Kur zhytësi Titan, që mbante pesë vizitorë për në rrënojat e Titanikut, shpërtheu mijëra metra nën sipërfaqen e oqeanit në qershor, nënvizoi pse njerëzimi di më shumë për sipërfaqen e disa planetëve të tjerë sesa për thellësitë e oqeaneve të Tokës.
Oqeanet mbulojnë më shumë se 70 për qind të sipërfaqes së tokës. Megjithatë, kjo botë nënujore është një vend sfidues për t’u eksploruar, siç tregoi fatkeqësia e Titanit.
Ajo është një hapësirë e gjerë dhe pika më e thellë nën ujë, Challenger Deep në Oqeanin Paqësor, është 11,000 metra e thellë, më shumë se lartësia e malit Everest.
Drita nuk depërton në thellësi të tilla. Megjithatë, ajo botë pak e njohur është vendimtare për të ardhmen e planetit, shkruan Al Jazeera, përcjell Telegrafi.
Kjo pasi që oqeanet ndërveprojnë shumë me klimën e tokës dhe kuptimi më i mirë i tyre mund të ofrojë zgjidhje të mundshme për ndryshimin e klimës.
Specie të reja të kafshëve dhe bimëve janë gjithashtu duke u zbuluar vazhdimisht në thellësi të madhe.
Shtrati i oqeanit është gjithashtu shtëpia e metaleve të baterive si kobalti, bakri dhe mangani, të cilat janë kritike për tranzicionin e energjisë së pastër të planetit.
Dhe një garë drejt detit të thellë është duke u zhvilluar, me kompanitë dhe vendet që shikojnë depozitat e burimeve në shtratin e detit, edhe pse ambientalistët kanë paralajmëruar për dëmtimin e ekosistemeve të cenueshme të oqeanit.
Në këtë drejtim, qeveria e Norvegjisë dëshiron të hapë “një zonë të oqeanit” më të madhe se Gjermania për miniera.
India, e cila në gusht u bë vendi i parë që zbarkoi një anije kozmike pranë Polit Jugor të Hënës, ka njoftuar një mision të quajtur Samudrayaan – mjet detar – për një zhytëse me tre persona që të udhëtojë në një thellësi prej 6000 metrash deri në vitin 2026.
Kina është duke punuar në diçka që synon të arrijë dhe të eksplorojë shtratin e detit Arktik.
A është shumë e rrezikshme të eksplorosh këto thellësi dhe cili mund të jetë roli i teknologjisë?
Përgjigja e shkurtër: Eksplorimi nënujor ka shumë të ngjarë të vazhdojë, edhe pas debaklit të Titanit.
Megjithatë, zhytësit e vegjël, shpesh pa ekuipazh dhe të drejtuar nga inteligjenca artificiale (AI), mund të jenë e ardhmja, duke përdorur teknologji të reja për t’u rimbushur nën ujë dhe për të funksionuar për muaj – madje edhe vite – në fund.
Megjithatë, përpara se ta arrijmë këtë, disa pengesa teknologjike mbeten ende.
Thellësi të padokumentuara
Ndërsa dekada të përparimeve shkencore dhe teknologjike i kanë lejuar njerëzit të dërgojnë misione eksploruese në planetë të largët, vetëm rreth 25 për qind e “dyshemeve” të oqeanit të Tokës janë “hartuar” deri më sot.
“Vitet e fundit ne kemi parë një përshpejtim të madh. Megjithatë, ka ende një rrugë të gjatë për të bërë”, ka thënë Jamie McMichael-Phillips, drejtor i “Seabed 2030”, një nismë që synon të hartojë të gjithë shtratin e detit deri në vitin 2030.
“Seabed 2030” zakonisht nuk e bën vetë këtë hartim.
Ai kontrollon arkivat e qeverive, instituteve kërkimore dhe kompanive që kërkojnë harta të shtratit të detit që nuk janë publikuar ende.
Përveç kësaj, ajo përpiqet të bindë anijet e tjera që të përdorin sistemet e tyre sonar për të hartuar shtratin e detit dhe për t’i ndarë ato të dhëna me ta.
Sonar është një teknologji e vjetër, e shpikur për herë të parë në vitet 1910. Ajo përdor valët e zërit për të përcaktuar se çfarë është nën ujë dhe si duket shtrati i detit.
Me këtë teknologji, një anije sipërfaqësore mund të hartojë përafërsisht edhe pikat më të thella të oqeanit.
“Seabed 2030” i kthen të dhënat si kjo në një hartë dhe i bën ato publike.
Ajo që është sfiduese në lidhje me procesin është se është i ngadalshëm dhe kërkon kohë.
“Është një proces i ngadaltë”, ka thënë McMichael-Phillips. “Ndryshuesi i lojës do të jetë teknologjia pa ekuipazh, ku mund të përdorni një anije pothuajse 24/7, pa asnjë person në bord”.
AI është “e ardhmja”
Sipas Al Jazeera, përcjell Telegrafi, kjo është arsyeja pse studiuesit e oqeanit kanë shpresa të mëdha në Inteligjencën Artificiale.
Mjetet detare, të tilla si zhytësit, që funksionojnë në mënyrë autonome vetë, mund të marrin shumë nga fuqia punëtore e nevojshme për të eksploruar shtrirjet e gjera të oqeaneve tona.
“Një automjet nënujor i drejtuar nga distanca, i kontrolluar nga një distancë nga një pilot njerëzor, funksionon mirë kur ju duhet të inspektoni një objekt specifik, si baza e një turbine me erë në det të hapur”, vlerëson Helge Renkewitz, nga instituti gjerman i kërkimit Fraunhofer mbi robotikën nënujore. “Por nëse doni të eksploroni shtrirje të mëdha të detit, e ardhmja janë automjetet autonome”.
Siç vlerësohet më tej, nëndetëset autonome me fuqi të inteligjencës artificiale do të minimizonin rreziqet për jetët e njerëzve nga eksplorimi në det të thellë dhe do të lejonin hartimin më të shpejtë të dyshemeve të oqeanit.
Por ajo që studiuesit duan në mënyrë ideale është të shkojnë një hap më tej: të ndërtojnë zhytës që mund të eksplorojnë për periudha të pacaktuara kohe, duke përshpejtuar kështu procesin e skanimit të pikave më të thella të planetit.
Kjo, sipas Renkewitz, është e vështirë sepse deti i thellë vjen me disa sfida inxhinierike.
Së pari, është “gërryerja nga uji i kripur”, gjë që e bën të vështirë për zhytësit të mbijetojnë të padëmtuar për një kohë të gjatë, përveç nëse ato janë bërë nga materiale të teknologjisë së lartë.
Pastaj është presioni. Sa më thellë të futeni nën ujë, aq më shumë presion drejtohet në një objekt. Kjo edhe rezultoi fatale për zhytësin Titan.
Dhe pastaj janë sfidat me të cilat përballen automjetet autonome në lundrimin e terrenit thellë nën ujë.
Në sipërfaqe, një makinë që drejton vetë mund të përdorë sensorë për të parë përreth dhe për të njohur gjërat.
Ai gjithashtu mund të mbështetet në sistemet e saktë të pozicionimit satelitor si GPS. Një zhytës autonom nuk e ka këtë luks.
