Në radhën për kontrollin e pasaportave në Aeroportin e Shkupit, policia kufitare është në pritje të dy udhëtarëve: një vajze 14-vjeçare, të shoqëruar nga një udhëtar më i moshuar. Policia ka pranuar një lajmërim se vajza është viktimë e një martese të rregulluar. Nga aeroporti, në vend që të udhëtonte për në Belgjikë, policia e ka dërguar vajzën në një strehimore për viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore, në një lokacion sekret dhe të sigurt, shkruan Prizma, përcjell Nistori.
Ajo ka banuar në një strehimore të specializuar në vend, e cila për vite me radhë udhëhiqet nga organizata joqeveritare La Strada, e cila e ka ndihmuar të riintegrohet në komunitet. Praktikisht, kjo është adresa e vetme për kujdesin ndaj viktimave të trafikimit të qenieve njerëzore, ndërsa shteti merr pjesë vetëm pjesërisht në financimin e saj.
Dy vjet më vonë, për BIRN, ajo tha se falë shërbimeve të strehimores ka fituar një shans të ri në jetë.
“Qendra më ofroi qasje në kurse dhe trajnime, të cilat më ndihmuan t’i përmirësoja njohuritë e mia dhe të fitoja aftësi të reja pune. Gjithashtu, arrita të gjej një punë, të marr një rrogë, shkova në një bankë dhe për herë të parë hapa një llogari.”
Ajo tha se ishte e lumtur që ishte e pavarur dhe se paratë që i fitonte ishin për të, e jo për dikë tjetër.
Në strehimore ajo mësoi gjithashtu se si të përballej me traumën që kishte përjetuar: “Psikologët dhe punonjësit socialë në strehimore më ndihmuan të mësoj se si ta përballoj stresin dhe frikën, si të përpunoj emocionet dhe traumat e së kaluarës dhe të ndërtoj vetëbesim.”
Ajo tashmë ka plane lidhur me atë se çfarë dëshiron të bëjë më vonë – dëshiron t’i ndihmojë viktimat e tjera të trafikimit të qenieve njerëzore, por edhe ta vazhdojë shkollimin e saj.
Kjo vajzë nuk është shembulli i vetëm i trafikimit të qenieve njerëzore në Maqedoni. BIRN ka analizuar disa aktvendime për trafikim të qenieve njerëzore dhe trafikim të fëmijëve, të cilat tregojnë se në vendin tonë ka eksploatim seksual dhe të punës, lypje të detyruar…
Një nga këto aktvendime të vitit 2022 thuhet se një nga të pandehurit ka rregulluar takime me të pandehur të tjerë, të cilëve ua ka ofruar të miturën për shërbime seksuale kundrejt një pagese prej 1.000 deri në 2.000 denarë.
Ky ka qenë i shoqëruar me një “detyrim psikologjik, rrahje dhe kërcënime se ‘nëse i tregon dikujt, do të zhduket dhe askush nuk do ta dijë se ku është’ dhe shantazh se do të ndajë në rrjetet sociale materiale video me përmbajtje intime”.
Në aktvendim është përshkruar tmerri që ka kaluar vajza: “Ai e ka çuar në afërsi të varrezave, ku e ka ndaluar automjetin në një rrugë dytësore të pa asfaltuar, ku ka kryer marrëdhënie seksuale me fëmijën, për çka i ka dhënë 1.000 denarë në para në dorë, të cilat vajza ia ka dorëzuar të pandehurit.”
Ka edhe një aktvendim tjetër në të cilin viktima që është shfrytëzuar për trafikim me qenie njerëzore ka pasur çrregullime mendore.
Viktimat vendosen nëpër banesa, shtëpi dhe dhoma hoteli
Sipas Ministrisë së Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë, në pesë vitet e fundit në vendin tonë janë identifikuar 111 viktima, shumica e të cilave janë vajza të mitura, ndërsa çdo vit ka pasur viktima të supozuara. Tetëdhjetë prej tyre kanë qenë shtetas të huaj.
Viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore kanë mundësi për riintegrim dhe risocializim në shoqëri. Ky proces fillon pikërisht në strehimore. Qëllimi është që ata të largohen nga strehimorja të shëruara dhe të pavarura financiarisht.
Shteti, në mungesë të burimeve njerëzore dhe parave, organizimin e këtij procesi për vite me radhë ia ka lënë sektorit joqeveritar, puna e të cilit, nga ana tjetër, varet kryesisht nga donacionet ndërkombëtare.
La Strada, e cila e menaxhon strehimoren, thotë se kanë vetëm gjashtë shtretër dhe dy të tjerë mobil, ndërsa riintegrimi dhe risocializimi janë shumë të rëndësishëm, sepse nëse nuk kanë sukses ekziston rreziku që viktimat të izolohen dhe të bien përsëri në duar të “trafikantëve”, të cilët shpesh janë të afërmit e tyre.
Shumica e personave të vendosur në La Strada janë fëmijë. Ata shpesh kanë nevojë të qëndrojnë në strehimore më gjatë se periudha e përcaktuar me ligj prej gjashtë muajsh; disa prej tyre qëndrojnë deri në katër vjet.
Ky kapacitet, siç thonë ata, nuk është i mjaftueshëm. Për më tepër, në strehimore vendosen të gjitha viktimat, si të mitur ashtu edhe të rritur. Djemtë dhe burrat nuk mund të akomodohen në këtë strehimore; për ta po kërkohet strehim alternativ.
Sfida më e madhe është kur janë plotësuar të gjitha kapacitetet dhe duhet të pranojnë viktima të reja. Në raste të tilla, La Strada kërkon zgjidhje të shpejta, duke vendosur viktimat në apartamente, shtëpi dhe madje edhe dhoma hoteli. Në këto raste, duhet të jetë i pranishëm një profesionist, gjë që paraqet problem për ta, duke pasur parasysh buxhetin e kufizuar.
Problemi është edhe më i madh kur në strehimore vijnë fëmijë viktima për të cilët nuk ka vend. “Opsioni alternativ në nivel shtetëror për vendosjen e fëmijëve janë familjet përkujdesëse, të cilat, për fat të keq, nuk janë ende gati të pranojnë fëmijë me përvoja traumatike, siç janë fëmijët viktima të trafikimit të qenieve njerëzore”, thonë ata.
Numri i vogël i familjeve përkujdesëse dhe mungesa e akomodimit alternativ kanë rezultuar në kthimin e disa fëmijëve viktima te prindërit e tyre shfrytëzues, ka konstatuar grupi i ekspertëve të Këshillit të Evropës për Veprim Kundër Trafikimit të Qenieve Njerëzore (GRETA) për Maqedoninë.
Avokati i Popullit, Naser Ziberi, thekson se Ministria e Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë nuk ka një zgjidhje se ku mund të akomodohen përkohësisht viktimat e mitura që presin të vendosen tek një familje përkujdesëse. Gjithashtu, nuk ka zgjidhje as se ku do të strehohen viktimat e rritura që janë ende të cenueshme dhe nuk e kanë përfunduar riintegrimin e tyre.
“Shteti nuk mund të mbështetet në ndihmën që merr nga La Strada. Përkundrazi, ai duhet të ndërtojë kapacitete për t’u marrë me këta njerëz”, tha për BIRN Avokati i Popullit Ziberi.
Për akomodimin e viktimave që janë shtetas të huaj përdoret Qendra pranuese për shtetas të huaj. Nga një kopsht fëmijësh u ridestinua në një objekt të drejtuar nga Ministria e Punëve të Brendshme, por, sipas GRETA, nuk i plotëson kriteret për strehimin e viktimave të trafikimit të qenieve njerëzore.
“Qendra nuk ka numër të mjaftueshëm të punonjësve, sidomos të atyre të gjinisë femërore, si dhe është konstatuar edhe se ushqimi që u ofrohet viktimave që strehohen nuk e plotëson cilësinë dhe standardet e parapara”, thotë Ziberi.
Ministria e Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë i paguan kësaj strehimoreje 41.000 denarë në muaj për secilën viktimë të strehuar aty. Sipas La Strada, këto para përbëjnë 30 përqind të buxhetit total të nevojshëm që strehimorja të funksionojë pa probleme.
“Shpenzimet e nevojshme që burojnë nga funksionimi i një qendre 24/7 nuk mund të varen nga numri i viktimave”, thonë ata, duke theksuar se shpenzimet e funksionimit të Qendrës janë shumë më të larta.
Nga Ministria nuk na dhanë përgjigje për atë nëse planifikojnë ta rrisin këtë tarifë, duke pasur parasysh që OJQ-ja financohet kryesisht nga donacionet ndërkombëtare.
Viktimat kanë të drejtë gjithashtu për kompensim deri në 5.000 euro nga shteti për trajtim dhe pajisje mjekësore, humbje të të ardhurave, shpenzime për varrim ose ndihmë për dhunën e pësuar. Ky kompensim është një mekanizëm i ri ligjor në vendin tonë, për të cilin është formuar një komision që vendos për kërkesat e tyre.
Ata mund të marrin edhe ndihmë ligjore pa pagesë nga Oda e Avokatëve, si dhe nga organizata joqeveritare Juristët e Rinj.
Kryetarja e Shoqatës së Avokatëve të Rinj të Maqedonisë, Bojana Bozhinovska-Siljanovska, është e mendimit se sistemi për ndihmë ligjore pa pagesë për viktimat nuk ofron mbrojtje për të gjithë.
Shumica e personave të strehuar në La Strada janë fëmijë, të cilët shpesh kanë nevojë të qëndrojnë në strehimore për një periudhë më të gjatë se gjashtë muajt e përcaktuar me ligj — disa prej tyre deri në katër vjet. Ky kapacitet është i pamjaftueshëm, veçanërisht kur strehimorja është e mbushur dhe duhet të akomodohen viktima të reja. Në raste të tilla, La Strada shpesh vendos viktimat në apartamente, shtëpi ose dhoma hoteli, ku është e nevojshme të jetë i pranishëm një profesionist, gjë që është e vështirë për shkak të buxhetit të kufizuar.
Një problem tjetër është mungesa e strehimit alternativ për viktimat e mitura. Opsioni i vetëm shtetëror janë familjet përkujdesëse, të cilat, për fat të keq, nuk janë ende të gatshme të pranojnë fëmijë me përvoja traumatike, siç janë viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore. Numri i vogël i familjeve përkujdesëse dhe mungesa e akomodimit alternativ kanë rezultuar në kthimin e disa fëmijëve viktima te prindërit e tyre shfrytëzues, ka konstatuar grupi i ekspertëve të Këshillit të Evropës për Veprim Kundër Trafikimit të Qenieve Njerëzore (GRETA) për Maqedoninë.
Avokati i Popullit, Naser Ziberi, thekson se Ministria e Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë nuk ka një zgjidhje se ku mund të akomodohen përkohësisht viktimat e mitura që presin të vendosen tek një familje përkujdesëse. Gjithashtu, nuk ka zgjidhje as se ku do të strehohen viktimat e rritura që janë ende të cenueshme dhe nuk e kanë përfunduar riintegrimin e tyre. Sipas tij, shteti nuk mund të mbështetet vetëm në ndihmën që merr nga La Strada; ai duhet të ndërtojë kapacitete për t’u marrë me këta individë.
Për akomodimin e viktimave që janë shtetas të huaj përdoret Qendra pranuese për shtetas të huaj. Nga një kopsht fëmijësh u ridestinua në një objekt të drejtuar nga Ministria e Punëve të Brendshme, por, sipas GRETA, nuk i plotëson kriteret për strehimin e viktimave të trafikimit të qenieve njerëzore. Qendra nuk ka numër të mjaftueshëm të punonjësve, sidomos të atyre të gjinisë femërore, dhe ushqimi që u ofrohet viktimave nuk e plotëson cilësinë dhe standardet e parapara.
Ministria e Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë i paguan kësaj strehimoreje 41.000 denarë në muaj për secilën viktimë të strehuar aty. Sipas La Strada, këto para përbëjnë 30 përqind të buxhetit total të nevojshëm që strehimorja të funksionojë pa probleme. Shpenzimet e nevojshme që burojnë nga funksionimi i një qendre 24/7 nuk mund të varen nga numri i viktimave, theksojnë ata.
Viktimat kanë të drejtë gjithashtu për kompensim deri në 5.000 euro nga shteti për trajtim dhe pajisje mjekësore, humbje të të ardhurave, shpenzime për varrim ose ndihmë për dhunën e pësuar. Ky kompensim është një mekanizëm i ri ligjor në vendin tonë, për të cilin është formuar një komision që vendos për kërkesat e tyre. Ata mund të marrin edhe ndihmë ligjore pa pagesë nga Oda e Avokatëve, si dhe nga organizata joqeveritare Juristët e Rinj.
Kryetarja e Shoqatës së Avokatëve të Rinj të Maqedonisë, Bojana Bozhinovska-Siljanovska, është e mendimit se sistemi për ndihmë ligjore pa pagesë për viktimat nuk ofron mbrojtje për të gjithë. Vetëm një pjesë e viktimave të trafikimit të qenieve njerëzore kanë pasur qasje në ndihmë ligjore dhe ajo nuk është siguruar në të gjitha instancat e procedurave. Nga viti 2018 deri në vitin 2023, 10 nga gjithsej 35 viktima fëmijë të trafikimit të qenieve njerëzore janë përfaqësuar nga një avokat me shpenzimet e buxhetit të shtetit në procedurat para Gjykatës Themelore Penale.
Bozhinovska-Siljanovska thekson se natyra shpesh e gjatë e këtyre procedurave gjyqësore dhe shqiptimi i dënimeve me burg nën minimumin, i bën viktimat të pasigurta dhe të pambrojtura. Dhe është pikërisht ndjenja e pasigurisë dhe mungesës së mbrojtjes, pa këshillim dhe burime të mëtejshme, që e zvogëlon suksesin e riintegrimit të viktimave në shoqëri, thonë nga La Strada.
Viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore dhe nevoja për mbështetje të vazhdueshme
Shumica e viktimave të trafikimit të qenieve njerëzore, veçanërisht fëmijët, kanë nevojë për mbështetje të vazhdueshme gjatë periudhës së riintegrimit. Edhe pse shumë prej tyre gjatë kohës që qëndrojnë në strehimore tregojnë dëshirë për punësim, arsimim dhe pavarësi, ky entuziazëm shpesh zbehet kur largohen nga zona e mbrojtur. Kjo ndodh për shkak të mungesës së burimeve mbështetëse dhe pasigurisë që ndiejnë në fazën post-strehimor.Kallxo
Kur viktimat fillojnë jetën e tyre si të pavarur jashtë strehimores, ato mbeten ende të cenueshme. Për këtë arsye, roli i punonjësit social është i rëndësishëm për t’i mbështetur dhe këshilluar, duke parandaluar riviktimizimin, papunësinë dhe mungesën e strehimit. Megjithatë, vëzhguesit e GRETA kanë vënë re se shteti ka mungesë të mjeteve financiare dhe personelit të specializuar që dinë të punojnë me këta individë, sidomos me fëmijët.
Nga Ministria e Politikës Sociale, Demografisë dhe Rinisë e pranojnë se për shkak të mungesës së parave, burimeve dhe kapaciteteve, viktimat e trafikimit të qenieve njerëzore nuk mund ta realizojnë gjithmonë potencialin e tyre dhe nevojat e tyre individuale në aspektin e riintegrimit dhe jetesës së pavarur.
Pikërisht për këtë arsye, thonë nga La Strada, është sidomos e rëndësishme të hapen qendra riintegrimi ku viktimat mund të kërkojnë këshillim dhe mbështetje për sfidat me të cilat do të përballen pasi të largohen nga strehimorja. Ata janë në proces e sipër të licencimit të një qendre të tillë të re që do të financohet nga donacione dhe kompani ndërkombëtare. Ata gjithashtu shpresojnë edhe për mbështetje nga shteti.
