Gjetjet, konkluzionet dhe rekomandimet e sondazhit të dytë mbarëkombëtar për nevojat ligjore të njerëzve që jetojnë në Maqedoninë e Veriut në vitin 2022 u publikuan në Raportin e Rruga drejt Drejtësisë e përgatitur me mbështetjen e BE-së dhe Këshillit të Evropës, përcjell Nistori.
Publikimi përmban një analizë të detajuar të shkallëve të ndryshme të shpeshtësisë së problemeve, si në përgjithësi ashtu edhe në çdo kategori specifike sfidash dhe analizon rrugën drejt drejtësisë të qytetarëve që ishin përballur me pengesa ligjore. Anketa trajton përvojën e tyre ndaj sistemit gjyqësor, efektet negative të pengesave ligjore te qytetarët, por gjithashtu identifikon dhe merr parasysh implikimet për reformat e politikave, veçanërisht për shërbimet e ndihmës juridike në dispozicion në Maqedoninë e Veriut.
Çdo vit, rreth 300 mijë individë në Maqedoninë e Veriut duhet të adresojnë rreth 1.450.000 çështje ligjore në Maqedoninë e Veriut. Rezultatet e studimit tregojnë se pengesat ligjore janë pjesë e përditshmërisë së qytetarëve. Megjithatë, shumë nga këto probleme nuk raportohen në institucionet ligjore dhe të drejtësisë, duke mbetur të padukshme në statistikat dhe vlerësimet zyrtare. Ata mbeten në “pikën e verbër” të sektorit të drejtësisë.
Sondazhi zbulon se njerëzit në Maqedoninë e Veriut kërkojnë zgjidhje të drejta për çdo problem ligjor.
Sondazhi tregon se rreth 40% e problemeve ligjore mbeten të pazgjidhura, duke theksuar nevojën për veprim në nivele të ndryshme. Aktualisht, vetëm 6% e problemeve serioze dhe të vështira ligjore shkojnë në gjykatë, që do të thotë se statistikat e gjykatave nuk japin pasqyrë në 94% të problemeve ligjore.
Sipas studimit, problemet e konsumatorëve, lëndimet dhe rastet e lidhura me shëndetin, problemet me përfitimet sociale dhe borxhet janë të zakonshme për njerëzit që jetojnë në Maqedoninë e Veriut. Përmirësimi i zgjidhjes së këtyre problemeve mund të prekë shumë dhjetëra mijëra individë. Duke iu referuar studimit, një mënyrë për të arritur zgjidhje më të mirë është përmes zbatimit të procedurave më të përqendruara te njerëzit që japin rezultate të drejta dhe shpejt, me kosto të përballueshme dhe pa diskriminim.
Sondazhi tregon se besimi i publikut te gjyqësori, por edhe tek administrata publike është i ulët. Sipas studimit, mungesa e besimit ndër të tjera shkaktohet nga procedurat e ndërlikuara, rezultati i pasigurt (për çështje të padiskutueshme) dhe veçanërisht mosdhënia e arsyetimit ligjor adekuat dhe të qartë për vendimin konkret. Në këtë kuptim, marrja në konsideratë e shembujve të ndryshëm për përmirësimin e performancës së gjyqësorit mund të jetë e dobishme.
Qëllimi kryesor i këtij sondazhi është të sigurojë të dhëna të vlefshme empirike të bazuara në dëshmi dhe të informojë debatin dhe zhvillimet e politikave në lidhje me administrimin dhe ofrimin e ndihmës juridike dhe aksesin e përgjithshëm në sistemin e drejtësisë në Maqedoninë e Veriut. Duke fituar njohuri mbi perceptimet, qëndrimet dhe sjelljet e njerëzve, kur përballen me probleme të caktuara të natyrës ligjore, politikëbërësit do të jenë në gjendje të modifikojnë ose të prezantojnë politika dhe ligje të reja që synojnë të përmirësojnë aksesin e përgjithshëm në drejtësi në vend.
Origjina etnike luan një rol në përhapjen e problemeve ligjore. Të anketuarit nga komuniteti shqiptar raportojnë një numër më të madh të problemeve ligjore në krahasim me komunitetet tjera etnike.
NDIKIMI I PROBLEMEVE / STRESI
Për të vlerësuar ndikimin e problemeve ligjore në jetesën e njerëzve që i përjetojnë ato, të anketuarve iu kërkua të vetëvlerësojnë efektin në një shkallë nga 1 në 5, ku 1 do të thotë “nuk pati asnjë efekt” dhe 5 do të thotë “a efekt të konsiderueshëm”. Janë vlerësuar tre elementë. Stresi i shkaktuar ndaj të anketuarit, tendosja financiare dhe dëmtimi i jetës së përjetuar. Ndikimi u vlerësua në korrelacion me karakteristikat sociodemografike dhe llojin e problemit ligjor të përjetuar.
Mbi 50% e të anketuarve të kualifikuar raportuan se problemi shkaktoi stres të rëndë. Pasiguria e rezultatit, ndikimi i mundshëm i dëmshëm i problemit dhe koha dhe përpjekja e investuar në zgjidhjen e stresit janë vetëm faktorë që kontribuojnë në këtë nivel të lartë stresi. Prandaj, problemet juridike nuk duhen parë vetëm në një kuptim më të ngushtë, në mënyrë rigoroze si probleme që mund të zgjidhen me mjete juridike, por si dukuri më të gjera shoqërore që kanë një
ndikim në cilësinë e jetesës së njerëzve.
Për të identifikuar se cilat lloje të problemeve ligjore po shkaktojnë një nivel më të madh stresi, ne kemi ndërthurur vlerën mesatare të stresit të përjetuar me llojet specifike të problemeve ligjore. Sipas kësaj, problemet ligjore më stresuese që hasen34 janë mosmarrëveshjet martesore dhe partneriteti, diskriminimi, problemet që lidhen me ligjin dhe rendin, problemet e tjera familjare dhe problemet që lidhen me borxhet. Nga ana tjetër, problemet që lidhen me të drejtat e konsumatorit, edhe pse më të shpeshta, nuk po shkaktojnë stres krahasuar me problemet e tjera ligjore.
Duke parë socio-demografinë, ka dallime të vogla midis vlerës mesatare të ndikimit të stresit të përjetuar nga burrat (3.65) krahasuar me gratë (3.55). Dallimi është i dukshëm edhe ndërmjet grupeve të ndryshme etnike. Vlera mesatare e stresit të përjetuar nga problemi ligjor është shumë më e madhe tek popullata shqiptare (4.2), krahasuar me maqedonasit (3.42) dhe etnive të tjera (3.2). Kur shikojmë moshën, shpërndarja është në një formë të formës U të përmbysur, ku njerëzit nga grupet e mesme (35-44 & 45 – 54) raportojnë nivele më të larta të stresit krahasuar me të rinjtë dhe të moshuarit. popullatë. Ekziston një ndryshim i vogël midis popullsisë urbane dhe rurale ku i anketuari që jeton në zonat rurale raportoi një vlerë mesatare 0.2 më të lartë. Problemet gjithashtu po shkaktojnë stres më të madh tek individët me të ardhura ligjore
