Analizat e ndryshme tregojnë se një e treta e ekonomive në Ballkani përfshihet me aktivitetet ekonomike të jashtëligjshme (ekonomia informale).
Mirëpo ato janë një dukuri e përhapur në mbarë botën, me gjithë përpjekjet e shoqërive të ndryshme për t’i mbajtur nën kontroll këto aktivitete.
Ekonomia informale është një kontribues i rëndësishëm në punësimin dhe prodhimin, por gjithashtu edhe në evazionin fiskal. Më shumë faktorë në shtet e njohin faktin se aktivitetet informale japin një kontribut të konsiderueshëm për ekonominë, duke zbutur edhe tensionet sociale. Mirëpo ata pranojnë gjithashtu se ky kontribut shoqërohet me kosto të larta në drejtim të të ardhurave të humbura nga taksat, mungesën e mbrojtjes së punonjësve dhe konkurrencën e pandershme midis ndërmarrjeve.
Në shtetet e rajonit ajo është e përafërt me afër 33 për qind në mesatare, përderisa në BE ajo është 19.4 për qind e PBB-së.
Analizat e Odë s ekonomike të Maqedonisë tregojnë se në vitin 2022, “pjesa gri” e ekonomisë së Maqedonisë arriti në 4.2 miliardë euro. Ose thënë ndryshe nëse ekonomia gri do të reduktohej në nivelin e BE-së, do të kishte 450 milionë euro më shumë të ardhura në buxhetin e shtetit në vit. Analiza e odës parashikon edhe masat për të luftuar ekonominë në hije nëpërmjet aktiviteteve më të mëdha inspektuese, rregullimit të tregtarëve elektronik dhe furnitorëve të paregjistruar, eliminimit të boshllëqeve në funksionimin e këmbimoreve dhe praktikës së moslëshimit të faturave fiskale.
Duhet të vendoset një tarifë prej 0.5 për qind për tërheqjen e parave të gatshme nga një bankë. Në këtë mënyrë qytetarët do të demotivohen për përdorimin e parave të gatshme, gjë që do të zvogëlojë ekonominë gri. Ky është një nga propozimet e ekspertëve tatimor, të cilët besojnë se korrupsioni bëhet me para të gatshme dhe shteti humb miliona për shkak të evazionit fiskal. Propozimi, me rastin e tërheqjes së parave të gatshme prej 10.000 denarë, përqindja për shtetin do të ishte 50 denarë, por për një milion denarë duhet të paguhen 5.000 denarë.
“Roli kryesor dominues i ekonomisë gri janë paratë e gatshme në dorë apo keshi. Ai duhet të shtrydhet. Prandaj, duhet të vendoset një tarifë e re prej 0.5 për qind për tërheqjet e parave të gatshme. Këto para nuk do të shkojnë në banka, por do të jenë për shtetin”, thotë eksperti Pavle Gacov.
Për më tepër, ekspertët vlerësojnë se ekonomia gri funksionon me paratë që nxisin korrupsionin.
“Nëse e zvogëlojmë në 19 për qind, si në vendet anëtare të BE-së, do të mblidheshin shumë më tepër të ardhura buxhetore, nga 450 deri në 650 milionë euro, pra në tre vjet do të mblidheshin mjete për ndërtimin e korridoreve 8 dhe 10d dhe do mund të paguhet kostoja e mallrave dhe shërbimeve për të gjithë përdoruesit buxhetorë”, thotë profesori Aleksandar Stojkov.
Për sa i përket faktorëve që përcaktojnë ekonominë gri, studimi i Odës ekonomike jep një përmbledhje të 28 studimeve se cilët faktorë ndikojnë sa shumë. Rreth gjysma e shfaqjes së ekonomisë gri shpjegohet me sasinë e taksave dhe kontributeve sociale, 10-15 për qind shpjegohet me intensitetin e rregullimit shtetëror, sa i gjerë është dhe sa ushtron presion mbi kompanitë në kryerjen e biznesit, dhe ka një sërë faktorësh të tjerë individualë që janë 5-8 për qind. Faktorët e treguar shpjegojnë 70-90 për qind të ekonomisë gri.
Nga oda ekonomike thonë se dekurajimi i ekonomisë gri dhe formalizimi i saj kërkon më shumë masa. Ndër to janë edhe ato që përfaqësojnë masat për luftën kundër korrupsionit, për shkak se ato janë familjarizuar me njëri tjetrin, andaj edhe lufta kundër ekonomisë gri dhe kundër korrupsioni duhet të ndodhë paralelisht dhe të plotësojnë njëri-tjetrin.
Kërkohet edhe rishikimi i barrës mbi biznesin që fiskale dhe tarifat parafiskale, si dhe rishqyrtimi i barrës mbi bizneset e kompleksitetit të tepruar të rregulloren, veçanërisht për funksionimin e kompanive më të vogla (të ashtuquajturat ngarkesa rregullatore). Afaristët sugjerojnë edhe masat që synojnë përmirësimin e efikasitetit të administratës publike dhe digjitalizimin maksimal të punës së saj. Parashikohen edhe masat për përmirësimin dhe lehtësimin e aksesit të subjekteve ekonomike (individë dhe juridikë) deri te burimet financiare dhe arsimimi me një synim shmangia e ekonomisë gri dhe përfshirja e tyre e shpejtë dhe e plotë në një ekonomi formale/Kohamk/
