Shumë shtete në botë janë më se të prekshme ekonomikisht , duhet të kthejnë shuma të mëdha parash ndaj Kinës nga kreditë që u janë dhënë kryesisht në kuadër të politikës “Një Brez, Një Rrugë”. Në këtë rezultat arrin një analizë e Institutit Australian Lowy, sipas të cilit në vitin 2025, 75 vendet më të varfra përballen me një borxh rekord prej 22 miliardë dollarësh ndaj Kinës. “Tani, dhe për pjesën tjetër të kësaj dekade, Kina do të jetë më shumë një mbledhëse borxhesh sesa një bankiere në botën në zhvillim. Huamarrja e Kinës ka rënë pikërisht kur është më e nevojshme, në vend që të gjenerojë rrjedhje të mëdha financiare neto kur vendet janë tashmë nën stres të rëndë ekonomik”, theksojnë ata.
Në ndërkohë, Ministria e Jashtme e Kinës tha se “nuk ishte e njohur me specifikat” e raportit, por se “bashkëpunimi financiar dhe i investimeve i Kinës me vendet në zhvillim i përmbahet konventave ndërkombëtare”. Zëdhënësja e ministrisë, Mao Ning, tha se “një numër i vogël vendesh” po përpiqeshin të fajësonin Pekinin për borxhin e vendeve në zhvillim, por se “gënjeshtrat nuk mund ta mbulojnë të vërtetën”.
Iniciativa “Brez dhe Rrugë” (BRI) është programi më i madh transnacional i infrastrukturës në botë, i mbështetur nga shteti kinez dhe ka ndërmarrë projekte kombëtare që variojnë nga shkollat, urat dhe spitalet deri te rrugët kryesore, transporti detar dhe aeroportet. Kjo e bëri Kinën ofruesin më të madh të kredive dypalëshe, me një total prej më shumë se 50 miliardë dollarësh në vitin 2016, më shumë se të gjithë kreditorët perëndimorë së bashku. BRI u përqendrua kryesisht në vendet në zhvillim, ku qeveritë kishin vështirësi në aksesin në investime private ose publike të tjera. Kreditë kineze për vendet që përballeshin me probleme borxhi u rritën nga më pak se 5% e portofolit të saj të huadhënies jashtë shtetit në vitin 2010 në 60% në vitin 2022, sipas studimit të mësipërm.
Argjentina mori më shumë, 111.8 miliardë dollarë, e ndjekur nga Pakistani me 48.5 miliardë dollarë dhe Egjipti me 15.6 miliardë dollarë. Nëntë vende morën më pak se 1 miliard dollarë. Pekini gjithashtu nuk ofroi lehtësime për të gjithë huamarrësit e Brezit dhe Rrugës që ishin në rrezik.
Për më tepër, presioni për të shlyer këtë borxh po e bën edhe më të vështirë për këto vende financimin e shëndetësisë dhe arsimit, si dhe zbutjen e ndryshimeve klimatike. Me 240 miliardë dollarë midis viteve 2008 dhe 2021, Kina kërkoi të shpëtonte iniciativën “Një Brez, një Rrugë”, e njohur edhe si “Rruga e Mëndafshit”. Në rajon, Mali i Zi arriti në prag të skllavërisë së borxhit për shkak të një kredie për ndërtimin e një autostrade të marrë nga një bankë kineze. Serbia regjistron nivelin më të lartë të investimeve kineze midis vendeve të rajonit. Sot, ky është një projekt që, kryesisht përmes bashkëpunimit ekonomik, lidh 65 vende dhe organizata ndërkombëtare (pothuajse 4.5 miliardë njerëz).
Kur bëhet fjalë për Evropën, 17 vende, përfshirë ato në Ballkan, kanë shprehur ndërkohë gatishmërinë e tyre për të bashkëpunuar me Kinën. Me kalimin e kohës, marrëveshjet me vendet e BE-së u korrigjuan dhe pjesërisht u sanksionuan, ndërsa në Ballkan procesi u bë i paqëndrueshëm . Në vitin 2014, Mali i Zi mori një kredi 20-vjeçare me një borxh total prej 944 milionë dollarësh nga Banka Kineze Exim. Dhe pastaj 90 milionë të tjera për rrugët hyrëse. Kontraktori ishte kompania shtetërore kineze ChinaRoad and Bridge Corporation (CRBC).
Ndërtimi i seksionit të parë të autostradës në Mal të Zi (Bar-Boljare) u shoqërua me mungesë transparence, probleme fiskale dhe mjedisore, për të cilat Bashkimi Evropian (BE) ka paralajmëruar vazhdimisht.
Në Maqedoni, autostrada Kërçovë-Ohër e nisur më 2014, edhe pas 11 vitesh nuk po i shikohet fundi rrjedhojë e më shumë problemeve që nga traseja e gabuar, shpronësimet e tokës dhe më shumë gabime tjera. Gati 50 kilometra të gjatë dhe me vlerë mbi një miliard euro, së bashku me autostradën Miladinovci-Shtip, ajo financohet me kredi kineze. Përveç këtij projekti, Maqedonia ka përdorur gjithashtu mbi 30 milionë euro fonde të pakthyeshme nga Kina në dy dekadat e fundit, përmes granteve.
Autostradat Milladinovc-Shtip, të cilat tashmë janë vënë në funksion, dhe Kërçovë – Ohër, po i ndërton kompania kineze Sinohydro, ndërsa Maqedonia po i paguan me një kredi nga Banka kineze Exim. Ato duhej të ishin gati në vitin 2018 dhe së bashku kushtuan mbi 870 milionë dollarë plus 155 milionë dollarë interesa. Kostoja e dy autostradave me interes tani ka tejkaluar 1.2 miliardë dollarë. Banka kineze ofroi një kredi të favorshme, por kushti për kredinë ishte që të mos kishte tender publik, por të punësohej një nga kompanitë kineze të preferuara. Analiza “Të shtyrë në një rrugë pa krye: Besimi i gabuar në kapitalin kinez korroziv për ndërtimin e autostradave në Maqedoninë e Veriut” nga Instituti për Demokraci Societas Civilis – Shkup thotë se kur kompania kineze merr pjesë në një tender, ajo ofron çmime shumë më të ulëta sesa ofroi për ndërtimin e autostradave, kështu që kreditë e lira vijnë me një çmim shumë të shtrenjtë ndërtimi.
Sa i tako rajonit, Serbia është vendi në rajon që merr më shumë para kineze – Mbi 35 milionë euro janë dhënë si grante dhe pothuajse miliarda euro përmes kredive për projekte zhvillimi. Gjithashtu Kina ka disa investime në Serbi – përveç tre më të mëdhave (Kombinati i Minierave Bor, uzina e hekurit dhe çelikut Smederevo dhe fabrika e gomave në Zrenjanin), ka edhe disa fabrika dhe uzina më të vogla që merren kryesisht me industrinë përpunuese. Nga 305 milionë euro në 3.7 miliardë është rritur borxhi i Serbisë ndaj Kinës është rritur në periudhën 2013-2023. Të dhënat e fundit tregojnë se ky borxh është afër 3 miliardë euro.
Gjithashtu projektet më të mëdha të infrastrukturës në planin Serbia 2025 : nga rindërtimi i hekurudhave Beograd – Suboticë dhe Beograd – Nish, nëpërmjet autostradës Pozhega – Boljare dhe metrosë së Beogradit, deri te projekti më i fundit i ndërtimit të kanalizimeve të ujërave të zeza, do të rrisin në mënyrë shtesë këtë borxh.
Mali i Zi, ashtu si Maqedonia, i “detyrohej” pothuajse një miliard euro Bankës Kineze EXIM, ndërsa Bosnje e Hercegovina kishte një kredi prej mbi 1.3 miliardë eurosh. Mali i Zi , në një mënyrë të ngjashme me Maqedoninë, po ndërton autostradën Tivar-Boljare në kufirin me Serbinë. Për shkak të problemeve fiskale në shlyerjen e borxhit, me ndërmjetësimin e BE-së, shteti i Malit të Zi u detyrua të hynte në një marrëveshje mbrojtëse me dy banka amerikane dhe dy evropiane për të mbrojtur borxhin e tij publik nga rreziku i monedhës. Iniciativa “Brez dhe Rrugë”, e njohur më parë si “Një Brez, një Rrugë” (OBOR), është një strategji globale e zhvillimit të infrastrukturës e miratuar nga qeveria kineze në vitin 2013. Për vite me radhë, komentuesit perëndimorë e kanë kritikuar Iniciativën “Një Brez, një Rrugë” si një mënyrë për Pekinin për të bllokuar vendet me borxhe të papagueshme.
Duke sfiduar narrativën e “kurthit të borxhit”, kompania konsulente Rhodium studioi 38 ristrukturime të borxhit kinez me 24 vende në zhvillim në vitin 2019 dhe arriti në përfundimin se ndikimi i Pekinit ishte i kufizuar, me shumë ristrukturime të zgjidhura në favor të huamarrësit.
Sipas Rhodium, vendet në zhvillim ristrukturuan gati 50 miliardë dollarë kredi kineze në dekadën para publikimit të studimit të tyre të vitit 2019, me zgjatjet e kredive, financimin më të lirë dhe lehtësimin e borxhit si rezultatet më të zakonshme. Një studim i vitit 2020 nga Iniciativa e Kërkimit Kinë-Afrikë në Universitetin Johns Hopkins zbuloi se midis viteve 2000 dhe 2019, Kina shleu 3.4 miliardë dollarë borxhe në Afrikë dhe 15 miliardë dollarë të tjerë u rifinancuan. Asnjë pronë nuk u sekuestrua. Ndërkohë, shumë vende në zhvillim mbeten nën kontrollin e institucioneve perëndimore. Në vitin 2022, organizata joqeveritare Debt Justice vlerësoi se qeveritë afrikane u detyroheshin tre herë më shumë kreditorëve financiarë privatë sesa Kinës, duke ngarkuar dyfishin e interesit në këtë proces.
“Borxhi i vendeve në zhvillim ndaj Kinës është më i vogël se ai që u detyrohet si mbajtësve privatë të obligacioneve ashtu edhe bankave shumëpalëshe të zhvillimit”, thotë Kevin Gallagher, drejtor i Qendrës për Politika Globale të Zhvillimit në Universitetin e Bostonit. /Koha/
