Qymyri si një burim energjie për prodhimin e energjisë elektrike është gjithnjë e më e sigurt se do të përdoret për një kohë më të gjatë në shumë vende evropiane. Pavarësisht kërkesave dhe agjendave të Unionit për ta hequr gradualisht atë, megjithatë për të siguruar sasi të mjaftueshme të energjisë elektrike, pritet zgjatja e afateve për anulimin e përdorimit të tij. Është gjithnjë e më e sigurt se disa vende evropiane do të përdorin qymyrin për të mbuluar shumicën e nevojave të tyre për energji elektrike për një kohë të gjatë. Edhe pse në agjendat e vendeve të zhvilluara dhe Maqedonisë janë përcaktuar afate për çrrënjosjen e tij, ekspertët evropianë të energjisë pohojnë se ato janë joreale.
Edhe shifrat e përdorimit të qymyrit dëshmojnë se më shumë vende janë ende të varura nga qymyri. Në Çeki gati 50 për qind e nevojave për energji elektrike mbulohen nga termocentralet, ndërsa tek ne Termocentrali i Manastirit plotëson rreth 70 për qind të nevojave vendore për rrymë. Në Republikën Çeke, afati i fundit për të hequr qymyrin nga prodhimi është 2033. Kjo është një kërkesë e qeverisë çeke, por sipas autoriteteve, nuk ka gjasa të ndodhë.
Në vitin 2021, Polonia miratoi programin e Politikës Energjetike të Polonisë deri në vitin 2040 (PEP2040) me objektivat kryesore të mëposhtme: 32 për qind të burimeve të rinovueshme në prodhimin e energjisë elektrike dhe jo më shumë se 56 për qind të energjisë nga qymyri deri në vitin 2030, dhe termocentrali i parë bërthamor që fillon funksionimin në 2033. Në Ballkan, anulimi i qymyrit ka një kosto të madhe financiare. Instituti gjerman i energjisë së pastër “Agora Energiewende” vlerëson se transformimi i energjisë në Ballkanin Perëndimor kushton rreth 40 miliardë euro, ku nuk përfshihet rikualifikimi apo pagesa e largimit për rreth 30 mijë punëtorë në sektorin e qymyrit.
Gjithashtu, në Ballkanin Perëndimor, midis 60% dhe 95% e prodhimit të energjisë elektrike varet nga qymyri, në varësi të vendit, dhe 60% e eksporteve të energjisë elektrike nga rajoni është nga qymyri.
Nga ana tjetër, në Maqedoninë e Veriut po punohet në plane investimi që do të duhet të zëvendësojnë përdorimin e qymyrit. Planet përfshijnë ndërtimin interkonjeksionit apo lidhjes së gazit Maqedoni-Greqi, duke hapur rrugën për gazifikimin e Maqedonisë, si dhe përgatitjen e një studimi të ri fizibiliteti për hidrocentralin Çebren. Ministrja e Energjisë, Sonja Bozhinovská thotë se edhe pse Maqedonia ka një afat kohor për të hequr qymyrin deri në vitin 2030, është gjithnjë e më e sigurt se ai do të zgjatet. Për më tepër shton se nëse ky proces në disa vende evropiane ecën ngadalë, te ne do të jetë edhe më i vështirë. Shumë vende, përfshirë Maqedoninë, janë të interesuara për ndërtimin e termocentraleve me gaz. Por afati për të marrë radhën dhe për të porositur turbina me gaz në Evropë është gjashtë vjet.
Elektro Ekonomia e Maqedonisë dhe impianti i Manastirit janë të vetëdijshëm se udhëzimet evropiane kërkojnë braktisjen afatgjatë të thëngjillit si burim energjetik, por derisa të sigurohen kapacitetet bazë për prodhimin e energjisë elektrike që do të zëvendësojnë prodhimin nga Manastiri, nuk mund të mbyllet termocentrali thonë nga nga Ministria e Energjisë, Minierave dhe Burimeve Minerale .
“Për këtë qëllim janë duke u zhvilluar projekte për prodhimin e energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme. Në të kaluarën, modernizimit nuk i është kushtuar vëmendje e mjaftueshme, por ruajtja e kapaciteteve të TEÇ Manastir mbetet vendimtare për stabilitetin energjetik të vendit dhe kontrollin e çmimeve të energjisë elektrike te kapacitetet e reja prodhuese, siç është termocentrali i gazit në Manastir që planifikojmë të ndërtojmë, por edhe te kapacitetet e tjera të planifikuara nga burimet e rinovueshme të energjisë, kjo është pjesë e një plani më të gjerë për të mbështetur kalimin në burime ekologjikisht miqësore.”, thonë nga ky dikaster. Një alternativë ndaj qymyrit është përdorimi i gazit natyror. Planet afatmesme të Ministrisë së Energjetikës parashikojnë ndërtimin e dy termocentraleve me gaz kogjenerues, njëri prej të çilëve në Manastir, ndërsa kapacitete shtesë do të sigurohet përmes modernizimit të mundshëm të TEC-it të Negotinës. Kjo duhet të zgjasë jetëgjatësinë e objekteve me të paktën tridhjetë vjet.
Përveç termocentraleve me gaz, janë planifikuar edhe kapacitete të reja termocentrale me erë dhe diell, të cilat do të sigurojnë zëvendësimin gradual të qymyrit. Në fillim të muajit të kaluar u njoftua fillimi i ndërtimit të termocentralit fotovoltaik Manastir 2 dhe zgjerimin e parkut me erë të Bogdancit. Ato do të ndërtohen me 55 milionë euro para që Elektro-Ekonomia ka marrë hua nga banka gjermane Kfv.
Termocentrali i ri fotovoltaik në Manastir do të prodhojë energji elektrike për 20 mijë amvisëri, që do të ulë në mënyrë drastike ndotjen e ajrit, ndërsa parku me erë në Bogdanci do t’i sjellë vendit 3.3 milionë euro çdo vit. Këto projekte do të rrisin ndjeshëm portofolin e vendit me kapacitete të reja prodhuese të energjisë elektrike nga burimet e rinovueshme. Me zbatimin e këtyre projekteve, të cilat duhet të përfundojnë brenda dy vitesh, vendi vazhdon të jetë lider në zbatimin e agjendës së gjelbër. Parashikohet edhe ndërtimi i FEC Osllome 2 me energji diellore. Ai gjithashtu është në funksion të transformimit të energjisë, që është një nga synimet strategjike të Qeverisë dhe Elektro-Ekonomisë për prodhimin e energjisë së gjelbër, dhe do të ketë prodhim vjetor prej 16 Gigavat orë energji elektrike.
Plani i Elektro-Ekonomisë është të “kalojë në mënyrë më ambicioze në një ekonomi me karbon të ulët” përmes projekteve për tre termocentrale fotovoltaike me një kapacitet total prej 160 megavat. Por në ndërkohë TEC Manastir dhe TEC Osllome kanë nevojë ende për thëngjill. Për këtë qëllim, EEM do të fillojë njëkohësisht gërmimin e lokacioneve të reja për minierat në Zhivojno dhe Gushterica.
Procedurat për ta tashmë kishin filluar gjatë mandatit të qeverisë së kaluar, dhe tani Ministria e Energjisë thotë se Gushterica “nuk është një minierë e re”, por është pjesë përbërëse e minierës ekzistuese Osllome-Lindje. Nga dikasteri i energjisë thonë se tranzicioni energjetik është një proces afatgjatë, duke theksuar se përderisa vendi të ecë deri në skenarin e gjelbër, nuk mund të përballojë të mbetet pa thëngjillin si bazë dhe burim primar të energjisë. Ministria e Energjisë, Minierave dhe Burimeve Minerale, thekson se mbyllja e TEÇ Manastir mbetet pjesë e “qëllimeve më të gjera klimatike të vendit, por afati specifik do të varet nga rezultatet e rishikimit të Planit të ri të Veprimit që do të dorëzohet në Komunitetin e Energjisë në periudhën në vazhdim. “Deri në pranverë presim të finalizohet plani i përditësuar i veprimit dhe deri atëherë do të vazhdojnë konsultimet dhe koordinimet e rregullta me të gjitha palët relevante. Afati për mbylljen e TEC Manastir, i cili do t’i dorëzohet Komunitetit të Energjisë, do të përcaktohet në bazë të rezultateve të analizave dhe rekomandimeve të ekspertëve”, thonë nga Ministria.
Maqedonia ende bazohet kryesisht në termocentralet dhe hidrocentralet e ndërtuara 40 ose më shumë vjet më parë. Shteti ka investuar shumë pak përmes kompanisë së tij energjetike në kapacitete të reja. Sfidë mbetet zbatimi i projekti i Çebrenit dhe ndërtimi i një termocentral më i madh me gaz për të balancuar sistemin e prodhimit të energjisë elektrike apo baraspeshën midis prodhimit të rrymës nga era dhe dielli që jo çdo herë është e disponueshme dhe kapaciteteve të tjera që ofrojnë rrymë për 24 orë. /Koha/
