Shteti duhet të kthejë gati tre miliardë euro apo 2.87 miliardë euro në tre vitet e ardhshme, për të shlyer borxhin e marrë në emër të katër eurobondeve. Nga këto para, gati gjysmë miliardi janë interesa. Kur kemi parasysh se buxheti i shtetit për vitit 2024 peshon 5.5 miliardë euro, del se duhet të kthejmë afër gjysmën e buxhetit aktual deri në vitin 2028.
Përveç kësaj, borxhi publik për momentin është i qëndrueshëm, por në të ashtuquajturin skenar bazë, pra pa situata të paparashikuara dhe emergjente. Për këtë arsye, auditorët shtetërorë i rekomandojnë Qeverisë që t’i kushtojë vëmendje borxhit, sepse vendit do t’i nevojiten më shumë para për shlyerjen e eurobondeve.
Sipas Ministrisë së Financave, borxhi publik i vendit është pak mbi 58 për qind, por sipas Entit Shtetëror të Statistikave, ai arrin në 62 për qind të Prodhimit të brendshëm bruto. Edhe pse borxhi nuk e kalon kufirin ligjor, auditorët paralajmërojnë se paratë publike duhet të menaxhohen me kujdes. Edhe pse nuk janë tejkaluar ende rregullat fiskale të përcaktuara me Ligjin e Buxhetit, niveli aktual i borxhit publik kërkon menaxhim të kujdesshëm të financave publike në të ardhmen, përmes një niveli të qëndrueshëm të borxhit publik dhe një politike fiskale me një nivel të duhur të deficitit apo minusit buxhetor.
Pavarësisht gjithçkaje, auditorët vlerësojnë si të favorshme normat e interesit për eurobondet që qeveria e mëparshme mori në kulmin e pandemisë së Kovidit, krizës ekonomike dhe energjetike, normat e të cilave konsiderohen të jenë më të ulëta se normat e tregut në atë moment. Praktika e mëparshme e pothuajse të gjitha qeverive ishte huamarrja e re, për të kthyer kredinë e vjetër. Njëherësh borxhi publik do të rritet edhe me 500 milion euro kredi nga Hungaria që do të dedikohen si kredi për biznesin dhe financimin e projekteve infrastrukturore në komuna.
Sipas Branimir Jovanoviç, një studiues në Institutin e Vjenës për Studime Ekonomike Ndërkombëtare, në teori, borxhi publik mund të reduktohet në tre mënyra – përmes shkurtimit të shpenzimeve, përmes rritjes më të lartë ekonomike dhe rritjes së të ardhurave.
“Shkurtimi i shpenzimeve në këtë situatë kur shteti ka disa vite që është në stanjacion dhe po përballet me kaq shumë probleme serioze do të ishte katastrofike, ndaj nuk mendoj se dikush duhet ta mendojë. Rritja më e lartë ekonomike është një ide e mirë, por për të pasur një efekt të qëndrueshëm në borxhin publik, rritja duhet të jetë më e lartë se deficiti për një periudhë më të gjatë kohore. Rritja duhet të jetë së paku 3-4 për qind për pesë vjet radhazi, dhe kjo, për fat të keq, nuk është realiste, si për shkak të situatës së pafavorshme ekonomike globale, por edhe për shkak se Maqedonia nuk ka pasur kurrë ritme të tilla rritjeje në pavarësinë e saj”, shpjegon Jovanoviq. Sipas tij një problem më vete është edhe shuma e kamatës që do të paguajë shteti në periudhën e ardhshme.
Nëse e shihni se sa para paguajmë në interes të borxhit publik, në vitin 2024 ai do të jetë mbi 250 milionë euro. Vetëm 10-15 vjet më parë, kjo shumë për kamatë ishte rreth 50 milionë euro, kështu që ne e rritëm buxhetin pesëfish në bazë të asaj baze. Ato para, në vend që të japin interes, mund të investohen në investime për zhvillimin e shoqërisë. Kështu që për mendimin tim ky është problemi kryesor në sferën fiskale.
Nga ana tjetër, në raportin e auditimit për menaxhimin e borxhit publik vërehet se Qeveria paraqet në mënyrë jo të plotë të hyrat dhe shpenzimet në buxhet, gjë që çon në zvogëlimin e transparencës.
Hyrjet nga bonot e emetuara 12-mujore në Buxhetin e Republikës së Maqedonisë së Veriut nuk paraqiten si të hyra nga huamarrja përmes emetimit të bonove të thesarit afatshkurtër dhe daljet si shpenzime për pagesat e principalit për borxhin e brendshëm, të çilat janë për rifinancimin e borxhit. Këto pagesa janë për detyrimet e paraqitura si borxh publik (principal) dhe për interesat që nuk shfaqen si detyrim.
Politika fiskale nëpërmjet financimit të deficitit buxhetor ka një ndikim të rëndësishëm në nivelin dhe qëndrueshmërinë e borxhit publik.
Gjendja e borxhit publik më 31.12.2023 e shprehur në përqindje është 58,26 për qind e PBB-së, e llogaritur sipas parashikimeve të PBB-së të Ministrisë së Financave, ndërsa sipas të dhënave të publikuara për PBB-në e Entit Shtetëror të Statistikave në mars 2024 për tremujorin e katërt të vitit 2023, llogaritja e borxhit publik të shprehur në përqindje është 62.01 për qind e PBB-së. Sipas të dhënave zyrtare të publikuara në ueb faqen e Ministrisë së Financave për tremujorin e parë të vitit 2024, gjendja e borxhit publik me datën 31.12.2023 e shprehur në përqindje është 62,1 për qind e PBB-së, theksojnë nga Revizori i Shtetit.
Ministria e Financave publikoi në fund të prillit të dhënat për gjendjen e borxhit publik deri më 31 mars 2024. Sipas të dhënave të publikuara, borxhi publik arrin në 8 miliardë e 769 milionë euro, që përbën 58.6 për qind të PBB-së. /Koha/
