Mes shumicës së të anketuarve në sondazhin e Institutit për Demokraci, ekziston një mendim se korrupsioni është diçka gjerë e përhapur dhe normale si fenomen social. Pjesëmarrësit ndajnë mendimin, edhe pse janë të vetëdijshëm çfarë përbën korrupsion dhe ata besojnë se ai ndikon jashtëzakonisht keq në shoqëri, shpesh është vërtet e vështirë t’i shpëtosh presionit për të marrë pjesë në korrupsion, sepse në shumë sfera, korrupsioni është shndërruar në mënyrë funksionimi. Në përshkrimet e korrupsionit, një pjesë e madhe e pjesëmarrësit theksojnë rrethin e mbyllur të korrupsionit, pra, pasi të merret një shërbim nga mënyrë jo standarde, pastaj është “borxhi” i kundërshërbimit.
Përveç kësaj, pjesëmarrësit besojnë se korrupsioni, në formën e nepotizmit dhe punësimeve nga partia, si dhe emigrimi i një popullsie të re dhe të arsimuar, ndikon në përkeqësimin e problemit të mungesës së stafit të kualifikuar dhe kompetent në institucione, duke rritur indirekt të presionin korruptiv. Korrupsioni, sipas tyre, ndikon në humbjen e investimeve të huaja si dhe në marrëdhëniet me partnerët e huaj në sektorin e biznesit. Së fundi, efekti kumulativ i të gjitha këtyre pasojave ka ndikim në përkeqësimin e shëndetit mendor të qytetarëve, të cilët përballen me presione të rregullta që njerëzit të heshtin ose të përfshihen në sjellje korruptive për të funksionuar. Shumica e pjesëmarrësve të fokus grupeve nga të gjitha rajonet besojnë se raportimi i korrupsionit është i padobishëm, pasi ata nuk presin që rastet e korrupsionit të hetohen dhe sanksionohen siç duhet.
Nga ana e personave që kërkojnë ose pranojnë të marrin ryshfet, deklarohet borxhi në këmbim dhe mungesa e financave, si shkaqet e korrupsionit.
“Është njësoj si të pyesësh një duhanpirës, të gjithë duhanpirësit do të bien dakord që cigaret janë të këqija dhe të dëmshme, por ato ende pinë duhan”, thotë një qytetar i papunë nga Rajoni Verilindor.
“Më shpesh ju e dini se si. Njerëzit janë kapur në një marrëdhënie emocionale, si të thuash. Kur më së shumti kanë probleme, kur më së shumti duhet ta kryejnë punën për arsye x, x”, shton ai.
VETËM TË KRYHET PUNA
Burri nuk mendon për raportimin atëherë, ai mendon vetëm se si ta kryejë punën. Është çështje tjetër se korrupsioni ka hyrë në kulturën tonë të sjelljes. Disi ne mendojmë se është normale të japësh për të kryer një punë. Dhe kështu ne nuk e gjykojmë veten për të raportuar.
Të punësuarit në institucione janë të prirur ndaj korrupsionit, kryesisht për shkak se pagat janë të ulëta. Sepse me ato rroga ata thjesht mund të kenë një ekzistencë normale. Pra janë të dënuar për fat të keq për të hyrë në fatet e njerëzve. Njerëz që nuk ia dalin dot, por do të japin
100 euro te përfundojnë punën dhe do të shtrëngohen një muaj të tërë, do të hanë bukë e kripë – si i themi ne. Le ta bëjmë këtë. Këtu, si njerëz dhe si krijesa, mendoj se nuk jemi të drejtë. Ata që janë të prirur për korrupsion në institucione nuk kanë të drejtë, por fatkeqësisht kështu është sistemi. Sistemi është i vështirë për t’u ndryshuar, veçanërisht në vende si ky i yni në tranzicion. Dhe një gjë tjetër është se së pari duhet të kemi një lloj mekanizmi në nivel lokal, pastaj në nivel shtetëror, sikur në njëfarë mënyre të paktën të ulni korrupsionin dhe normalisht duhet të ketë gjithnjë e më shumë edukim dhe gjithçka që quhet edukim i popullatës kundër gjithë kësaj. Megjithatë, mendoj se duhet të kalojë një kohë e gjatë për ta përfunduar një punë pa dhënë asgjë”.
Asociacioni kryesore për korrupsionin për pjesëmarrësit është korrupsioni i lartë, megjithëse përvoja e tyre e drejtpërdrejtë është në fushën e korrupsionit të vogël. Ekziston një konsensus se korrupsioni përfaqëson një problem madhor social; se kudondodhja dhe mosndëshkimi i tij ka një ndikim shkatërrues në shoqëri. Këto janë disa nga gjetje e analizës ” Perceptimet e korrupsionit dhe motivimi për përfshirje në luftën kundër korrupsionit – Konkluzione nga fokus grupet e realizuara”, të realizuara nga Instituti për Demokraci “Societas Civilis” – Shkup.
Njëherësh gjatë gjithë diskutimeve vihet re tendenca e pjesëmarrësve për të bërë një dallim moral ndaj formave të ndryshme të korrupsionit – korrupsioni i vogël dhe i lartë, si dhe për të vënë në dukje dilemat nëse nepotizmi paraqet korrupsion, apo rastet kur jepet trajtim i privilegjuar pa ryshfet ose favore të ndërmjetme (por kjo është reciproke nëse dhe kur e kërkon pala tjetër).
Për më tepër, aksesi i vështirë në shërbime dhe shërbime cilësore nga njëra anë, si dhe të ardhurat e ulëta dhe vendosja e marrëdhënieve korruptive të “pritshme” nga ana tjetër, tregohen si faktorët kryesorë e mbijetesës së korrupsionit. Sa më i rëndësishëm të jetë sektori për mirëqenien e qytetarëve, aq më i madh është presioni korruptiv. Kjo, sipas pjesëmarrësve, cenon funksionalitetin e institucioneve, përforcon mosbesimin, ndikon në uljen e cilësisë së jetës së qytetarëve dhe është faktor në emigrimin e atyre që refuzojnë të pajtohen me këtë realitet.
Shumica e pjesëmarrësve në fokus grupet besojnë se raportimi i korrupsionit është i padobishëm, sepse nuk presin që rastet e korrupsionit të hetohen dhe sanksionohen siç duhet, kanë frikë nga pasojat ose janë përballur me pasoja gjatë raportimit të korrupsionit. Komisioni Shtetëror për Parandalimin e Korrupsionit (KSHPK), organizata nga sektori civil, Prokuroria Publike, Prokuroria Themelore Publike për ndjekjen e krimit të organizuar dhe korrupsionit, Drejtoria e të Ardhurave Publike, Avokati i Popullit, si dhe inspektoratet dhe Këshilli Gjyqësor konsiderohet si institucion kyçe në luftën kundër korrupsionit.
Megjithatë, ka besim të ulët në kapacitetet e këtyre institucioneve për të luftuar me sukses korrupsionin. Pjesëmarrësit nga të gjitha rajonet ishin të gatshëm dhe të hapur për të ndarë pikëpamjet e tyre mbi atë që përbën korrupsion. Përkufizimet e zakonshme të korrupsionit brenda diskutimeve e paraqesin atë si një marrëdhënie që përfshin dhënien e një ryshfeti (parash ose shërbimi) për të marrë një shërbim të kërkuar, ose për të marrë shërbimin e kërkuar në një periudhë më të shkurtër kohore ose me cilësi më të mirë.
Nga diskutimet konstatohet se të pranishmit e kuptojnë korrupsionin si përfitim jolegjitim në marrjen e një shërbimi të caktuar dhe se kjo marrëdhënie përfshin shkeljen e normave ligjore dhe shpërdorimin e detyrës zyrtare. Shpesh në përshkrimet e korrupsionit, pjesëmarrësit e sjellin këtë marrëdhënie në lidhje me mungesën e vlerave morale tek personat që i hyjnë korrupsionit.
KORRUPSIONI I VOGËL
Në bërjen dallim se cila sjellje është korrupsion dhe cila jo, pjesëmarrësit aktet e të ashtuquajturit korrupsion të i vogël, shpesh ato i hedhin poshtë si sjellje që nuk duhet reduktuar në termin korrupsion. I tillë ishte rasti, për shembull, pikëpamja e pjesëmarrësve të caktuar se punësimi partiak nuk përbën akt korrupsioni sepse (sipas tyre) nuk përfshin kompensim të menjëhershëm për shërbimin e kryer.
Edhe në situatat kur pjesëmarrësit pranojnë se format e vogla të ryshfetit përfaqësojnë korrupsionin, ata sjellin “pashmangshmërinë” e këtyre marrëdhënieve në “mentalitetin ballkanik”, në lloje marrëdhëniesh që kalojnë brez pas brezi. Argumente të njëjta ose të ngjashme përdoren për të shpjeguar kudo gjendjen e korrupsionit, se është një lloj sjelljeje që “është shumë e vështirë ose e pamundur të refuzohet” sepse është pjesë e marrëdhënieve që kanë ekzistuar gjatë historisë në shoqërinë tonë. Pasoja e kësaj është një sistem në të cilin është pothuajse e pamundur aksesi i shërbimeve (të cilësisë adekuate) në mënyrë të rregullt, ligjore, një rreth “vicioz” që “i shtyn” qytetarët të pranojnë dhe të marrin rrugë alternative (shpesh të paligjshme dhe të korruptuara) të aksesit në shërbime. Një nga faktorët kyç për përhapjen e gjerë të korrupsionit, sipas pjesëmarrësve, është fakti se institucionet përgjegjëse për luftimin e korrupsionit janë vetë të ndjeshme ndaj korrupsionit, ku ndjeshmëria ndaj korrupsionit është drejtpërdrejt proporcionale me sasinë e pushtetit që ka një institucioni/pozicioni .
Në kuadër të diskutimit rreth shembujve të korrupsionit, pjesëmarrësit kishin veçuar tashmë sektorët/institucionet që ata i konsiderojnë më të ndjeshëm ndaj korrupsionit – shëndetësia, policia, gjykatat. Përveç këtyre, pjesëmarrësit në fokus grupe të caktuara përmendën Qeverinë, doganat dhe Administratën e të Ardhurave Publike ), si dhe shërbimin kombëtar mediatik – Radio Televizioni Maqedonas (MRTV). Gjyqësori shquhet si sferë që i është besuar mbrojtja dhe sanksionimi i korrupsionit dhe njihet si kyç në luftën kundër korrupsionit. /Koha/
