Shkruan Bekim Ramadani (muzikolog)
Muzika klasike nuk është zë për vdekje, por frymë për jetë
“Muzika klasike? Ah po, ajo që e lëshojnë kur vdes dikush…” – kështu u përgjigjën disa qytetarë kur u pyetën se çfarë kuptonin me termin “muzikë klasike”. Dhe çuditërisht, kjo përgjigje, e thënë me qetësi, nuk ishte as humoristike e as ironike. Ishte e sinqertë, por fatkeqësisht tregon shumë për atë se si muzika klasike ka filluar të barazohet me heshtjen, humbjen dhe zinë.
Sa herë që ndodh ndonjë tragjedi në vendin tonë, Agjencia për Shërbime Mediatike Audio dhe Audiovizuale (AShMAA) reagon me shpejtësi duke udhëzuar mediat që të përshtatin programet e tyre me atmosferën e zisë. Kjo nënkupton ndërprerjen e emisioneve argëtuese, pezullimin e muzikës zbavitëse dhe, shpeshherë, lënien në harresë të muzikës vendore, edhe kur ajo do të mund të përcillte me ndjeshmëri dhe përulësi dhimbjen kolektive. Në vend të tyre, në skenë vijnë një sërë veprash nga repertori klasik – por të përzgjedhura shpesh pa ndonjë lidhje logjike ose emocionale me rastin që shënohet.
Çuditërisht, në valët televizive dhe radiofonike mund të dëgjosh pjesë si “Një muzikë e vogël nate” nga Moxart, një pjesë që shpreh elegancë dhe hare; “Koncertet e Brandenburgut” nga Bah, të cilat shpërthejnë me vitalitet dhe optimizëm; “Marshi i martesës” nga Mendelson, një muzikë solemne dhe madhështore e lidhur me festat martesore; “Himni i kurorëzimit” nga Hendëll, i shkruar për kurorëzimin e një mbreti që frymonte triumf e lavdi; “Bolero” nga Ravel, një vepër me ngarkesë sensuale e dramatike që rrit tensionin gradualisht deri në shpërthim; “Për Elizën” nga Betoven, një miniaturë dashurie; “Për Adelinën” nga Klajderman, një pjesë sentimentale, pop-klasike, që përcjell një ndjesi ëndërrimtare më shumë se dhimbje kolektive etj. Të gjitha këto janë vepra të mëdha, të bukura, por me karakter festiv, ceremonial, intim apo emocionalisht të largëta nga përjetimi i një tragjedie kolektive.
Kujtojmë këtu edhe një anekdotë domethënëse për Claudio Monteverdin. Muzika e tij laike ishte shumë popullore, aq sa disa priftërinj në Venedik nisën t’i përdornin veprat e tij duke zëvendësuar tekstet e dashurisë me ato fetare. Një mëngjes, Monteverdi e dëgjoi një nga këto versione në meshë dhe, i habitur, reagoi me ironi: “O Zot, i dashuri Zot! Po, unë këtë nuk e kompozova për Ty!”…
Për të qenë të drejtë, ne nuk mund ta fajësojmë vetëm publikun. Kjo lidhje mekanike midis “muzikës serioze” dhe ditëve të zisë është mbjellë nga vetë institucionet, nga media, nga politika kulturore. Ashtu si te eksperimentet psikologjike me minjtë, publiku është kushtëzuar që sa herë dëgjon tinguj të Vivaldit, Bramsit, Shopenit apo Stravinskit, të mendojë për lajme mortore. Dhe mandej habitemi që fëmijët tanë nuk e duan muzikën klasike. Si mund ta duan, kur ajo u paraqitet vetëm si sfond vdekjeje?
Dhe për më tepër, të njëjtat pjesë klasike që tek ne dëgjohen vetëm gjatë zisë, në botën perëndimore përdoren shpesh në sfondin muzikor të filmave vizatimorë. Tingujt e Rosinit, Betovenit, Vagnerit apo Çajkovskit shoqërojnë skena plot humor, ndjekje komike dhe situata qesharake. Në “Tom & Jerry”, “Bugs Bunny” dhe shumë të tjera, muzika serioze është e përfshirë si gjuhë e gjallë humori dhe ironie. Pra, e njëjta muzikë që fëmijët në vende të tjera e përjetojnë me të qeshura – fëmijët tanë e dëgjojnë vetëm për të qarë.
Çështja bëhet edhe më e ndërlikuar kur kujtojmë që kjo muzikë, në shumë vende të botës, është përhapur si muzikoterapi. Shkencëtarët rekomandojnë Betovenin për ata që vuajnë nga depresioni, Bahun për ata me tension të lartë, Verdin për ata që vuajnë nga migrena, Dvorzhakun për ata me presion të ulët. Ajo qetëson, çliron endorfinë, frymëzon. Por, në vend që të jetojë në spitale, shkolla, festivale e dasma, ajo mbyllet në kuti zie.
Përse ndodh kjo? Ndoshta sepse ne nuk kemi më kod kulturor të përbashkët për ta përjetuar muzikën si emocion, por vetëm si funksion. E kjo vjen edhe nga keqkuptimi i shpeshtë se muzika është gjuhë universale. Në një nga librat filozofikë thuhet se muzika është gjuhë. Por, nëse do të ishte vërtet një gjuhë, atëherë ne do të kishim kuptime fikse për tingujt: fa-diezi = lakmi për pushtet, do-diezi = lakmi për para, la-minor = pikëllim martesor etj. Por muzika është e lirë; ajo mund të ngjallë mendime krejt të ndryshme në dy dëgjues. Dhe në këtë pikë, vlen të përmendim edhe një reflektim të filozofit gjerman Eduard Shpranger. Ai rrëfen një ngjarje të veçantë, kur një sonatë e Moxartit u lëshua në një magnetofon para banorëve të një fisi afrikan. Reagimi i tyre ishte befasues: nisën të kapnin flokët, të lëshonin piskama dhe disa humbën edhe ndjenjat. Komenti i tyre ishte: “Sikurse gjermani tra-la-la”. Shprangeri, me ironi therëse, përfundon: “Nuk ka nevojë të shkojmë deri në Afrikë – të tillë kemi plot edhe në manifestimet tona popullore.” Ndërsa gjuha e tij mund të jetë e papranueshme sot, reflektimi që ngre është aktual: muzika nuk është e përjetueshme njësoj për të gjithë, sepse nuk ka kuptim fiks universal. Por, ka raste kur muzika nuk është më krejtësisht e lirë për t’u interpretuar sipas dëgjuesit, siç është rasti me “muzikën programore”. Për dallim nga “muzika absolute” – e cila nuk përmban një përmbajtje narrative të paracaktuar dhe mbështetet në përjetimin individual të dëgjuesit – “muzika programore” e shoqëron secilin tingull me një kuptim konkret dhe të caktuar nga vetë autori. Në këto raste, kompozitori vetë përcakton qartë përmbajtjen dhe mesazhin emocional të veprës, si p.sh.: “Kënga e pijes” (Verdi) – një himn i gëzueshëm për jetën dhe kënaqësinë; “Bolero” (Ravel) – një ndërtim i ngadaltë dhe i tensionuar, që ngjitet gradualisht drejt një kulmi dramatik; apo “Ftesë për vallëzim” (Veber) – e konceptuar si një dialog elegant midis valltarëve. Të përdorësh muzikë të tillë në ditë zie është njësoj si të lexosh një vjershë dashurie në një funeral.
Nëse do t’i thoshim Moxartit, Betovenit apo Çajkovskit se muzika e tyre është bërë kolona zanore e pikëllimit kolektiv televiziv, ndoshta do të ngriheshin nga varri, jo nga dhimbja, por nga hutimi. Për të mos u zgjatur… Muzika klasike nuk është dhe nuk duhet të jetë vetëm kolonë zanore zie. Ajo është gëzim dhe pikëllim, është shpresë e dëshpërim, është dritë që ndriçon thellësitë e shpirtit dhe forcë që frymëzon për të ecur përpara. Ajo i flet njeriut në gjithë dimensionet e jetës së tij – nga lindja deri te dashuria, nga lufta deri te lutja. Muzika klasike është udhëtim estetik dhe emocional, dhe si e tillë nuk duhet burgosur në ditë zie, por duhet të jetohet, të kuptohet dhe të dëgjohet në çdo ditë të zakonshme, sepse ajo nuk është për t’u heshtur nën tingujt ceremonialë të zisë televizive, por për të ndriçuar botën e brendshme të njeriut me pasuri ndjenjash, me frymëzim dhe me kuptim. Muzika klasike është thirrje për jetë – jo për trishtim e vdekje.
*Shkrimi është shkruar në veçanti për Nistorin. Të drejtat e botimit i kanë Nistori dhe autori. Qëndrimet e autorëve jo me domosdoshmëri pajtojnë me politikën redaktuese të portalit.
