Luan Rama
E vështrova gjatë këtë fotografi, pasi imazhet flasin. Nganjëherë ato klithin, pasi mbartin shumë trisht e dhimbje, pasi mbartin pengje që nuk shuhen, dëshira që nuk arritën të përjetohen.
Fotografitë flasin gjithnjë me gjuhën e tyre të dritës, të hijes, shpirtit dhe syrit që ndrit, të buzëve që nuk qeshin, të vështrimeve që fshehin brenda tyre një mungesë pikëlluese, një revoltë, pasi ati i këtyre fëmijëve mungon, sepse dashuria e kësaj gruaje për burrin e saj të vrarë në vitin 1949 i djeg gjoksin, i shtyp ashtin, e fut nën dhé dhe e nxjerr sërish mbi tokë, të përhumbur, të vrarë, i humb dritën e syve dhe i çan kraharorin.
Luçia është këtu me dy fëmijët e saj, Bibjanin dhe Elenën, me burrin e munguar që nuk do të flasë më; është hedhur këtu me imazhet e një kohe të dikurshme e të lumtur në sheshet e Torinos, teatrot, koncertet. Ndoc Mirakaj, burri i saj, studionte inxhinieri politeknike, ajo studionte për “casalinga” … Kohë dashurie, drejt Shqipërisë dhe male të rënda plumbi.
Luçia, Elena, Bibi … ç’kanë menduar vallë atë çast para atij aparati në kohë internimi. E imagjinova një moment atë grua të bukur kur jeta ishte jetë, atë grua më pas me burrin e saj të vrarë dhe ulërimën që i kish mbetur në fyt. Nga një internim në tjetrin. Nga kampi i Tepelenës në Porto Palermo. I çuan atje një mbrëmje, hipur në kamionë, me dhjetëra e dhjetëra familje të internuara.
Luçia dhe Bibjani katërvjeçar, Helena gjashtëvjeçare. Ja ku hynë duke zbritur tashmë në katakombet e errësirës të kështjellës veneciane të Porto Palermos. Kalonin portat e ferrit … një nënë dhe dy fëmijë mbështjellë nën krahët e saj për t’i mbrojtur ata nga errësira dhe vdekja.
Ç’kishte menduar vallë Luçia ato netë e ditë me radhë ku errësira e natës dhe e ditës nuk ndryshonin shumë, kur vetëm nga disa prej vrimave lart në muret e kalasë vinte që jashtë një dritë e zbehtë dhe ku fëmijët mund të dëgjonin zgalemat, zhurmën e dallgëve, erën e fortë të stuhisë e që ndërkohë detin e kaltër nuk mund ta shihnin, as pulëbardhat jo.
Edhe aty, Bibi dhe Elena vazhduan të përjetonin urinë, por tashmë nuk ishin mbi tokë, tashmë ishin nën tokë, aty mes popullit të Dantes dhe hijeve njerëzore që lëviznin brenda galerive. Kohë pëshpërimash dhe ofshamash. Fëmijët kuptuan aty se ç’ishte në të vërtetë liria, se ç’do të thoshte të humbisje nocionin e kohës, të ditës dhe të natës, aromat e jetës, shkëlqimin e agut apo udhëtimin e një hëne të argjendtë. Kishin mbaruar gëzimet, lojërat fëminore, shpërthimet e pranverës, vjeshta e artë. Tashmë jetonin me ëndrrat dhe zhgjëndrrat që i trembnin në gjumë., Dhe fëmijët si gjithnjë ëndërrojnë shumë, ngatërrojnë realitetin me përrallat.
Elena kujton edhe sot atë dorën e saj që mbërthente cepin e fustanit të nënës se mos dikush ia rrëmbente … Kujton lëkurën që u digjte meqë i lanin me ujin e kripur të detit se s’kishte ujë tjetër … Epo, kështu dhe nënat klithnin në gjumë, kujtonin apo ëndërronin sepse dhe Luçia në kujtimet e saj jetonte dashurinë, ëmbëlsinë e fjalëve, përqafimet, të qeshurat, jetën. Ishte ajo që e mbante, ishin ata dy fëmijë që në natën e vonë dihasnin në prehrin e saj, flakur mbi ato rrasa guri apo mbi një rrobë të shtruar. Ata flinin e Luçia vazhdonte kështu të jetonte me kujtimet, ëndrrat. Ç’këngë vallë u këndonte kur ata prisnin gjithnjë kthimin e atit të vrarë. Dhe, atëherë, me pjellën në gji si një hije kapërcente muret e trasha të kalasë dhe ikte nëpër natë, si një trup në ajër, nëpër qiell, shkonte të rijetonte dashurinë e saj atje, në sheshet e Torinos ku u ngjiz ajo dashuri, atje ku ndiqnin muzikën, teatrot, ku dëgjonin Verdin, Puçinin, Mozartin.
E, kështu në ag, ai trup rikthehej përsëri si në një tablo të Shagalli, trupi i të dashuruarës ngritur mbi qiell, mbi kala, duke hyrë pastaj në galeritë e errëta bashkë me një rekuiem të Mozartit, duke pritur që të zgjoheshin ato zemra gjithë plagë në shpirt, ato gojë të uritura. Një Mozart në katakombet e Porto Palermos për të mbajtur shpirtin gjallë edhe pse këta fëmijë ndërkohë e pyesnin: “Përse nëna n’a mbajnë kaq gjatë në këtë terr të madh?”
