Cila është cilësia aktuale e ajrit në Tetovë?
Niveli i ndotjes së ajrit
I pashëndetshëm për grupet e ndjeshme
Indeksi i cilësisë së ajrit
104 US AQI
Ndotësi kryesor
PM2.5
REKOMANDIMET SHËNDETËSORE
Cili është niveli aktual i ndotjes së ajrit në qytetin e Tetovës?
Kah mesi i vitit 2021, Tetova po kalonte një periudhë të cilësisë së ajrit “të moderuar” me një tregues të US AQI prej 78. Ky numër i Indeksit të Cilësisë së Ajrit të Shteteve të Bashkuara është një grup metrikash i përdorur ndërkombëtarisht i mbështetur nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSh) dhe përdoret për të krahasuar cilësinë e ajrit në qytete të ndryshme në mbarë botën duke përdorur standarde të krahasueshme. Ai llogaritet duke përdorur nivelet e gjashtë ndotësve më të zakonshëm, përcjell Nistori.
Për Tetovën janë regjistruar tri shifra të cilat ishin: PM2.5 – 25 µg/m³, PM10 – 31.1 µg/m³ dhe dioksidi i squfurit (SO2) – 2.2 µg/m³. Kjo tregon se niveli i PM2.5 ishte më shumë se dyfishi i kufirit 10 µg/m³ siç rekomandohet nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSh).
Në këtë nivel, këshilla është mbyllja e dyerve dhe dritareve për të parandaluar hyrjen e më shumë ajrit të ndotur në dhomë. Ata këshillohen të qëndrojnë brenda apo nëse udhëtimi jashtë është i pashmangshëm, atëherë rekomandohet një maskë e cilësisë së mirë. Tabela në krye të kësaj faqeje do të ndihmojë me këtë vendim.
A është niveli i ndotjes së ajrit konstant gjatë gjithë vitit në Tetovë?
Cilësia e ajrit mund të ndikohet nga shumë variabla dhe për këtë arsye mund të ndryshojë mjaft shpejt, në varësi të kushteve lokale.
Duke parë shifrat e publikuara nga kompania zvicerane e monitorimit të ajrit IQAir.com për vitin 2020, mund të shihet se muaji më i mirë për cilësinë e ajrit ishte qershori kur cilësia e përgjithshme ishte “Mirë” me një shifër prej vetëm 10,9 µg/m³, përcjell Nistori. Nga shkurti deri në maj dhe korrik deri në fund të tetorit, cilësia e ajrit ishte e “Moderuar” me lexime midis 12.1 dhe 35.4 µg/m³. Për tre muajt e mbetur të nëntorit, dhjetorit dhe janarit, cilësia e ajrit ishte në gjendjen më të keqe kur mund të vendosej në kategorinë “I pashëndetshëm për grupet e ndjeshme” me lexime midis 35.5 dhe 55.4 µg/m³. Nuk kishte të dhëna të mbajtura para vitit 2020 kur shifra mesatare vjetore ishte 24.5 µg/m³. Megjithatë, ky mund të mos jetë një tregues i saktë për shkak të kufizimeve të vendosura për shkak të pandemisë COVID-19. Shumë automjete nuk përdoreshin, më pas drejtuesit u liruan nga puna dhe nuk u kërkohej të shkonin në punë. Kishte gjithashtu shumë fabrika dhe njësi të tjera jo thelbësore të prodhimit të cilat u mbyllën përkohësisht në përpjekje për të parandaluar përhapjen e virusit.
Cili është burimi kryesor i ndotjes së ajrit në Tetovë?
Emetimet e ndotësve të ajrit vijnë nga pothuajse të gjitha aktivitetet ekonomike dhe sociale njerëzore: trafiku, industria, impiantet e djegies dhe energjisë, amvisëritë, aktivitetet e ndërtimit, deponitë (veçanërisht ilegale) mbetjet dhe aktivitetet bujqësore. Djegia e biomasës nga familjet, pra djegia e lëndëve djegëse të ngurta si druri dhe qymyri, është një burim i rëndësishëm i grimcave të ngurta të emetuara drejtpërdrejt dhe hidrokarbureve aromatike policiklike (PAH), të cilat i përkasin klasës së kancerogjenëve. Bujqësia është një aktivitet kryesor përgjegjës për emetimet e amoniakut (NH3), i cili ka një ndikim si në shëndetin e njeriut ashtu edhe në ekosistemet.
Shtëpitë që nuk janë të lidhura me sistemin e ngrohjes qendrore komunale përdorin dru dhe sende të tjera të ndezshme për të ngrohur shtëpitë e tyre gjatë muajve të ftohtë të dimrit. Fatkeqësisht, shumë familje jo vetëm që djegin dru, por përdorin edhe goma makinash dhe kamionësh dhe mobilje të vjetra. Djegia e gjithë kësaj lëshon substanca shumë ndotëse në ajër.
A mund të bëhet diçka për përmirësimin e cilësisë së ajrit në Tetovë?
Si burimi më i madh i ndotjes, shumica e aktiviteteve do të realizohen nga reduktimi i emetimeve të ndotësve nga ngrohja në amvisëri. 10,000 familje do të lidhen me operatorin ekzistues të ngrohjes (BEG). Rrjeti i ngrohjes do të vazhdojë të zgjerohet. TVSh-ja për ngrohjen e dhënë nga një operator ngrohje do të reduktohet në 5 për qind; masa do të kontribuojë në një rritje të konsumit me 11 për qind. 20,000 familje do të zëvendësojnë dhomat me ngrohje prej druri me dhoma më efikase të drurit dhe 20,000 familje të tjera do të inkurajohen të blejnë kondicionerë me inverter për ngrohje.
Ndotjen e ajrit nga sektori i transportit më drejtpërdrejt e ndjejnë qytetarët, sepse emetimet transmetohen në nivelin e lëvizjes së përditshme të qytetarëve. Prandaj, aktivitetet në këtë sektor do të synojnë jo vetëm reduktimin e emetimeve, por edhe uljen e ekspozimit të qytetarëve edhe në lëvizje nga një vend në tjetrin. Për këtë qëllim, aktivitetet do të fokusohen në: Ndryshimet në Ligjin për Automjete (Futja e afisheve mjedisore, subvencione për blerjen e automjeteve elektrike dhe hibride, subvencione për instalimin e pajisjeve që përdorin naftë ose gaz natyror); ristrukturimi i transportit publik; futja e regjimit të trafikut dimëror dhe futja e një sistemi Park & Ride.
Çfarë efektesh të dëmshme ka ajri në Tetovë për shëndetin e njerëzve?
Ndotja e ajrit është shkaku më i madh i vdekjeve të parakohshme dhe i një numri në rritje të sëmundjeve te njerëzit. Është rreziku më i madh mjedisor për shëndetin e qytetarëve në Europë, ku sipas të dhënave të EEA dhe OBSh është shkaku i rreth 400 mijë jetëve të humbura para kohe.
Mushkëritë janë përgjegjëse për thithjen e oksigjenit nga ajri dhe largimin e dioksidit të karbonit nga qarkullimi i gjakut. Dëmtimi nga ajri i ndotur mund të çojë në sëmundje të frymëmarrjes si bronkiti, emfizema ose kanceri. Kjo mund të pengojë gjithashtu funksionimin e sistemit të qarkullimit të gjakut. Ndotësit e dëmshëm të ajrit mund të shkaktojnë efekte të tjera dhe disa më të rralla, por potencialisht të rrezikshme shëndetësore, duke përfshirë kancerin dhe dëmtimet në sistemin imunitar, probleme neurologjike, riprodhuese dhe zhvillimore. Ekspozimi akut ndaj disa ndotësve të ajrit mund të shkaktojë vdekje të papritur.
Ekspozimi ndaj grimcave (PM) mund të shkaktojë acarim të syve, astmë, bronkit, dëmtim të mushkërive, kancer, helmim me metale të rënda dhe efekte në sistemin kardiovaskular. Ekspozimi ndaj dioksidit të azotit shkakton ndjeshmëri ndaj infeksioneve të frymëmarrjes, acarim të mushkërive dhe simptoma të frymëmarrjes (për shembull, kollitje, dhimbje gjoksi, vështirësi në frymëmarrje). Dhimbjet e kokës, ulja e ndërgjegjësimit mendor, sulmi në zemër, sëmundjet kardiovaskulare, çrregullimet e zhvillimit të fetusit dhe vdekja e parakohshme mund të jenë rezultat i drejtpërdrejtë i ekspozimit të tepërt ndaj monoksidit të karbonit. /Nistori/
