ARIAN GALDINI
Janë disa vende në botë ku historia ndodh. Të tjera ku ajo përsëritet. Dhe janë ato, ku historia rri pezull, duke pritur një frymë që ta zgjojë. Ballkani i përket këtij të fundit. Jo nga mungesa e konflikteve, por nga mungesa e kuptimit të tyre. Dhe në këtë pezulli, teksa lindja ndizet nga zjarret e largëta të Tel Avivit dhe Teheranit, Ballkani nuk ka më luksin të sillet sikur nuk sheh. Sepse historia gjithmonë i fton të përgjumurit që të hapin sytë.
Ajo që po ndodh sot mes Izraelit dhe Iranit nuk është thjesht një përplasje për centrifugë apo territore. Është një duel i pashmangshëm midis dy mënyrave të të menduarit, njëra që e sheh sigurinë si frikë të përhershme dhe tjetra që e sheh frikën si instrument për përjetësimin e kontrollit. Mes këtyre dy poleve ndodhet një botë që duhet të zgjedhë, të shohë drejt dritës, apo të fshihet nën hijen që premton rregull. Ballkani nuk është një periferi e qetë në këtë dramë globale. Është një faqe bosh që të gjithë përpiqen ta shkruajnë. Dhe pikërisht sepse nuk ka forcën për të ndikuar ngjarjet, mban peshën për të reflektuar mbi to. Sepse ndikimi sot nuk matet më me armë, por me rrjete, me mendësi, me përhapje narrativash që kërkojnë bindje pa mendim.
Dhe megjithatë, vetëm pak ditë më parë, në Liban, përjetova diçka të papritur. Në një qytet që shpesh përshkruhet si i përçarë, Bejruti, pashë një tërësi të bërë nga copa të thyera. Pashë poetë që refuzonin t’i dorëzonin gjuhën dëshpërimit, fëmijë që luanin në muzg nën drita të thyera, kafene të gjalla jo nga zhurma, por nga mendimi. Nga Byblosi deri në Batroun, historia nuk rëndonte si barrë, pulsonte në gurë si një rezistencë e qetë. Atje kuptova, se edhe në rrënoja, dinjiteti mund të ngrihet. Edhe në heshtje, shpresa mund të marrë frymë. Ajo që pashë në Liban nuk ishte mrekulli. Ishte një zgjedhje. Të jetosh drejt. Të mos përkufizohesh nga lufta apo reduktimi në mbijetesë.
Dhe ky mësim, në thjeshtësinë e tij, bartet përtej kontinenteve, në Ballkan, ku rreziku është po aq i thellë, ndonëse më pak i artikuluar. Sot, vendet e vogla nuk pushtohen më. Ato ndikohen. Financohen. Përkulen. Në emër të stabilitetit, blihen mendje. Në emër të zhvillimit, firmosen kontrata që lidhin duart. Në emër të paqes, padrejtësia pranohet në heshtje. Kështu vijnë perandoritë e reja, jo me tanke, por me premtime. Jo me sundim, por me ndihmë. Jo me dhunë, por me indiferencë të veshur si logjikë. Dhe Ballkani është pika më e ndjeshme e kësaj loje. Sepse ka një kujtesë të lodhur, institucione të brishta dhe mbi të gjitha, një mallkim të vjetër, të mos dijë kur është koha për t’u zgjuar. Ajo që digjet në Teheran do të jehojë në Shkup.
Ajo që shembet në Gaza do të bëhet tym në Prishtinë. Ajo që vendoset në Uashington do të pëshpëritet si urdhër në Tiranë. Jo sepse jemi viktima të pavetëdijshme, por sepse shpesh zgjedhim të jemi spektatorë të heshtur në një tragjedi që është edhe e jona. Por kjo nuk është e pashmangshme. Ka edhe një rrugë tjetër. Dhe ajo fillon me pyetjet më të vështira: Pse jemi këtu? Çfarë duam të jemi? Dhe me kë jemi, kur askush nuk na sheh? Sot, më shumë se kurrë, vendet e vogla duhet të zgjedhin jo krahë, por parime. Jo orientime politike, por themele morale. Nuk mjafton të thuash “jemi me Perëndimin” nëse nuk je me vlerat. Nuk mjafton të ndjekësh aleanca, nëse nuk kupton thelbin e miqësisë që mbrohet me besnikëri, e jo me interes.
Lufta që po dëshmojmë nuk është vetëm për të ardhmen e Lindjes së Mesme. Është një përballje për shpirtin e qytetërimit. Dhe në kohë të tilla, Ballkani nuk duhet të vijë i hutuar. Duhet të vijë me ndërgjegje. Me kujtesë. Me guxim. Sepse në kohë mjegulle, nuk shpëtojnë ata që presin dritën, por ata që e mbajnë flakën gjallë. Me vendime. Me fjalë. Me qëndrim. Dhe nëse ky rajon dëshiron të jetë më shumë se një pasojë, duhet të bëhet vetë një përgjigje. /Panorama/
