Sipas ambasadorit Kilian Wahl në “VLERËSIMI I RREZIQEVE TË KORRUPSIONIT NË GJYQËSOR NË MAQEDONINË E VERIUT” thotë se beteja kundër korrupsionit nuk mund të bëhet nga një individ apo institucion i vetëm. Ajo kërkon përpjekjen kolektive të shoqërisë në përgjithësi, duke përfshirë gjyqësorin, profesionistët ligjorë, politikanët, shoqërinë civile dhe vetë qytetarët, përcjell Nistori.
Ky Vlerësim është një nismë novatore që synon të identifikojë dhe analizojë rreziqet specifike të korrupsionit dhe dobësitë institucionale në gjyqësorin e Republikës së Maqedonisë së Veriut.
Krahasuar me sondazhin e përfshirë në analizën ligjore të OSBE-së “Pavarësia e Gjyqësorit” nga viti 2009, të dhënat e sondazhit nga ky Vlerësim tregojnë një rritje të tentativave për të ndikuar te gjyqtarët nga kolegët gjyqtarë, gjyqtarët e rangut më të lartë dhe anëtarët e Këshillit Gjyqësor, ndërsa pati një rënie të lehtë të tentativave për ndikim nga përfaqësuesit e degës ekzekutive.
Për më tepër, si gjyqtarët ashtu edhe prokurorët publikë shprehën mosbesim të konsiderueshëm në punën e këshillave të tyre, ku tre nga katër gjyqtarë të anketuar u shprehën se nuk besojnë se Këshilli Gjyqësor mbron me sukses pavarësinë gjyqësore, ndërsa më shumë se gjysma e prokurorëve publikë të anketuar tregojnë se nuk besojnë se Këshilli i Prokurorëve Publikë merr vendime në mënyrë autonome dhe të pavarur.
Renditja identifikon katër rreziqe të jashtme të korrupsionit që i përkasin punës së avokatëve dhe prokurorëve publikë: abuzimi i të drejtave nga avokatët për të vonuar procedurat penale ose civile, të cilat mund të çojnë në ndikim të papërshtatshëm dhe korrupsion; cilësia e ulët e aktakuzave, të cilat mund të kenë ndikim në procedurat penale dhe ashpërsinë e sanksioneve; dhe sjellja jo etike e avokatëve dhe bashkëpunimi i mundshëm me prokurorët publikë, të cilat mund të cenojnë besimin e publikut në gjykimin. Për shembull, të anketuarit vunë në dukje se disa avokatë janë të njohur për mashtrim të klientëve të tyre duke përhapur thashetheme të rreme për gjyqtarët e korruptuar që duhet t’iu jepet ryshfet për një vendim të favorshëm. Në disa raste, avokatët madje u kanë kërkuar klientëve të tyre para shtesë për të korruptuar gjyqtarët, edhe pse paratë nuk arrijnë kurrë te marrësi i synuar dhe çështja vendoset në mënyrë të paanshme. Së fundi, gjyqtarët kanë renditur keqpërdorimin e sistemit ACCMIS nga avokatët në lëndët civile si rrezikun e shtatë më të konsiderueshëm të korrupsionit. Kjo përfshin paraqitjen e kërkesave të shumta civile për të njëjtën lëndë derisa t’i caktohet një gjykatësi i cili mendohet se ka më shumë gjasa të marrë një vendim të favorshëm.
Rreziku kryesor i korrupsionit të brendshëm që gjyqtarët identifikuan ka të bëjëme ndikimin e ushtruar nga kryetarët e gjykatave përmes Orarit Vjetor për punë e gjyqtarëve. Ky orar përdoret nga kryetarët e gjykatave për të caktuar gjyqtarë në departamente të ndryshme gjyqësore, dhe ndërsa shërben si një mjet menaxherial për të organizuar më mirë ngarkesën e punës, ka pasur pretendime për shpërdorim nga kryetarë të caktuar. Konkretisht, ka pasur raste në të kaluarën ku janë bërë ad hoc ndryshime në orarin vjetor, duke rezultuar në caktimin e disa gjyqtarëve në lëndë me 107 interes të lartë publik. Komuniteti i juristëve është përfshirë në një debat në lidhje me një shpërdorim të tillë për gati shtatë vjet që kur Ministri i Drejtësisë ngriti çështjen në lidhje me Gjykatën Penale të Shkupit4, dhe është zhgënjyese kur shihet se ky mbetet rreziku më i përhapur i brendshëm që gjyqtarët identifikuan
Përvoja me ndikim të papërshtatshëm
Të dhënat zbulojnë shkak për shqetësim, pasi gati 46% e gjyqtarëve të anketuar raportuan se kanë përjetuar një formë presioni ose përpjekje ndikimi nga kolegët e tyre, ndërsa 42% raportuan se kanë përjetuar presion ose ndikim të ngjashëm nga gjyqtarë të rangut më të lartë, siç janë kryetarët e gjykatave ose gjyqtarët e gjykatave më të larta. Megjithëse shumica e të anketuarve treguan se praktika të tilla ndodhin rrallë, këto statistika duhet të konsiderohen si një shenjë paralajmëruese që gjyqtarët i nënshtrohen formave të ndryshme të ndikimeve horizontale (kolegjiale) ose vertikale (hierarkike) brenda radhëve të tyre.
…përqindja e gjyqtarëve që raportuan se përjetuan presion ose përpjekje për ndikim nga prokurorët publikë dhe përfaqësuesit e bashkësisë ndërkombëtare ishte dukshëm më e ulët, përkatësisht në 25% dhe 10%.
Mekanizmat dhe procedurat anti-korrupsion
Sipas sondazhit, shumica e gjyqtarëve (59%) nuk besojnë se mekanizmat aktuale në vend janë efektive në mbrojtjen e funksionit gjyqësor nga presionet e jashtme ose përpjekjet për të ndikuar. Kjo sugjeron që ata mendojnë se integriteti i tyre profesional mund të mos mbrohet në mënyrë adekuate kur është e nevojshme. Për më tepër, 47% e gjyqtarëve nuk i konsiderojnë mekanizmat ekzistues të parandalimit të konfliktit të interesit si efektive në parandalimin e plotë të situatave të tilla. Kjo thekson nevojën për kundërmasa më efektive për të adresuar rreziqet e korrupsionit që lidhen me afërsinë midis gjyqtarëve, prokurorëve publikë dhe avokatëve që mund të ndikojnë në procedura të caktuara.
Qëndrime ndaj Këshillit Gjyqësor
Afërsisht 72% e gjyqtarëve të anketuar nuk pajtohen me nocionin se Këshilli Gjyqësor në mënyrë efektive mbron pavarësinë gjyqësore në krahasim me vetëm 26% që pajtohen.
Kushtet e përgjithshme të punës
Sa i përket kushteve të përgjithshme të punës, një pjesë e konsiderueshme e gjyqtarëve (51%) shprehin pakënaqësi me mundësitë për avancim në karrierë dhe zhvillim personal profesional.
Mbi gjysma e gjyqtarëve të anketuar (52%) pajtohen se dixhitalizimi ka potencial për të zbutur sjelljet korruptive. Zbatimi i dixhitalizimit dhe ndërveprimit mund të përmirësojë aspekte të ndryshme të operacioneve gjyqësore, duke rezultuar në përmirësimin e qasjes në drejtësi, transparencën dhe efikasitetin në procedurat gjyqësore. Dixhitalizimi i shumicës së proceseve gjyqësore mund të minimizojë ndikimin e faktorëve njerëzorë dhe të zvogëlojë gjasat e veprimeve korruptive.
Sipas rezultateve të anketës, një shumicë e konsiderueshme prej 82% e gjyqtarëve besojnë se një rritje e pagave për gjyqtarët do të ketë një ndikim pozitiv në uljen e korrupsionit. Vlen të theksohet se gjyqtarët në Maqedoninë e Veriut aktualisht marrin pagat më të ulëta në rajon9, gjë që e bën këtë supozim të duket i arsyeshëm. Megjithatë, është e rëndësishme të pranohet se faktorë të tjerë, përfshirë etikën dhe integritetin individual, si dhe faktorët organizativ si procedurat e emërimit dhe promovimit dhe kushtet e punës, gjithashtu luajnë një rol vendimtar në ruajtjen e profesionalizmit dhe paanshmërisë gjyqësore.
Sa i përket sigurisë personale, një pjesë e konsiderueshme e gjyqtarëve në mbarë vendin raportojnë se ndihen të pasigurt në jetën e tyre të përditshme, si në ambientet private ashtu edhe brenda gjykatave. Të dhënat e kryqëzuara zbulojnë se gjyqtarët e specializuar në të drejtën penale dhe ata që punojnë në rajonin e Gjykatës së Apelit të Gostivarit janë veçanërisht të shqetësuar për sigurinë e tyre, me mbi gjysmën e gjyqtarëve të së drejtës penale (52%) dhe gjysmën e gjyqtarëve në rajonin e Gjykatës së Apelit të Gostivarit (50%) që raportojnë se ndihen të pasigurt në jetën e tyre private. Këto gjetje janë shqetësuese pasi frika mund të ketë ndikim në integritetin gjyqësor, me gjyqtarët që potencialisht bëhen më të ndjeshëm ndaj ndikimit të papërshtatshëm dhe presionit korruptiv nga palët e përfshira ose qendrat e tjera të pushtetit në nivel lokal ose qendror. Përkundër këtyre gjetjeve, gjyqtarët renditën rreziqet e korrupsionit në lidhje me sigurinë personale, siç janë kërcënimet për sigurinë e gjyqtarëve dhe bashkëpunëtorëve të tyre të ngushtë, ndër më të ulëtat (31 nga 36) në vend.
Përvoja me ndikim të papërshtatshëm
Kur u pyetën për shpeshtësinë me të cilën hasin presion të drejtpërdrejtë ose të tërthortë, sugjerime ose përpjekje për të ndikuar në autonominë e tyre profesionale, prokurorët publikë, si dhe gjyqtarët, theksuan mungesën e përvojave të tilla. Duke lënë mënjanë mundësinë e mos raportimit të duhur për shkak të shqetësimeve të lidhura me korrupsionin, disa statistika janë akoma shkak për alarm.
Sipas gjetjeve, një pjesë e konsiderueshme e prokurorëve publikë kanë përjetuar presion direkt ose indirekt, sugjerime ose përpjekje për të ndikuar në autonominë e tyre, ku 41% që kanë përjetuar tentativa të tilla nga avokatët, ndërsa 36% dhe 35% kanë përjetuar presion të ngjashëm nga prokurorët e lartë publikë dhe kolegët e tjerë, përkatësisht. Përveç kësaj, 33% e prokurorëve publikë raportuan përpjekje për ndikim nga gjyqtarët, por vetëm 13% nga anëtarët e Këshillit të Prokurorëve Publikë. Të dhënat zbulojnë gjithashtu se 36% e prokurorëve publikë përjetuan tentativa për ndikim nga anëtarët e degës ekzekutive të pushtetit dhe 29% nga përfaqësuesit e partive politike. Këto shifra sugjerojnë se, ashtu si gjyqtarët, prokurorët publikë mbeten të cenueshëm ndaj ndikimit politik dhe ndarjes së pamjaftueshme të pushtetit midis degëve ekzekutive dhe gjyqësore. Së fundi, 23% e prokurorëve raportuan përpjekje për ndikim nga përfaqësuesit të sektorit të biznesit, ndërsa vetëm 7% raportuan përpjekje të tilla nga komuniteti ndërkombëtar.
Këshilli i Prokurorëve Publikë
Ndërsa gjyqtarët janë skeptikë ndaj Këshillit Gjyqësor, prokurorët publikë gjithashtu janë të rezervuar në lidhje me rolin dhe efikasitetin e Këshillit të Prokurorëve Publikë. Një pjesë e konsiderueshme, 58%, nuk pajtohen me nocionin se përbërja e Këshillit dhe procesi zgjedhor sigurojnë pavarësinë dhe paanshmërinë e tij, ndërsa 56% mendojnë se vendimet e Këshillit nuk merren në mënyrë autonome dhe të pavarur. Prokurorët janë të ndarë pothuajse në mënyrë të barabartë në lidhje me atë nëse Këshilli mbron me sukses autonominë e prokurorisë publike.
Konkluzione
Lidhur me renditjen e rreziqeve të korrupsionit, si gjyqtarët ashtu edhe prokurorët publikë priren t’i shohin rreziqet e jashtme si më të përhapura. Të dy grupet identifikuan opinionet e njëanshme të ekspertëve si rrezikun më të lartë të korrupsionit. Gjyqtarët gjithashtu renditën keqpërdorimin e të drejtave procedurale të avokatëve për të shtyrë procedurën dhe cilësinë e ulët të aktakuzave si rreziqe të rëndësishme të korrupsionit të jashtëm. Përveç kësaj, gjyqtarët identifikuan tre rreziqe të brendshme si më të dukshme: ndikimi nga kryetarët e gjykatave përmes ndryshimeve të shpeshta në Orarin Vjetor për Punën e Gjykatës; marrëdhëniet e ngushta midis gjyqtarëve dhe avokatëve që ndikojnë në procedurat gjyqësore; dhe emërimin selektiv të avokatëve ex-officio. Në aspektin e rreziqeve të jashtme, prokurorët publikë identifikuan si më të konsiderueshëm bashkëpunimin e pamjaftueshëm me organet e tjera hetimore (kryesisht policinë) dhe abuzimin e të drejtave procedurale të avokatëve. Si rreziqet më të dukshme të brendshme, ata renditën zbatimin e pamjaftueshëm të marrëveshjeve të pranimit të fajësisë; kontrollin e pamjaftueshëm të procedurave të prokurorëve publikë të nivelit më të ulët nga prokurorët publikë të nivelit më të lartë; dhe shpërndarjen e lëndëve në kundërshtim me Rregulloren për punën e brendshme të prokurorëve publikë.
Vlerësimi zbulon se pothuajse gjysma e gjyqtarëve kanë përjetuar disa tentativa për ndikim nga kolegët e tyre ose gjyqtarët e rangut më të lartë (kryetari i gjykatës ose gjyqtar i një gjykate më të lartë), ndërsa më shumë se një e treta e gjyqtarëve kanë përjetuar tentativa për ndikim nga dega ekzekutive e pushtetit ose përfaqësuesit e partive politike.
Për sa i përket kushteve të punës dhe sigurisë personale, vetëm gjysma e gjyqtarëve janë të kënaqur me punën e bashkëpunëtorëve profesionistë dhe burimet teknike që kanë në dispozicion.
Së fundi, një nga gjetjet më shqetësuese sugjeron se më shumë se një e treta e gjyqtarëve nuk ndihen të sigurt në jetën e tyre të përditshme private, ndërsa një e katërta nuk ndihen të sigurt në ambientet e gjykatave. Në mënyrë të ngjashme, një e treta e prokurorëve publikë të anketuar nuk ndihen të sigurt në jetën e përditshme private dhe çdo i pesti prokuror nuk ndihet i sigurt në ambientet e zyrës së prokurorisë publike. Këta faktorë mund të kenë një efekt negativ mbi profesionistët gjyqësorë, duke ndikuar në integritetin e tyre profesional dhe duke ulur rezistencën e tyre ndaj disa prej rreziqeve të identifikuara të korrupsionit. /Nistori/
*Hulumtimin e plotë mund ta lexonI KËTU!
