Një kryengritje paqësore kundër presidentit të Sirisë 10 vjet më parë u shndërrua në një luftë civile në shkallë të gjerë. Konflikti ka lënë gjysmë milioni njerëz të vdekur, qytete të shkatërruara dhe të tërhequr në vende të tjera, shkruan BBC.
Si filloi lufta në Siri?
Edhe para fillimit të konfliktit, shumë sirianë ankoheshin për papunësinë e lartë, korrupsionin dhe mungesën e lirisë politike nën presidentin Bashar al-Assad, i cili pasoi babain e tij, Hafez, pasi ai vdiq në vitin 2000.
Në mars 2011, demonstratat pro-demokratike shpërthyen në qytetin jugor Deraa, të frymëzuara nga kryengritjet në vendet fqinje kundër sundimtarëve represivë.
Kur qeveria siriane përdori forcën vdekjeprurëse për të shtypur disidencën, protestat që kërkonin dorëheqjen e presidentit shpërthyen në mbarë vendin.
Trazirat u përhapën dhe goditja u intensifikua. Mbështetësit e opozitës morën armët, fillimisht për të mbrojtur veten dhe më vonë për të pastruar zonat e tyre nga forcat e sigurisë. Assad u zotua të shtypë atë që ai e quajti “terrorizëm i mbështetur nga jashtë”.
Dhuna u përshkallëzua me shpejtësi dhe vendi ra në luftë civile. U krijuan qindra grupe rebele dhe nuk kaloi shumë kohë që konflikti të bëhej më shumë se një betejë mes sirianëve për ose kundër Asadit. Fuqitë e huaja filluan të mbanin anën, duke dërguar para, armatime dhe luftëtarë, dhe ndërsa kaosi përkeqësohej, organizatat ekstremiste, si grupi Shteti Islamik (ISIS) dhe Al-Kaeda, poashtu u përfshinë. Ky shqetësim u thellua në mesin e komunitetit ndërkombëtar që i shihte ato si një kërcënim të madh.
Kurdët e Sirisë, të cilët duan të drejtën e vetëqeverisjes, por nuk kanë luftuar kundër forcave të Asadit, i kanë shtuar një dimension tjetër konfliktit.
Sa njerëz kanë vdekur?
Kombet e Bashkuara kanë verifikuar se të paktën 350,209 civilë dhe luftëtarë janë vrarë midis marsit 2011 dhe marsit 2021, por ka paralajmëruar se është një “nën numërim i numrit aktual”.
Shefja e OKB-së për të drejtat e njeriut Michelle Bachelet tha se 26,727 viktima ishin gra dhe 27,126 ishin fëmijë.
Observatori Sirian për të Drejtat e Njeriut (SOHR), një grup monitorues me bazë në Mbretërinë e Bashkuar me një rrjet burimesh në terren, kishte dokumentuar vdekjen e 494,438 njerëzve deri në qershor 2021. Ai tha se të paktën 159,774 civilë ishin vrarë, me qeverinë siriane dhe aleatët e saj përgjegjës për shumicën e atyre vdekjeve.
Grupi vlerësoi se numri aktual i luftës ishte më shumë se 606,000, duke thënë se 47,000 civilë besohej se kishin vdekur nga torturat në burgjet e drejtuara nga qeveria dhe se nuk kishte qenë në gjendje të dokumentonte pothuajse 53,000 vdekje të raportuara për shkak të mungesës së informacionit.
Një grup tjetër monitorues, Qendra e Dokumentimit të Shkeljeve, e cila mbështetet në informacione nga aktivistë anembanë vendit, kishte dokumentuar 238,716 vdekje të lidhura me betejat, duke përfshirë 144,956 civilë, që nga shkurti i vitit 2022. Ajo ia atribuoi 165,490 nga këto vdekje forcave të qeverisë siriane dhe 35,610 opozitës-fraksione.
Fotografia: AFP
Kush ishte i përfshirë?
Mbështetësit kryesorë të qeverisë kanë qenë Rusia dhe Irani, ndërsa Turqia, fuqitë perëndimore dhe disa shtete arabe të Gjirit kanë mbështetur opozitën në shkallë të ndryshme gjatë konfliktit.
Rusia – e cila kishte baza ushtarake në Siri para luftës – nisi një fushatë ajrore në mbështetje të Asadit në vitin 2015, e cila ka qenë vendimtare për ta kthyer valën e luftës në favor të qeverisë.
Ushtria ruse thotë se sulmet e saj synojnë vetëm “terroristët”, por aktivistët thonë se ata vrasin rregullisht rebelët kryesorë dhe civilët.
Irani besohet se ka dislokuar qindra trupa dhe ka shpenzuar miliarda dollarë për të ndihmuar Asadin.
Mijëra militantë të sektit shiitë të armatosur, të trajnuar dhe të financuar nga Irani – kryesisht nga lëvizja Hezbollah e Libanit, por edhe nga Iraku, Afganistani dhe Jemeni – kanë luftuar gjithashtu përkrah ushtrisë siriane, Asadit.
ShBA, Britania e Madhe dhe Franca fillimisht ofruan mbështetje për ato që ata i konsideronin grupe rebele “të moderuara”. Por ata i kanë dhënë përparësi ndihmës jovdekjeprurëse që kur xhihadistët u bënë forca dominuese në opozitën e armatosur.
Një koalicion global i udhëhequr nga ShBA ka kryer gjithashtu sulme ajrore dhe ka vendosur forca speciale në Siri që nga viti 2014 për të ndihmuar një aleancë të milicive kurde dhe arabe të quajtur Forcat Demokratike Siriane (FDS) për të kapur territorin dikur të mbajtur nga militantët e IS në veri-lindje dhe ndaloni rindërtimin e grupit xhihadist.
Turqia është një mbështetës i madh i opozitës, por fokusi i saj ka qenë në përdorimin e fraksioneve rebele për të kontrolluar milicinë kurde të YPG-së që dominon FDS-në, duke e akuzuar atë se është një zgjatim i një grupi rebel kurd të ndaluar në Turqi.
Trupat turke dhe rebelët aleatë kanë kapur shtrirje të territorit përgjatë kufirit verior të Sirisë dhe kanë ndërhyrë për të ndaluar një sulm të plotë nga forcat qeveritare në bastionin e fundit të opozitës, Idlib.
Arabia Saudite, e cila është e prirur të kundërshtojë ndikimin iranian, armatosi dhe financoi rebelët në fillim të luftës, siç bëri rivali i mbretërisë në Gjirin Persik, Katari.
Izraeli, ndërkohë, ka qenë aq i shqetësuar nga ajo që e quan “ngulitje ushtarake” e Iranit në Siri dhe dërgesat e armëve iraniane për Hezbollahun dhe milicitë e tjera shiite, saqë ka kryer sulme ajrore me frekuencë në rritje në një përpjekje për t’i penguar ato.
Si është prekur vendi?
Njëmbëdhjetë vjet luftë i kanë shkaktuar vuajtje të pamasë popullit sirian.
Më shumë se gjysma e popullsisë së Sirisë prej 22 milionësh të paraluftës janë larguar nga shtëpitë e tyre. Rreth 6.9 milionë janë të zhvendosur brenda vendit, me më shumë se dy milionë që jetojnë në kampe me tenda me akses të kufizuar në shërbimet bazë. 6.8 milionë të tjerë janë refugjatë ose azilkërkues jashtë vendit. Libani fqinj, Jordania dhe Turqia, të cilat janë duke pritur 84% të tyre, kanë luftuar për të përballuar një nga eksodet më të mëdha të refugjatëve në historinë e fundit.
Që nga shkurti i vitit 2022, 14.6 milionë njerëz brenda Sirisë kishin nevojë për ndonjë formë të ndihmës humanitare, sipas OKB-së, duke përfshirë rreth 5 milionë të klasifikuar si në nevojë ekstreme ose katastrofike. Më shumë se 12 milionë njerëz po luftojnë për të gjetur ushqim të mjaftueshëm çdo ditë – një rritje prej 51% që nga viti 2019 – dhe gjysmë milioni fëmijë janë të kequshqyer kronik.
Në dy vitet e fundit, kriza humanitare është komplikuar nga një rënie ekonomike e paprecedentë, e shkaktuar nga sanksionet e rrepta të ShBA-së, kriza ekonomike libaneze dhe pandemia Covid-19. Monedha siriane humbi afër 80% të vlerës së saj në vitin 2021 dhe hiperinflacioni, i cili ishte afër 140% në fillim të 2022, shkaktoi rritje të çmimeve të mallrave bazë. Shkalla e varfërisë ka arritur në 90% të paprecedentë.
Siria ka qenë gjithashtu një nga vendet në Lindjen e Mesme të prekura më keq nga Covid-19, megjithëse shtrirja e vërtetë nuk dihet për shkak të kapacitetit të kufizuar të testimit dhe një sistemi të shkatërruar të kujdesit shëndetësor. Më shumë se 3,100 vdekje të konfirmuara ishin raportuar që nga marsi 2022, ndërsa vetëm 7.4% e popullsisë ishte vaksinuar plotësisht.
Lagje të tëra dhe infrastruktura jetike në të gjithë vendin mbeten gjithashtu të rrënuara. Analiza satelitore e OKB-së sugjeroi se më shumë se 35,000 struktura u dëmtuan ose u shkatërruan vetëm në qytetin e Aleppos përpara se të rimarrë nga qeveria në fund të vitit 2016.
Dhe pavarësisht statusit të tyre të mbrojtur, 599 sulme në të paktën 350 objekte të veçanta mjekësore ishin dokumentuar nga Mjekët për të Drejtat e Njeriut që nga marsi 2021, duke rezultuar në vdekjen e 930 personelit mjekësor. Sulme të tilla – shumica dërrmuese e të cilave u fajësuan qeverisë siriane dhe Rusisë – kanë lënë plotësisht funksionalë vetëm gjysmën e spitaleve të vendit, përcjell Nistori nga BBC.
Pjesa më e madhe e trashëgimisë së pasur kulturore të Sirisë është shkatërruar gjithashtu. Të gjashtë vendet e Trashëgimisë Botërore të UNESCO-s të vendit janë dëmtuar ndjeshëm, me militantët e ISIS-it duke hedhur në erë qëllimisht pjesë të qytetit antik të Palmirës.
Hetuesit e OKB-së për krimet e luftës kanë akuzuar të gjitha palët për kryerjen e “shkeljeve më të tmerrshme”. “Sirianët”, thotë një raport i shkurtit 2021, “kanë vuajtur bombardime të mëdha ajrore të zonave me popullsi të dendur; ata kanë duruar sulme me armë kimike dhe rrethime moderne, në të cilat autorët qëllimisht e vranë popullatën sipas skripteve mesjetare dhe kufizimeve të pambrojtshme dhe të turpshme në ndihmën humanitare”.
Fotografia: Reuters
Kush e kontrollon vendin tani?
Qeveria ka rimarrë kontrollin e qyteteve më të mëdha të Sirisë, por pjesë të mëdha të vendit ende mbahen nga rebelët, xhihadistët dhe FDS-ja e udhëhequr nga kurdët. Ka dy vite që nuk ka ndërrime në vijën e parë.
Kalaja e fundit e mbetur e opozitës është në provincën veriperëndimore të Idlibit dhe në pjesët fqinje të provincave veriore të Hamës dhe Aleppos perëndimore.
Rajoni dominohet nga një aleancë xhihadiste e quajtur Hayat Tahrir al-Sham, por është gjithashtu shtëpia e fraksioneve rebele kryesore. Rreth 2.8 milionë njerëz të zhvendosur, duke përfshirë një milion fëmijë, jetojnë atje, shumë prej tyre në kushte të rënda, në kampe.
Në mars 2020, Rusia dhe Turqia ndërmjetësuan një armëpushim për të ndalur një shtytje të qeverisë për të rimarrë Idlibin. Kjo çoi në një qetësi të zgjatur të dhunës, por përleshjet, sulmet ajrore dhe bombardimet janë intensifikuar vitin e kaluar, veçanërisht në Idlibin jugor.
Në veri-lindje të vendit, forcat turke dhe rebelët sirianë aleatë nisën një ofensivë kundër FDS-së në tetor 2019 për të krijuar një “zonë të sigurt” larg milicëve kurdë YPG përgjatë anës siriane të kufirit dhe kanë pushtuar 120 km (75 milje) shtrirje e gjatë që nga ajo kohë.
Për të ndalur sulmin, FDS arriti një marrëveshje me qeverinë siriane, që pa ushtrinë siriane të kthehej në rajonin e administruar nga kurdët për herë të parë në shtatë vjet. Pavarësisht pranisë së trupave siriane, ka ende përleshje të rregullta midis FDS-së dhe forcave të udhëhequra nga Turqia përgjatë vijës së frontit.
Qelizat e “fjetura” të ISISIT gjithashtu vazhdojnë të kryejnë sulme të shpeshta dhe vdekjeprurëse.
A do të përfundojë ndonjëherë lufta?
Nuk duket se do të ndodhë së shpejti, por të gjithë pranojnë se kërkohet një zgjidhje politike.
Këshilli i Sigurimit i OKB-së ka bërë thirrje për zbatimin e Komunikatës së Gjenevës të vitit 2012, e cila parashikon një organ qeverisës kalimtar “të formuar në bazë të pëlqimit të ndërsjellë”.
Nëntë raunde të bisedimeve të paqes të ndërmjetësuara nga OKB – të njohura si procesi i Gjenevës II – dështuan dhe nuk patën përparim me presidentin Assad që me sa duket nuk dëshiron të negociojë me grupet politike të opozitës që këmbëngulin se ai duhet të tërhiqet si pjesë e ndonjë zgjidhjeje.
Rusia, Irani dhe Turqia ngritën bisedime politike paralele të njohura si procesi i Astanës në vitin 2017.
Një marrëveshje u arrit vitin e ardhshëm për të formuar një komitet prej 150 anëtarësh për të shkruar një kushtetutë të re, duke çuar në zgjedhje të lira dhe të ndershme të mbikëqyrura nga OKB. Raundi i fundit i bisedimeve u mbajt në tetor 2021, pas së cilës i dërguari i posaçëm i OKB-së Geir Pedersen tha se ishte një “zhgënjim i madh” që anëtarët e komitetit deri më tani nuk ishin në gjendje të gjenin një rrugë të përbashkët.
Ndërsa konflikti hyri në vitin e tij të 12-të, Pedersen pohoi se “një zgjidhje ushtarake është një iluzion” dhe se një zgjidhje politike “është krejtësisht e realizueshme nëse ekziston vullneti”. /Nistori/
