Dogville, Multikulturalizmi dhe Iluzioni i Monokulturalizmit: një Reflektim mbi Epokën Trumpiane
Sead Zimeri
Filozof
Një person i ri largohet nga një botë mizore dhe e padurueshme, duke shpresuar të gjejë një të re — por zbulon gradualisht se ajo i ngjan botës së vjetër prej nga iku. Kjo është, në përmbledhjen më të shkurtër, linja kryesore e filmit Dogville të Lars von Trier-it. Ngjarjet zhvillohen në një fshat të vetizoluar dhe të mbyllur në Malet Shkëmbore, ku jeta duket paqësore, edhe pse e varfër ekonomikisht. Banorët kanë disa të meta të vogla morale, por përndryshe i ngjajnë çdo komuniteti të zakonshëm e të lidhur ngushtë. Pastaj, një natë me qiell të kthjellët, shfaqet Grace (luajtur nga Nicole Kidman), duke kërkuar strehë ndërsa ikën nga një grup gangsterësh. Me ndihmën e filozofit lokal—që dëshiron të ilustrojë teorinë e vet mbi mikpritjen dhe “riarmatosjen” morale—ajo bind banorët ta pranojnë, megjithë rrezikun dhe varfërinë e tyre.
Fillimisht, komuniteti përgjigjet duke treguar mirësi njerëzore, por këtë vendim e pret një kthesë e errët. Shumë shpejt, banorët shfrytëzojnë cenueshmërinë e saj, çka çon në një zinxhir ngjarjesh, që në fund përfundon në tragjedi shkatërrimtare: zhdukjen e Dogville-it vetë. Pyetja shtrohet menjëherë: Çfarë shkoi keq? Disa kritikë e quajnë filmin një dëshmi të vrazhdë mizantropie, ndërsa të tjerët pyesin nëse ai na thotë diçka më të gjerë për multikulturalizmin.
Nga këndvështrimi im, Dogville mund të lexohet si një alegori që na ndihmon të kuptojmë disa prej polemikave perëndimore—tashmë të njohura—por që janë ringjallur nga politikat drakoniane kundër imigracionit të administratës Trump. Këto politika ngrejnë shqetësime serioze etike dhe politike rreth kontrollit të kufijve, azilit dhe se çfarë do të thotë të demonizosh grupe të tëra njerëzish. Formulimet turbo-nacionaliste e proto-fashiste, veçanërisht ndaj imigrantëve me prejardhje meksikane, cenojnë lirinë si një e drejtë themelore njerëzore dhe dinjitetin kolektiv të grupeve të tëra. Kjo është si moralisht e gabuar, ashtu edhe jashtëzakonisht e pamend në një botë të ndërlidhur ekonomikisht, teknologjikisht e kulturalisht. Nuk mund t’i kthejmë akrepat pas në një “pastërti” apo “madhështi” të imagjinuar. Multikulturalizmi, deshëm apo s’deshëm, është një fakt i bashkëjetesës sonë, sepse ka shumë kultura me lidhje të thella ndaj traditave të tyre. Tentativa për t’i zhdukur tërësisht këto kultura, ose për t’i reduktuar në disa sjellje të “pamenda” apo “të egra,” reflekton një projekt supremacist e fashist.
Në këtë kontekst, parashtroj dy hipoteza për të reflektuar mbi Dogville dhe çështjet e bashkëjetesës multikulturore:
Hipoteza e parë: multikulturalizmi si burimi i tërë fatkeqësive shoqërore
Sipas kësaj pikepamjeje, jeta e qetë, paksa e mbyllur, e Dogville-it tronditet nga ardhja e Grace-t. Banorët ndajnë jo vetëm vendndodhjen gjeografike, por edhe një mitologji “kombëtare”, “etnike” apo “kulturore”, bashkë me një kodeks morali e rregulla etike që kanë evoluar për t’u përshtatur me rrethanat e tyre. Çdo ndërhyrje e jashtme e prish këtë ekuilibër, duke nxitur dyshime apo konflikte. Shprehja e zakonshme, Më mirë i sigurt sesa i penduar, gjen këtu vendin e vet. Me fjalë të tjera, sikur të mos ishte futur Grace, Dogville do të vazhdonte i paqtë, me njerëz që do të ruanin identitetin e tyre homogjen.
Kështu, argumenti vijon se një shoqëri funksionon më mirë kur është homogjene, me diversitet të reduktuar në minimum. Nga kjo pikëpamje, filozofi i komunitetit mund t’i përkujtojë njerëzit për detyrat e tyre njerëzore ndaj një tjetri “virtual” ose një fqinji të largët që s’ndajnë të njëjtat “vlera”. Por, sapo një i huaj i vërtetë vjen dhe kërkon strehë, teoritë madhështore mbi mikpritjen shemben si kulla prej rëre.
Në Dogville, pasi Grace integrohet në komunitet, sjellja e banorëve del jashtë kontrollit, zbulohet aftësia e tyre për mizori e shfrytëzim. Edhe vetë filozofi — propaganduesi i “receptivitetit” — tregon se fjalët e tij ishin thjesht një ushtrim intelektual, pa ndonjë bindje të thellë morale. Në momentin që u përball me një të huaj të gjallë, ai hoqi dorë nga idetë e veta.
Kjo duket se konfirmon instinktin për ta mbajtur komunitetin të mbyllur. Njerëzit e shtyrë nga ndjenja “e mirë” për t’u treguar të mëshirshëm i futen shtegut të sjelljeve të dënueshme. Edhe ideja se “integrimi” i garanton individit pranimin del në pikëpyetje, duke kujtuar fatin e hebrenjve gjatë Luftës së Dytë Botërore: megjithëse ata ishin integruar dhe asimiluar në Evropë, i priste sërish një tragjedi e tmerrshme. Sipas kësaj perspektive, filmi duket se mbron nevojën për mbyllje kufijsh, dëbim të të huajve dhe dërgim të azilkërkuesve diku larg. Disa do të thoshin se ky është mesazhi i pashmangshëm: Grace nuk duhej të kishte ardhur kurrë në Dogville; prania e saj shkaktoi krizën.
Hipoteza e dytë: monokulturalizmi si fantazi e rrezikshme shoqërore
Megjithatë, ekziston një interpretim tjetër, më optimist e më realist, që e përmbys të parin. Historia është e mbushur me shembuj të solidaritetit dhe bashkëjetesës paqësore mes kulturash të ndryshme. Në kundërshtim me idenë se multikulturalizmi është burimi i çdo fatkeqësie, mund të supozojmë se shkaku i vërtetë i tensionit është idealizimi i gabuar i një kulture të vetme, të pastruar nga ndikimet e jashtme.
Në këtë lexim të dytë, faji nuk është i Grace-it. Përkundrazi, problem mbetet iluzioni i banorëve të Dogville-it se ata janë plotësisht të vetëmjaftueshëm dhe “të pastër” në kulturën e tyre. Konkretisht, është pikërisht kjo fantazi e një shoqërie homogjene që ushqen armiqësi ndaj “tjetrit.” Me fjalë të tjera, i huaji shndërrohet në shënjestër ku projektohen ankthi dhe antagonizmat e brendshme të një komuniteti.
Në fakt, Grace nuk sjell kaosin nga hiçi. Që në fillim, ka shenja se mirësjellja e banorëve mbulon probleme më të thella. Në momentin që Grace shndërrohet në një punëtore të keqpaguar e dyfish të ngarkuar, ato që ishin “fshehur” dalin në dritë. Ajo bëhet “koka e turkut” që shërben për të zhvendosur tensionet e brendshme shoqërore, një gur shahu mbi të cilin projektohen konfliktet e pathëna.
Duke u lexuar kështu, filmi nuk sugjeron se teoritë e mikpritjes janë të gabuara apo se kufijtë kombëtarë duhet të mbyllen. Përkundrazi, Dogville vë në pah se asnjë kulturë nuk është e mbyllur hermetikisht. Edhe sikur një shoqëri të mund të izolohej nga çdo ndikim i jashtëm, ajo do të kishte sërish çarje e konflikte të sajat. Kur fajësohet i huaji, ruhet iluzioni se kultura “do të ishte në rregull” po të mos ishte për ata, njësoj si logjika e disa të ashtuquajturve fundamentalistë që fajësojnë gruan për problemet e burrit.
Ky, pra, është mësimi më i thellë dhe sfidues që nxjerrim nga Dogville: asnjë shoqëri apo kulturë nuk është kurrë “e plotë” ose e imunizuar ndaj çarjeve të brendshme. Homogjeniteti i supozuar është një fantazi. Po të zhdukim të gjithë të huajt, antagonizmat e një shoqërie do të shpërthenin gjithsesi brenda saj. Imagjinata e një së kaluare idilike, ku një kulturë e pandotur prishet vetëm prej të “tjerëve”, është thjesht një lloj vetë-mashtrimi.
Sa herë që e djathta populiste ngulmon se “krejt gjërat do të shkonin për mrekulli, po të mos ishin këta imigrantë,” ajo mbyll sytë ndaj kundërshtive më themelore që gëlojnë brenda vetë rendit shoqëror. Dogville na kujton lehtësinë me të cilën një komunitet mund të rrëshqasë nga sjellja etike në shfrytëzim kriminal, sapo fantazia e unitetit përballet me praninë e “tjetrit.”
Përfundim: një koment për kohën tonë
Duke mos përqafuar një botë të mbyllur, Dogville nxjerr në pah rreziqet morale e politike të pretendimit për izolim kulturor. Megjithëse në politikën “Trumpiane” hasim shpesh retorikën e fajësimit të imigrantëve — një ide e ripërsëritur në shumë vende të tjera — historikisht jemi dëshmitarë se bashkëjetesa mes dallimeve kulturore është jo vetëm e mundur, por shpesh edhe e dobishme. Aty ku mbizotëron dyshimi dhe demonizimi, rreziku i tragjedive si ajo e Dogville-t është gjithmonë i pranishëm.
Filmi i von Trier-it, larg së qeni një apologji për mizantropinë apo një hymnim për izolacionizmin, na fton t’i nënështrohemi një vetë-analize të thellë: Nga se kemi frikë kur dënojmë të huajt? A është ndoshta frika jonë nga fakti që shoqëria s’është kurrë një i tërë i plotë? Në Dogville, banorët fajësojnë Grace-n për “prishjen” e harmonisë, ndërkohë që e vërteta është se ajo thjesht ekspozoi padrejtësitë sistemike që ishin aty më parë.
Po kështu, edhe në shoqëritë tona, demonizimi i të huajve (qoftë përmes ligjeve kufizuese apo retorikës politike) është veç një mënyrë për të mos u marrë seriozisht me pabarazitë sistemike dhe me dallimet e pashmangshme njerëzore. Dogville na paralajmëron se busulla jonë morale e politike duhet të orientohet drejt shpërbërjes së iluzionit të një “kulture të pastër”. Nëse fajësojmë gjithnjë “të tjerët”, ne s’bëjmë gjë tjetër veçse projektojmë antagonizmat tona të brendshme, duke ushqyer iluzionin e një homogjeniteti kulturor — një iluzion që s’ka ekzistuar asnjëherë dhe që kurrë nuk do të ekzistojë.
*Shkrimi është shkruar në veçanti për Nistori.com. Të drejtat e botimit i kanë vetëm Nistori dhe autori. Qëndrimet e autorëve jo me domosdoshmëri pajtojnë me politikën redaktuese të portalit.
