SEGREGIMI I FËMIJËVE ROMË DHE ASHKALI NË SISTEMIN ARSIMOR PARALEL SERB
Zhurma e ziles dëgjohet në oborrin e shkollës fillore “Branko Radičević”, në Mitrovicë të Veriut. Kjo zile, e fundit për ndërrimin e mëngjesit, bie gjysmë ore para mesditës e i zgjon lëvizjet e zhurshme që rrjedhin si të ishin koreografi: karriget e tavolinat që rrapëllojnë, çantat që nxënësit i hedhin mbi supe e ecja e ngutshme e plot hare për në oborrin e shkollës.
Disa veç e veç e disa në grupe, nxënësit e ndërrimit të parë ua lirojnë shkollën atyre të ndërrimit tjetër. Kjo shkollë, në këmbë veç pesë minuta larg qendrës së qytetit, punon me dy ndërrime.
Nxënësit e ndërrimit të dytë, që e nisin mësimin në mesditë, hyjnë në oborrin e shkollës dhe presin të bjerë zilja që lajmëron fillimin e mësimit. Një pamje që nga jashtë është krejt e njëjtë me rutinën e zakontë të ndërrimit të mëngjesit, po të mos ekzistonte një gjë e rëndësishme që e dallon këtë rutinë prej tjerave. Fëmijët e ndërrimit të parë janë serbë. Fëmijët e ndërrimit të dytë janë ekskluzivisht romë ose ashkali, kryesisht që transportohen me autobusë nga pjesa jugore e Mitrovicës.
Kjo ndarje duket se nuk ia prishë fort qetësinë askujt. Në pyetjen nëse në ndërrimin e dytë kishte vetëm fëmijë romë, një grua në një dyqan aty afër, një burrë që punonte në një punishte ndërtimi ngjitur dhe disa prindër, të gjithë përgjigjen me të njëjtin ton normal: “Po, veç romë”, ndonëse disa prej tyre, në vend të “romë”, përdorin shprehje raciste në shqip apo serbisht.
Derisa në veri, segregimi etnik i këtyre fëmijëve është fakt i njohur i jetës, ai mbetet kryesisht i panjohur për pjesën tjetër të Kosovës. Megjithatë, është diçka që dihet ndër autoritetet arsimore që punojnë në sistemet kosovare dhe serbe, si dhe ndër disa organizata ndërkombëtare ndihmëse dhe atyre për zhvillim.
Përmes hulumtimit, K2.0 konfirmoi se lloje të ngjashme të segregimit –– ndarja e detyrueshme që autoritetet shtetërore u bëjnë grupeve racore ose etnike –– ekzistojnë në disa shkolla serbe në qytete dhe qyteza të tjera etnikisht të përziera nëpër Kosovë. Përveç ndërrimeve etnikisht të segreguara në Mitrovicë të Veriut, është një “shkollë fantazmë” në Obiliq, pothuajse e zbrazët, ku fëmijët romë dërgohen me autobusë prej një qyteti tjetër, si dhe një degë e getoizuar e një shkolle në Gjilan për romët. Ka tregues se praktika të ngjashme ndodhin edhe në Janjevë, Plemetin dhe në një fshat jashtë Fushë Kosovës.
Ndonëse aranzhimet e shkollave të segreguara janë rezultat i kushteve dhe konteksteve të ndryshme në secilin qytet, vendimmarrja e strukturave paralele serbe të arsimit dhe pranimi heshturazi nga sistemi zyrtar arsimor i Kosovës, lejojnë që kjo praktikë diskriminuese të vazhdojë. Por në rrënjë të gjithë kësaj qëndrojnë privimi i vazhdueshëm i kosovarëve romë dhe ashkali prej të drejtave ekonomike, boshllëqet në mbikëqyrje që janë rezultat i sistemit të dyfishtë i arsimit në Kosovë, si dhe, siç pohuan edhe shumë prej atyre me të cilët K2.0 foli, qëllimi i shtetit serb që artificialisht t’i fryjë vendet e punës në sektorin publik për serbët e Kosovës.
AKTIVISTËT E TË DREJTAVE TË NJERIUT, ME TË CILËT FOLI K2.0, KRITIKUAN KOMUNAT DHE MINISTRITË E ARSIMIT TË TË DY SHTETEVE PËR DËSHTIMIN.
Dy sisteme paralele e të ndara të arsimit kanë ekzistuar në Kosovë që prej fundit të luftës së vitit 1999. Krahas sistemit zyrtar shkollor të Kosovës, Ministria e Arsimit e Serbisë, e drejtuar nga Beogradi, operon me sistemin e vet shkollor në Kosovë, të cilin e vijojnë shumë fëmijë romë dhe disa ashkali. Sistemi i Kosovës është kryesisht në shqip, por ka mundësi të disponueshme të mësimit në gjuhët boshnjake dhe turke në pjesë të ndryshme të vendit. Sistemi paralel serb i arsimit funksionon në gjuhën serbe dhe e përdorë planprogramin shtetëror të Serbisë.
Aktivistët e të drejtave të njeriut, me të cilët foli K2.0, kritikuan komunat dhe ministritë e arsimit të të dy shteteve për dështimin për të ndërhyrë në praktikën e segregimit etnik në shkollat serbe, praktikë kjo që vazhdon të ndodhë edhe në disa shkolla të sistemit zyrtar shkollor të Kosovës.
Në vitin 2019, një vendim i Gjykatës së Apelit, që K2.0 e posedon, konfirmoi se shkolla fillore “Mustafa Bakija” në Gjakovë paligjshëm diskriminoi fëmijët egjiptianë dhe i segregoi ata prej bashkëmoshatarëve të tyre shqiptarë përgjatë viteve 2011 dhe 2013. Ky rast tërhoqi vëmendje masive në nivel kombëtar e edhe ndërkombëtar, gjë që, sipas aktivistëve, përkohësisht u dha fund praktikave të ngjashme që po ndodhnin nëpër shkollat tjera në sistemin arsimor të Kosovës.
Organizata jo-qeveritare (OJQ) për të drejtat e njeriut “Advancing Together” raporton se para disa muajsh kanë ndërhyrë në një klasë të segreguar të fëmijëve romë dhe egjiptianë në shkollën fillore “Xhemajl Kada” në Pejë.
“Prindërit shqiptarë kanë refuzuar që fëmijët e tyre të qëndrojnë në klasa të përziera”, tha Bashkim Ibishi, drejtor i OJQ-së. “Mësuesja ka përjetuar shumë presion nga prindërit për ta bërë këtë gjë, por më pas menaxhmenti i shkollës i riorganizoi klasat. Kjo ndodh shpesh në komuna të ndryshme, por ne priremi të kemi bashkëpunim të mirë në këto raste dhe shkollat apo drejtoritë komunale arsimore intervenojnë shpejt, diçka që nuk ndodhë me shkollat në gjuhën serbe”.
Shumë prej familjeve, fëmijët e të cilëve vijojnë mësimin në shkolla të segreguara, janë në rrethana thellësisht të vështira ekonomike. Ligjet serbe të mirëqenies sociale, siç janë Ligji për Mbrojtje Sociale i Serbisë dhe Ligji për Asistencë Financiare për Familjet me Fëmijë, janë të zbatueshme për ata që posedojnë dokumente identifikimi serbe dhe që banojnë në Kosovë. Shumë familje rome dhe disa ashkali në Kosovë regjistrohen për t’u pajisur me këto dokumente në mënyrë që të mund t’i marrin rreth 30 euro në muaj që jepen për secilin fëmijë që familja e ka të regjistruar në një shkollë serbe, bashkë me pagesat potenciale për papunësi. Për këto familje, këto para mund të jenë vendimtare në atë se a mund t’ia dalin deri në fund të muajit apo jo.
Përmes hulumtimit të hollësishëm dhe bisedave me nxënës/e, prindër, aktivistë/e, mësimdhënës/e dhe autoritete të shkollave, K2.0 gjurmoi dhe verifikoi segregimin në shkollë të fëmijëve romë dhe ashkali në Kosovë, si dhe hulumtoi kompleksitetet, të cilat mundësojnë që avazi i racizmit institucional ndaj këtyre komuniteteve të vazhdojë.
“Segregimi është kundërligjor dhe përgjigja institucionale ndaj çdo rasti ku identifikohet segregimi duhet të jetë momentale”, tha Isak Skenderi, drejtor i OJQ-së, Zëri i Romëve, Ashkalive dhe Egjiptianëve, e cila punon për çështjet e arsimit, punësimit dhe drejtësisë sociale për tri komunitetet. “Pavarësisht a bëhet shkollimi në një shkollë shqipe apo serbe, çdo rast i segregimit është në kundërshtim me Konventën Evropiane për të Drejtat e Fëmijës, nënshkrues të të cilës jemi edhe ne si shtet, në bazë të Kushtetutës së Kosovës”.
Ndërrimet e segreguara shkollore në Mitrovicë të Veriut
Çdo ditë pune në ora 11:30, më shumë se 100 fëmijë nga Lagjja Rome në pjesën jugore të Mitrovicës, presin autobusët e shkollës përpara një qendre mësimore që menaxhohet nga Roma & Ashkalia Documentation Centre (RADC), OJQ që punon me komunitetet e lagjes që nga viti 2004.
Përpara se të shkojnë në ndërrimin e dytë shkollor formal në Mitrovicë të Veriut, shumica e këtyre fëmijëve ndjekin mësimet falas që ofrohen çdo mëngjes nga mësimdhënësit/et e RADC-së. Autoritetet arsimore serbe i organizojnë autobusët e përditshëm nga Lagjja Rome për në shkollën fillore në veri.
Me 8,000 banorë, Lagjja Rome në Mitrovicë ishte lagjja e dytë më e madhe rome në Jugosllavi para luftës në Kosovë. Vetëm Šuto Orizari, jashtë Shkupit, ishte më e madhe.
Kur përfundoi lufta në vitin 1999, paqja u bë e paarritshme për banorët e Lagjes. Në mbarë Kosovën, shumë romë, ashkali dhe egjiptianë u akuzuan për bashkëpunim me regjimin serb të Slobodan Milošević dhe pas luftës u sulmuan ose u dëbuan nga shtëpitë e tyre nga grupe shqiptare. Të njëjtën e përjetuan edhe banorët e Lagjes Rome në Mitrovicë dhe pasi u përballën me sulme, lagjja u boshatis brenda natës.
Si Lagjja Rome, edhe ndërtesa e shkollës “Branko Radičević” u transformua pas luftës. Në vjeshtën e vitit 1999, pasi shumica e serbëve të Kosovës ikën në veri apo krejt jashtë Kosovës, edhe një numër i shkollave fillore serbe që ndodheshin në jug u zhvendosën në veri.
ARSIMI PARALEL SERB
Serbia drejton struktura paralele qeverisëse në Kosovë. Përderisa shumica prej tyre, të paktën në letër, janë të integruara në sistemin zyrtar të Kosovës përmes marrëveshjeve të Brukselit, sistemet paralele të shëndetësisë, arsimit dhe kulturës ende mbahen kryesisht të ndara.
Mbi 100 shkolla në mbarë Kosovën financohen nga Serbia dhe e shfrytëzojnë kurrikulën arsimore serbe. Shumica e këtyre shkollave, posaçërisht ato në jug të lumit Ibër, po ashtu financohen nga Kosova e që do të thotë se personeli nganjëherë është pjesë e listave të pagave të të dy shteteve për punën e njëjtë.
Dialogu që ndërmjetësohet nga Bashkimi Evropian (BE) për normalizim të marrëdhënieve në mes Kosovës dhe Serbisë në masë të madhe e ka shmangur adresimin e çështjeve që ndërlidhen me arsimin.
Aktivistët e të drejtave të romëve thonë se natyra “politike” e situatës përdoret si justifikim nga autoritetet vendore dhe ndërkombëtare për ta larguar përgjegjësinë kur fjala është për probleme të tilla si segregimi në shkolla.
Pesë prej këtyre shkollave e mbajtën personelin e tyre administrativ, strukturat dhe dallimin, por u bashkuan në objektin e shkollës “Branko Radičević”. Nxënësit, të cilët veç vijonin mësimin në “Branko Radičević”, vazhduan shkollimin në ndërrimin e mëngjesit, kurse ndërrimi i pasdites u mbush prej pesë shkollave fillore që u zhvendosën nga jugu në veri.
Pas luftës, rreth 600 banorë të Lagjes Rome u shpërngulën në veri të lumit Ibër, lumi që ndan pjesën veriore, kryesisht e banuar nga serbë prej pjesës tjetër të vendit. Këta banorë u vendosën në afërsi të kompleksit minerar “Trepça” në kampet e improvizuara të Organizatës së Kombeve të Bashkuara (OKB).
Pas një sërë hulumtimesh, u bë e qartë se kjo zonë ishte tejet e kontaminuar nga mbetje industriale dhe njerëzit që jetonin aty pësuan helmime të rënda plumbi. Vetë paneli këshillues i OKB-së i bëri thirrje organizatës që t’u kërkojë falje viktimave dhe t’u paguajë dëmshpërblim, por OKB i është shmangur përgjegjësisë për vite me radhë. Procesi i kthimit të këtyre personave të shpërngulur në vendbanimet e tyre të mëparshme në Lagjen Rome filloi në vitin 2007. Shumë fëmijë romë të kampeve në veri, bashkë me fëmijët e tjerë të shpërngulur romë dhe ashkali, veç ishin regjistruar në shkollat serbe pasi u përzunë nga Lagjja Rome. Pas përfundimit të procesit të vonuar të rikthimit në lagjen e tyre të vjetër në jug, shumë familje vazhduan t’i dërgonin fëmijët e tyre në shkollë në Mitrovicë të Veriut.
Sipas një raporti të Organizatës për Siguri dhe Bashkëpunim në Kosovë (OSBE) të vitit 2020, 352 nxënës romë ose ashkali janë të regjistruar në shkollat që funksionojnë brenda ndërtesës së “Branko Radičević”, prej të cilëve 290 banojnë në Lagjen Rome.
Bekim Syla, drejtor ekzekutiv i RADC-së, ka punuar me banorët e Lagjes Rome që prej themelimit të organizatës në vitin 2004. Ai tha se qytetarët që jetojnë në Lagjen Rome diskriminohen në shumë mënyra dhe se, “segregimi në shkollë veç sa shton një tjetër shtresë të diskriminimit”.
“Prej vitesh jemi dëshmitarë që askujt nuk i intereson segregimi në “Branko Radičević””, tha ai. “E e kemi ngritë si çështje tek autoritetet lokale në Mitrovicë [veriore dhe jugore], shkolla, ministri, qeveri, te ndërkombëtarët dhe askush s’ka bërë asgjë”, tha Syla.
Banorë në Mitrovicë të Veriut thonë se nuk u kujtohet data apo viti i saktë, por jo shumë kohë pas zhvendosjes së shkollave nga jugu në veri, fëmijët romë dhe ashkali u gjendën të vetëm në ndërrimin e dytë.
Një mësuese nga Mitrovica e Veriut tha se shtytja për t’i segreguar nxënësit erdhi nga presioni i prindërve serbë, të cilët filluan t’i largonin fëmijët e tyre nga klasat dhe shkollat, që atyre u dukej se po dominoheshin nga fëmijët romë.
Avni Mustafa, drejtor i OJQ-së Roma Versitas Kosova, prej vitesh ka parë se si shkollat pranojnë kërkesa të shpeshta nga prindërit që në klasat ku mësojnë fëmijët e tyre të mos ketë fëmijë romë, ashkali dhe egjiptianë. Mustafa thotë se ndonëse drejtorët e shkollave obligohen t’i refuzojnë kërkesat për segregim etnik, të cilat janë në kundërshti me ligjet kundër diskriminimit, disa shkolla të caktuara i miratojnë ato.
“ROMËT KANË FRIKË TA NGRISIN ZËRIN NË MITROVICË TË VERIUT. EDHE UNË KAM FRIKË TA NGRE ZËRIN NË MITROVICË TË VERIUT”
– SEBASTIAN ŠERIFOVIĆ
Kolegu i Mustafës nga Roma Versitas, Sebastian Šerifović, thotë se situata e mjegullt ligjore e krijuar nga strukturat paralele serbe lejon që këto kërkesa të miratohen më lehtësisht dhe shkollat serbe në veri, të cilat mund ta shmangin edhe më kollaj mbikëqyrjen ligjore, kanë mundësi ta vazhdojnë segregimin e hapur që ndodh në “Branko Radičević”.
“Segregimi ndodh aq lehtë në veri sepse nuk ka një sistem të vetëm që udhëheq gjithçka. As Kosova e as Serbia nuk i udhëheqin gjërat”, tha ai. “Romët kanë frikë ta ngrisin zërin në Mitrovicë të Veriut. Edhe unë kam frikë ta ngre zërin në Mitrovicë të Veriut”.
K2.0 bisedoi me dy mësimdhënës serbë, të cilët kanë punuar me fëmijët romë dhe ashkali të ndërrimit të dytë në “Branko Radičević”. Ata ishin më pak kritikë ndaj kërkesave të prindërve serbë për klasa pa nxënës romë dhe ashkali dhe i përsëritën stereotipet dhe paragjykimet e zakonshme negative.
“Romët kanë rezultate më të dobëta dhe janë më pak efikas, si dhe shfaqin më pak interesim për mësim. Mungesa e disiplinës nga ana e tyre ndikoi edhe tek fëmijët e tjerë dhe prindërit serbë ishin të pakënaqur”, tha një mësues.
Dy mësimdhënësit e mohuan idenë se këto nocione janë paragjykuese apo raciste. Njëri prej tyre tha, “Nuk është racizëm, sepse e dimë se romët kanë mënyrë të ndryshme jetese. Nuk dëshirojmë t’ua ndryshojmë mënyrën e jetesës, por dëshirojmë t’i edukojmë dhe t’u mësojmë shkrim-lexim”.
Një tjetër mësimdhënës, i cili punon me fëmijët romë dhe ashkali në ndërrimin e dytë, M.D., tha se ndarjen e fëmijëve në shkollë e sheh, jo si segregim në vetvete, “por sigurisht si segregim shoqëror. Ata ndahen për shkak të shoqërisë prej nga vijnë”.
Ai sugjeroi se është përgjegjësi e Ministrisë së Arsimit të Kosovës që t’ua sigurojë shkollimin këtyre fëmijëve, të cilët kryesisht vijnë nga jugu. “Ata është dashur ta bëjnë këtë, por nuk e bënë”, tha ai. “Ndoshta nuk e kanë bërë sepse nuk kanë dashur që t’i përziejnë këta fëmijë me fëmijët shqiptarë”.
Aktivistët romë që janë të vetëdijshëm për situatën në Mitrovicë të Veriut pohojnë se ndërrimet e segreguara të shkollave dhe mirëmbajtja e administratave të veçanta shkollore që funksionojnë brenda së njëjtës ndërtesë të shkollës, të paktën pjesërisht, janë justifikim për ta mbajtur numrin e fryrë të mësimdhënësve të punësuar në sistemin arsimor. Mësimdhënësit e veriut thanë se për detyrë e kanë mësimdhënien e vetëm një moduli në një klasë.
Një tjetër fakt ndërlikues është se fëmijët të Lagjes Rome që vijojnë mësimin në shkollat serbe në veri, në shtëpitë e tyre e flasin kryesisht gjuhën rome apo shqipe. Shumica dinë pak apo nuk dinë fare serbisht kur fillojnë shkollën.
“Pengesa më e madhe është gjuha. Fëmijët nuk e kuptojnë se çka duhet të bëjnë”, tha njëra nga mësimdhënëset e RADC. “Në shkolla nuk ka përkthyes dhe ndoshta të shkruajnë e të lexojnë dinë pak, por jo diçka më shumë. Nuk mund t’ia shpjegosh matematikën apo biologjinë pa njohuri të bollshme të gjuhës serbe”.
Aktualisht, rreth 120 fëmijë romë dhe ashkali nga Lagjja Rome ndjekin mësimet e RADC. Tri grupe e vijojnë mësimin në shkollën serbe në veri dhe mbajnë mësim shtesë në gjuhën serbe në RADC, ndërsa grupi i katërt, i cili ndjek shkollën në gjuhën shqipe në sistemin shkollor të Kosovës, mban mësim shtesë në gjuhën shqipe.
MUNGESA E BASHKËPUNIMIT
Qendrat mësimore të OJQ-ve luajnë rol të madh në ofrimin e mësimit plotësues për fëmijët romë, ashkali dhe egjiptianë. Shumë familje nga këto komunitete, prej brezash janë përballur me përjashtimin nga sfera e arsimit, dhe si të tilla, qendrat mësimore herë pas here ndërhyjnë dhe marrin rolin prindëror në komunikimet me shkollat e fëmijëve.
Por shumica e qendrave mësimore me të cilat K2.0 foli, thanë se nuk arritën të krijonin kontakte apo bashkëpunim me shkollat serbe.
Isak Skenderi, nga Zëri i Romëve, Ashkalive dhe Egjiptianëve, tha se rezistenca ndaj bashkëpunimit nuk është diçka e re. “Ne, si organizatë kosovare, shumë shpesh nuk jemi njohur nga përfaqësuesit e shkollave si organizatë legjitime apo partnere”, tha ai.
Mësuesit e tanishëm dhe të mëhershëm, të cilët kërkuan të mos u përmenden emrat, thanë se teksa disa mësimdhënës individualë në sistemin serb koordinohen me qendrat mësimore, shumica kanë frikë se mos ka ndonjë dokument të shkruar të bashkëpunimit të tyre me OJQ-të që janë regjistruara në Kosovë.
Raportet e organizatave ndërkombëtare si Roma Education Fund sugjerojnë se nxënësit që mësojnë në shkolla të segreguara kanë rezultate më të dobëta akademike krahasuar me bashkëmoshatarët e tyre. Aktivistët thonë se kjo mungesë e koordinimit krijon pengesa shtesë në arritjet akademike të këtyre fëmijëve.
Mësimdhënësit/et e RADC thanë se dallimet në rezultatet shkollore mes fëmijëve që ndjekin mësimin në shkolla në gjuhën shqipe dhe atyre që vijojnë shkollën në gjuhën serbe janë të dukshme — fëmijët në RADC që ndjekin mësimi shqip vazhdimisht kanë performancë më të mirë.
K2.0 i ka kontaktuar autoritetet serbe të arsimit në Mitrovicën e Veriut për koment, por nuk ka marrë përgjigje.
K2.0 tentoi të fliste me më shumë familje të Lagjes Rome, por vetëm dy persona pranuan të flasin, një grua ashkalike dhe një burrë rom dhe që të dy kërkuan që emrat e tyre të mos përmenden. Gruaja tha se e regjistroi vajzën e saj në sistemin shkollor të Kosovës sepse mendon se është një vendim praktik që do t’i hapte mundësi punësimi që kërkojnë njohje të gjuhës shqipe.
“Nuk jemi keq. Bashkëshorti punon dhe kemi disa të ardhura”, tha ajo, përpara se të bëjë me shenjë kah disa shtëpi afër, fëmijët e të cilëve ndjekin sistemin shkollor serb në veri. “Po të hyni në shtëpitë e tyre do ta shihni se janë më të varfër. Ndoshta nuk mund t’ia dalin pa paratë që marrin nga mbajtja e fëmijëve të tyre në shkollat serbe”.
Burri nga lagjja i tregoi K2.0 se para disa vitesh ata u kontaktuan nga disa përfaqësues të Komunës së Mitrovicës së Jugut, të cilët u kërkuan që t’i regjistrojnë fëmijët në sistemin shkollor të Kosovës.
“A mund të na ofrojnë përkrahje nëse i sjellim fëmijët në shkollën tuaj?”, na tregoi se i kishte pyetur përfaqësuesit e arsimit të Kosovës. “Maxhup jemi, edhe këtu, edhe atje”, tha burri, duke iu referuar ofendimeve në baza etnike që i dëgjon në të dy anët e lumit. “Me shkollat serbe, të paktën disa mund ta blejnë bukën e gojës”.
Shumica e njerëzve, të cilëve K2.0 iu qas në Lagjen Rome refuzuan të flisnin rreth vijimit të shkollës apo për fëmijët e lagjes. Aktivistët e të drejtave të njeriut, të cilët punojnë për së afërmi me këto komunitete sugjerojnë se kjo vjen si shkak i frikës së këtyre njerëzve se nëse flasin, mund të asociohen publikisht me serbët apo të akuzohen përsëri si bashkëpunëtorë të serbëve, siç ndodhi pas luftës.
Kjo narrativë e bashkëpunimit të romëve në mizoritë serbe kundër shqiptarëve etnikë, e cila çoi në llojin e sulmeve hakmarrëse që e zbrazën Lagjen Rome, është dënuar si e pabazuar në fakte nga Qendra Evropiane për të Drejtat e Romëve.
Por ajo çfarë burri rom i tha K2.0 për stimulimet financiare për t’i ndjekur shkollat serbe është e njëjtë me atë që shumë nga personeli arsimor në sistemin e Kosovës raportuan se kishin dëgjuar edhe nga prindër të tjerë romë.
Edhe Bresja (afër Fushë Kosovës) e edhe Janjeva janë vende ku nën çatinë e së njëjtës ndërtesë shkollore përdoret planprogrami kosovar dhe ai serb. Personeli në këto shkolla pohon se u kanë kërkuar prindërve romë që t’i tërheqin fëmijët nga shkollat serbe dhe t’i regjistrojnë në klasat në gjuhën shqipe me sistem arsimor të Kosovës, sepse në përgjithësi këta fëmijë janë pjesë e ambienteve ku flitet shqip e jo serbisht, qoftë në shtëpitë e tyre dhe në lagje.
“Një herë kur po faleshim në xhami, takova një burrë rom, fëmijët e të cilit vijojnë në shkollën në gjuhën serbe, e cila ndodhet në katin e dytë [të shkollës]. I kërkova që t’i dërgonte fëmijët e tij në shkollën në gjuhën shqipe”, tha një punonjës i shkollës fillore “Shtjefën Gjeçovi” në Janjevë.
“A mund të e na ofroni ndihmën që na e ofron shkolla serbe në katin e dytë?” ishte përgjigjja që punonjësi i shkollës e kishte marrë.
“Zgjedhjet janë për të privilegjuarit, jo për ata që janë në skaj të mbijetesës siç janë romët”, tha Avdula Mustafa, i cili punon për Roma Versitas Kosova.
“Pyetja nuk duhet të jetë ‘Pse nuk po i dërgoni fëmijët në shkollat tona?’, por ‘Pse nuk po ua ofrojmë të njëjtën ndihmë si shteti serb?’”, tha Mustafa. “E dimë se familjet i dërgojnë fëmijët e tyre në shkolla të ndara në mënyrë që të përfitojnë nga sistemi i mirëqenies sociale i Serbisë. Pse nuk po ndërhyn qeveria e Kosovës që këta fëmijë të mos shkojnë, për shembull, në veri?”.
Qeveria e tanishme e Kosovës, vitin e kaluar ka prezantuar një politikë të mbështetjes sociale për familjet përmes së cilës ofrohet ndihmë mujore prej 20 eurosh për familjet me fëmijë deri në moshën dy-vjeçare. Familjet me fëmijë të moshës dy deri në 16 vjeç marrin nga 10 euro në muaj për çdo fëmijë.
Ndonëse kjo është diçka e re për Kosovën sa i përket mirëqenies sociale, nuk ka politika përmbajtësore për ta trajtuar nivelin e lartë të varfërisë dhe papunësisë në mesin e komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian. Pagesat e fundit të mbështetjes sociale të Kosovës janë dukshëm më të vogla se pagesat e ndihmës sociale të Serbisë.
Shkalla e papunësisë tek personat e komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian në Kosovë është mbi 90%. Pjesëtarët e këtyre komuniteteve shpesh punojnë në sektorin joformal, me punë sezonale të pasigurta, të paguara pak dhe me status të ulët në ndërtim apo bujqësi, prerje të drunjëve ose mbledhje të kanaqeve. Disa familje përfundojnë duke i larguar fëmijët nga shkolla, ashtu që të mund t’ia dalin deri në fund të muajit.
“A e di cila është e vërteta?” tha Mustafa. “Romët deri tash do të ishin larguar nëse nuk do të ishte mirëqenia sociale e shtetit serb. Do të migronin siç kanë bërë tashmë shumica [e romëve]”.
Šerifović pajtohet me bashkëaktivistin e tij, “Kjo s’ka të bëjë me të qenit rom. Ka të bëjë me të qenit i varfër”.
“Shkolla fantazmë” në Obiliq
Një tjetër shkollë fillore që bartë emrin e poetit romantik serb “Branko Radičević” ndodhet në qendër të Obiliqit. Banorët atë e quajnë shkollë fantazmë; aktivistët thonë se ky është një shembull tjetër i segregimit në shkolla, me të cilin ballafaqohen fëmijët romë në Kosovë. Aleksandar Popović, drejtori i shkollës, thotë se shkolla është një pikë historike referimi e rëndësishme që mund t’u hapë rrugë serbëve që të kthehen në qytet.
Kjo pjesë e “Branko Radičević” ndodhet midis ndërtesës së komunës dhe shkollës fillore “Ismail Dumoshi”, shkollë kjo në gjuhën shqipe me sistemin shkollor të Kosovës. Derisa oborri i shkollës fillore “Ismail Dumoshi” është i mbushur me fëmijë, ai i shkollës “Branko Radičević” është pothuajse i braktisur. Në sallat e shkollës gjendet një poster, i vendosur aty ku duket, i gjashtë figurave kryesore të letërsisë në historinë serbe. Shkolla nuk ka as edhe një nxënës serb.
“Para disa ditësh i numërova fëmijët. S’janë më shumë se 10”, tha një roje sigurie që punon aty afër.
“Në këtë shkollë janë 18 fëmijë”, tha drejtori Popović. “Që të gjithë janë romë”.
Popović, i cili ka qenë drejtor i shkollës për 11 vite dhe që udhëton çdo ditë nga Graçanica për në punën e tij në Obiliq, e tregon historinë e shkollës që dikur quhej “Bratstvo” (“Vëllazëria” në shqip, referencë e motos komuniste të kohës jugosllave “Vëllazërim dhe Bashkim”) dhe që kishte mija fëmijë — shqiptarë, serbë, romë dhe nga komunitete të tjera — që mësonin nën çatinë e saj dhe nëpër degët e shkollës në fshatrat përreth.
Fëmijët shqiptarë u përjashtuan nga shkolla në vitin 1992 gjatë kohës së Milošević dhe iu bashkuan sistemit arsimor paralel shqiptar, i cili përgjatë dekadës u mbajt në baza vullnetare, kryesisht në shtëpi private apo bodrume, sepse autoritetet serbe, ndër të tjera, ua ndaluan shqiptarëve përdorimin e shqipes në institucione publike.
Në vazhdën e ëndrrave të shkatërruara të një Jugosllavie vëllazërore dhe të bashkuar, në vitin 1997, shkolla e ndryshoi emrin në “Branko Radičević”. Pas luftës, shumica e serbëve ikën nga qyteti. Shumë prej atyre që qëndruan, që përfshinin rreth 50 fëmijë serbë dhe familjet e tyre, u larguan pas trazirave të marsit të vitit 2004 në Kosovë. Gjatë këtyre trazirave, grupe shqiptarësh dogjën afërsisht 90 shtëpi dhe 40 banesa në Obiliq që u përkisnin serbëve. Një numër romësh vendas po ashtu u përzunë dhe shtëpitë e tyre u plaçkitën.
Sipas Popović, që nga viti 2018, të gjithë nxënësit e shkollës së tij janë romë. Ai shpjegon se për momentin janë pesë paralele. Klasa për nxënësit më të vegjël ka gjithsej pesë fëmijë, të cilët janë mes klasës së parë dhe të pestë. Ata shfrytëzojnë të njëjtën klasë teksa një mësimdhënës i vetëm i mëson me ndërrime nxënësit. Kurse, 13 nxënësit e tjerë janë të ndarë në mes klasës së pestë dhe të tetë.
Popović tha se shkolla ka 20 mësimdhënës. Kjo i bie të ketë më shumë se një mësues për një nxënës.
Serbia ofron disa qindra milionë euro çdo vit për t’i mbajtur sistemet e saj paralele në Kosovë. Kritikët argumentojnë se ky sistem është një mënyrë për t’u ofruar punë serbëve të Kosovës dhe për t’i mbajtur ata besnikë ndaj Srpska Lista, partisë politike serbe fuqishëm dominuese në Kosovë, si dhe ndaj qeverisë në Beograd. Shkollat dhe kujdesi shëndetësor veçanërisht, ofrojnë numër të madh të vendeve të punës në sektorin publik.
Është e zakonshme që punonjësit e shkollave serbe në Kosovë të jenë edhe në listën e pagave në sistemin serb dhe atë kosovar. Sahit Zeqiri, kryetar i Drejtorisë Komunale të Arsimit në Obiliq, tha për K2.0 se personeli i të gjitha shkollave serbe në këtë komunë, përveç atij të “Branko Radičević”, janë në listën e pagave të qeverisë së Kosovës.
“BRANKO RADIČEVIĆ NUK ËSHTË SHKOLLË. ATA I KEQTRAJTOJNË FËMIJËT ROMË DHE I MANIPULOJNË ME BURSË MUJORE”
– SAHIT ZEQIRI
Ai dhe Rexhep Zeka, i cili udhëhoqi drejtorinë deri para disa muajve, thanë se e hoqën nga lista e pagave personelin e “Branko Radičević”.
“”Branko Radičević” nuk është shkollë”, tha Zeqiri. “Ata i keqtrajtojnë fëmijët romë dhe i manipulojnë me bursë mujore. Ata fëmijë nuk janë nga Obiliqi. Ata janë nga Plemetini dhe merren nga aty çdo ditë me një kombi, vetëm për ta mbajtur shkollën të hapur”.
Si në rastin e Mitrovicës së Veriut, shumica e fëmijëve që vijojnë mësimin në “Branko Radičević” në Obiliq flasin gjuhën rome apo gjuhën shqipe në shtëpi dhe e kanë të vështirë të përshtaten me ambientin shkollor në gjuhën serbe. Problemet që i shkakton gjuha i përmend edhe Popović. “Fëmijët që ndjekin klasat e ulëta flasin gjuhën rome dhe shqipe dhe mezi përshtaten”, tha ai, duke shtuar se kur nxënësit i arrijnë klasat më të larta, fillojnë ta kuptojnë më mirë gjuhën serbe.
Zeka tha se Drejtoria e Arsimit para disa vitesh e ka larguar personelin nga lista e pagave pasi e kanë kuptuar se në shkollë vijojnë mësim vetëm romët.
“Kur e pranuam informatën se ata fëmijë po manipuloheshin, Drejtoria e Arsimit nuk e njohu më si shkollë të ligjshme. I kemi larguar nga lista e pagave dhe nuk duam të marrim pjesë në atë abuzim”, tha Zeka.
K2.0 bisedoi me Arbërie Nagavcin, ministre e Arsimit në Kosovë, për gjetjet e përgjithshme të hulumtimit tonë. Ajo tha se “Çështja e shkollave serbe është çështje shumë komplekse politike pasi që ato janë shkolla që nuk kontrollohen nga institucionet e Kosovës”.
Për dallim nga pohimet e OJQ-ve dhe aktivistëve, të cilët thonë se e kanë ngritur këtë çështje tek autoritetet e arsimit për vite me radhë, Nagavci tha se, “Ne nuk kemi pasë informata deri tani që ka segregim.” dhe “Ne nuk kemi raporte nga shkollat. Por tani, me gjithçka në kompetencën tonë do të mundohemi të ndërhyjmë në këtë pjesë”.
Ajo shtoi se tani ministria planifikon të dërgojë inspektorë dhe rekomandime nëse ka nevojë në komunat dhe shkollat përkatëse. Kur u pyet për rolin e Kosovës në mbulimin e listës së pagave për shkollat serbe dhe nëse kjo i jep Kosovës një lloj kontrolli apo mbikëqyrjeje, ajo u tërhoq, duke thënë se përgjegjësia bie tek niveli komunal për t’u marrë me këtë çështje, duke u bazuar në Ligjin për Arsimin në komuna.
“Ky Ligj për Arsimin në komuna është rezultat i Pakos së Ahtisaarit dhe është krijuar ekskluzivisht për t’i dhënë kompetenca të zgjeruara komunave me shumicë serbe”, tha ajo.
POLITIKAT QË TRAJTOJNË SEGREGIMIN E VAZHDUESHËM TË SHKOLLAVE DUHET T’I MARRIN PARASYSH SFIDAT ME TË CILAT PËRBALLEN FAMILJET E VARFËRA ROME.
Isak Skenderi, drejtor i OJQ-së Zëri i romëve, ashkalive dhe egjiptianëve, tha se pozita e ndjeshme e njerëzve të varfër të këtyre komuniteteve “po manipulohet dhe eksploatohet”. Ai përshkruan se si pas luftës, shumë shkolla serbe në Kosovë vazhduan të funksionojnë edhe pse nuk kishin pothuajse asnjë nxënës. “Në mënyrë që ta arsyetojnë ekzistencën e shkollave dhe vazhdimin e marrjes së pagave për ata mësimdhënës, kishte nevojë që ta popullonin shkollën me këdo, dhe në këtë rast më fëmijët e komuniteteve [rom, ashkali dhe egjiptian]”, tha ai.
Sipas Avni Mustafës nga Roma Versitas Kosova “Kjo është ajo çka mundëson segregimin. Ke një profesor për klasë, e që do të thotë më shumë [serbë] të punësuar në Kosovë”, tha ai. “Sa më shumë njerëz në sistem. Kaq e thjeshtë”.
Skenderi tha se gjatë punës së tij ka hasur në raste kur mësuesit i paguanin drejtpërdrejt fëmijët apo prindërit me shuma të vogla, për t’i mbajtur në shkollë dhe kështu ta justifikonin vazhdimin e ekzistimit të pozitave të mësimdhënies në “shkollën fantazmë”.
“Kemi pasur raste, s’jam i sigurt nëse ka ndodhur në dy vitet e fundit që nga fillimi i pandemisë, por para pandemisë e di që ka pasë oferta financiare për ata fëmijë nëse ata vendosin të vijojnë një shkollë specifike”, tha Skenderi. “Kam dëgjuar për rastin e Obiliqit dhe shkollat e tjera që ballafaqohen me numër të vogël të fëmijëve. Në të kundërtën, ato shkolla do të mbylleshin”.
Skenderi u sigurua që ta theksojë që ai mendon se diskutimi rreth këtyre mjeteve financiare duhet të fillojë duke pasur ndjeshmëri. Politikat që trajtojnë segregimin e vazhdueshëm të shkollave duhet, siç mendon ai, t’i marrin parasysh sfidat me të cilat përballen familjet e varfëra rome dhe t’i ndihmojnë ato të dalin nga rrethi vicioz i varfërisë pa i stigmatizuar edhe më shumë.
Avni Mustafa ka dëgjuar prej komuniteteve në Obiliq se si erdhi deri tek gjendja e tanishme.
Ai thotë se pas vitit 2004, kur shumica e serbëve ikën nga Obiliqi, në shkolla serbe të qytetit papritur nuk kishte pothuajse asnjë nxënës dhe sipas Mustafës, ishte në “konkurrencë” me shkollën serbe në Plemetin, fshat ky pak minuta me veturë larg rrugës nga Obiliqi. “Disa romë nga Plemetini vendosën t’i dërgojnë fëmijët e tyre në [shkollën serbe në] Obiliq sepse fëmijët merrnin bursa. Bursat jepeshin nga mësuesit. Është një shumë e vogël parash”, tha Mustafa.
JANJEVË DHE BRESJE (FUSHË KOSOVË)
Aktivistët pohojnë se lloje të ngjashme të segregimit në shkollë po ndodhin edhe në shkollat serbe në Janjevë dhe në Bresje, fshat afër Fushë Kosovës. Si në rastet e tjera, nevoja për mbështetjen nga sistemi serb i mirëqenies i shtyn shumë familje rome që flasin gjuhën rome apo shqipe, t’i regjistrojnë fëmijët e tyre në sistemin serb, ku ata me të madhe ndahen nga bashkëmoshatarët e tyre jo-romë.
Drejtori i shkollës kosovare në Janjevë tha për K2.0 se shkolla e tij ka 212 nxënës, të gjithë shqiptarë, kurse shkolla serbe në të njëjtin objekt ka 46 nxënës, shumica e të cilëve janë romë, bashkë me disa kroatë.
Në Bresje, fëmijët shqiptarë, ashkali, egjiptianë dhe disa romë ndjekin mësimin në gjuhën shqipe, në shkollën “Daut Bogujevci” me sistemin e Kosovës, kurse një grup fëmijësh, kryesisht romë, ndjekin mësimin në gjuhën serbe, në shkollën “Aca Marović” në objektin e njëjtë.
Avni Mustafa ka dëgjuar prej komuniteteve në Obiliq se si erdhi deri tek gjendja e tanishme.
Ai thotë se pas vitit 2004, kur shumica e serbëve ikën nga Obiliqi, në shkolla serbe të qytetit papritur nuk kishte pothuajse asnjë nxënës dhe sipas Mustafës, ishte në “konkurrencë” me shkollën serbe në Plemetin, fshat ky pak minuta me veturë larg rrugës nga Obiliqi. “Disa romë nga Plemetini vendosën t’i dërgojnë fëmijët e tyre në [shkollën serbe në] Obiliq sepse fëmijët merrnin bursa. Bursat jepeshin nga mësuesit. Është një shumë e vogël parash”, tha Mustafa.
Teksa në Obiliq ka më pak romë apo ashkali, Plemetini është vend etnikisht i larmishëm.
Shkolla fillore në gjuhën serbe “Sveti Sava” në Plemetin, ku vijojnë nxënës romë dhe serbë, e ndan oborrin me “Pandeli Sotiri”, shkollën fillore në gjuhën shqipe, që funksionon sipas sistemit shkollor të Kosovës e ndiqet nga nxënës ashkali dhe shqiptarë.
Aktivistët si Mustafa mendojnë se të gjithë fëmijët e Plemetinit duhet ta ndjekin shkollën në Plemetin, në vend se disa prej tyre të dërgohen me autobus në një qytet tjetër për ta justifikuar funksionimin e një shkolle boshe.
“Është logjike, apo jo? Fëmijët janë nga Plemetini, por shkojnë në Obiliq”, tha ai. “Autobusi i dërgon në shkollë për çdo ditë”.
Popović mohon se mësuesit u japin para nxënësve për ta vijuar shkollën e tij, por konfirmon se shumica e fëmijëve që ndjekin shkollën vijnë nga Plemetini.
“Pesë fëmijë këtu janë nga Obiliqi, por të tjerët janë nga Plemetini”, tha ai. “Por ata nuk janë fëmijë me origjinë nga Plemetini. Ata janë fëmijë nga kampet e Plemetinit dhe disa jetojnë në ndërtesa të banesave sociale dhe disa kanë shtëpi të ndërtuara atje”.
Familjet rome dhe ashkalike që jetojnë në banesa sociale në Plemetin janë ndër komunitetet më të varfëra në Kosovë. Gjatë dhe pas luftës, ata u zhvendosën dhe u shpërngulën në Plemetin nga pjesë të ndryshme të Kosovës dhe me vite kanë jetuar në kampet e refugjatëve në fshat.
Popović hedh poshtë kritikat se struktura e pazakontë e shkollës paraqet segregim të fëmijëve romë. Në vend të kësaj, në mënyrë retorike pyet nëse ndonjëherë ka pasur përpjekje për t’i regjistruar këta fëmijë në shkollat që drejtohen nga Kosova në Plemetin.
“Nuk mendoj se mundësitë e tjera janë më të mira. Veç më të këqija. Këtu në Obiliq ka shumë familje serbe që nuk i kanë shitur pronat e tyre. Ekziston mundësia të kthehen. Por pse nuk kthehen? Duhet ta pyesni Ministrinë për Kthim dhe Komunitete”, tha ai. “Nëse shkolla mbyllet, ku do t’i dërgojmë ata fëmijë, familjet e të cilëve do të kthehen? Do të na duhet t’i dërgojmë në Plemetin dhe ta mbyllnim këtë shkollë 100-vjeçare”.
Ka tregime të vazhdueshme rreth segregimit etnik edhe në shkollën fillore në gjuhën serbe “Sveti Sava” në Plemetin, ndonëse K2.0 nuk arriti t’i konfirmonte plotësisht. Mustafa nga Roma Versitas Kosova thotë se ai dhe prindërit e tjerë të Plemetinit janë në dijeni të rasteve kur në disa klasa kishte vetëm fëmijë romë.
Autoritetet e shkollës së “Sveti Sava” në një deklaratë për K2.0 thanë se, “Nuk mund të komentojmë shumë rreth kësaj. Kur në një klasë ka vetëm romë, kjo është për shkak sepse ka më shumë fëmijë romë sesa serbë që vijojnë shkollën dhe nganjëherë romët ndahen në dy klasa, kurse fëmijët serbë janë në një klasë të përzier”.
Sipas Sahit Zeqirit, udhëheqës i Drejtorisë Komunale të Arsimit në Obiliq, në “Sveti Sava” janë 108 fëmijë romë dhe 81 serbë.
Shkolla geto në Gjilan
Një shtëpi-shkollë e vogël ndodhet në lagjen rome në Gjilan e u ngjan shkollave të ndara e të improvizuara që shqiptarët u detyruan t’i vijonin nëpër shtëpi private gjatë periudhës së sistemit paralel të arsimit të viteve ’90-ta.
Fëmijët romë të lagjes janë të regjistruar në këtë shkollë, në shkollën fillore në serbisht “Vuk Karadžić”, e cila gjendet brenda shtëpisë private të një familjeje rome. Që nga arkitektura e deri te oborri i vogël, ajo duket si çdo shtëpi tjetër në lagje.
Shkolla është një shembull tjetër i një institucioni arsimor serb dhe që ka ruajtur identitetin e saj institucional, por që është zhvendosur fizikisht pas luftës. Gjatë zhvendosjes nga ndërtesa që sot njihet si shkolla fillore “Thimi Mitko” në Gjilan, pas luftës, shkolla fillore “Vuk Karadžić” u zhvendos në një ndërtesë tjetër në fshatin serb të Shilovës, pesë minuta me makinë nga qendra e qytetit të Gjilanit.
Pavarësisht se shkolla ndërtesën kryesore dhe menaxhimin e saj e ka të vendosur në fshat, ka njësi më të vogla që zyrtarisht janë pjesë e të njëjtit institucion. Njëra prej tyre gjendet në Gjilan dhe vijohet prej më pak se dhjetë nxënësve, kryesisht serbë. Tjetra që vijohet prej rreth 70 fëmijësh romë, gjendet në lagjen rome.
Organizata Zëri i Romëve, Ashkalive dhe Egjiptianëve prej vitesh e udhëheq një qendër të mësimit plotësues në lagje. Skenderi, drejtor i OJQ-së, tha se ekzistenca e kësaj shkolle të getoizuar vjen si rezultat i diskriminimit ndaj këtij komunitetit.
Ai thotë se shkolla është formuar gjatë periudhës së pasluftës, kur fëmijët romë, të cilët ishin të regjistruar në sistemin arsimor serb, u sulmuan nga shqiptarët gjersa po shkonin në shkollë. Si përgjigje, komuniteti hapi një shkollë përbrenda lagjes për ta shmangur atë që ishte shndërruar në udhëtim i rrezikshëm për në shkollë.
Mësuesit e shkollës e konfirmuan këtë ngjarje, teksa deklaruan se vendimi i prindërve për t’i regjistruar fëmijët e tyre aty u bë për shkaqe të sigurisë dhe mirëqenies.
“Për prindërit është shumë më e lehtë dhe më e sigurt që fëmijët e tyre të mos jenë aq larg lagjes”, tha një mësuese serbe. Mësuesit janë të punësuar në sistemin arsimor serb, e përdorin planprogramin serb dhe në përgjithësi udhëtojnë për në lagje nga Shilova e afërt.
Ndonëse shkolla është pjesë e sistemit arsimor serb, ka dëshmi të bashkëpunimit mes shkollës dhe sistemit arsimor të Kosovës. Pronari i objektit tha për K2.0 se qiranë mujore e paguan komuna e Gjilanit.
K2.0 kontaktoi Drejtorinë Komunale të Arsimit në Gjilan për koment, por nuk mori përgjigje.
Skenderi këmbëngulë se shtëpia-shkollë ishte zgjidhje vetëm kur shqetësimet e sigurisë ishin urgjente dhe se një ndërhyrje është e nevojshme tash e sa vite
“Edhe pse arsyeja e hapjes së shkollës lidhet me çështje sigurie, dëmi që ky vendim solli nuk mund të matet me arsyen që ishte dikur”, tha ai. “Pyetja është pse kjo nuk po ndryshon? Pse prindërit nuk po vendosin ndryshe? Pse nuk po kthehet paralelja te shkolla?
K2.0 u dërgoi email disa zyrave brenda Ministrisë së Arsimit në Serbi, si dhe Zyrës për Kosovë dhe Metohi, zyrës përgjegjëse të qeverisë serbe për administratën serbe në Kosovë, për t’u dhënë mundësi për t’u përgjigjur rreth përmbajtjes së këtij artikulli, por asnjë prej tyre nuk është përgjigjur.
Diskriminimi dhe përjashtimi përtej shkollave serbe
Siç tregojnë shembujt nga Mitrovica e Veriut, Obiliqi dhe Gjilani, segregimi i hapur në shkolla i fëmijëve romë dhe ashkali ekziston në sistemin shkollor serb në Kosovë. Por edhe sistemi shkollor i Kosovës ka dështuar në ofrimin e një qasjeje gjithëpërfshirëse për edukimin e fëmijëve romë, ashkali dhe egjiptianë.
Institucionet kosovare po punojnë ende për ta shlyer njollën e segregimit të rreth 10 viteve më parë. Ndonëse rasti i Gjakovës mori vëmendjen më të madhe, fëmijët romë, ashkali dhe egjiptianë në Fushë Kosovë dhe Ferizaj po ashtu po mbaheshin në klasa të ndara nga bashkëmoshatarët e tyre shqiptarë.
Në Gjakovë, vendimi i gjykatës erdhi në përfundim se me segregimin në klasa në shkollën fillore “Mustafa Bakija” në mes viteve 2011 dhe 2013, “Departamenti Komunal i Arsimit i Gjakovës diskriminoi fëmijët romë, ashkali dhe egjiptianë në baza racore dhe etnike”.
Gjykata i dha secilit individ të prekur nga 2,741 euro si kompensim financiar. Por sipas Armend Behlulit, i cili punon në Zyrën Komunale të Komuniteteve në Gjakovë, “Dëmi tashmë është bërë dhe nganjëherë ky është shumë dëm shpirtëror”.
“Në Gjakovë, fëmijët dhe prindërit nuk e kuptonin se çfarë do të thotë ‘segregimi’, por thjesht e dinin se po ndahen në bazë të përkatësisë etnike dhe kjo ta jep një ndjenjë shumë të keqe për veten”, tha Behluli. “Kjo iu jep ndjenjë të keqe prindërve sepse ata i dërgojnë fëmijët në shkollë për t’u arsimuar”.
Aktivistët nga e gjithë Kosova raportojnë se trajtimi i keq që iu bëhet fëmijëve romë, ashkali dhe egjiptianë nga personeli i shkollës mbetet problem i vazhdueshëm dhe se neglizhenca dhe format e tjera të diskriminimit janë ende të përhapura.
“TEKSA PO SHKOJA NË SHKOLLË, DIKUSH MË THIRRI ‘CIGAN’, DHE NDJENJA NUK ISHTE E MIRË”
– AVNI MUSTAFA
“Pjesa më e madhe e shkollave e kanë konceptin e integrimit që është ndryshe nga gjithëpërfshirja. Nëse thjesht e sillni fëmijën në shkollë nuk do të thotë se je duke i përfshirë të gjithë fëmijët në mënyrë të barabartë. Koncepti i gjithpërfshirjes mbetet ende i paqartë për drejtorët dhe mësuesit”, tha Muhamet Arifi, drejtor i OJQ-së për arsimin rom, ashkali dhe egjiptian, Balkan Sunflowers Kosova. Arifi më herët është shprehur për K2.0 se si fëmijëve të këtyre komuniteteve shpesh iu thuhet të ulen në bankat e fundit dhe nuk inkurajohen të bëhen pjesë e aktiviteteve jashtëkurrikulare me fëmijët e tjerë.
Të gjithë aktivistët me të cilët K2.0 foli, i shohin këto modele të diskriminimit që po ndodhin sot dhe thanë se një numër shkollash në sistemin shkollor të Kosovës, viteve të fundit kanë krijuar klasa ku nxënësit romë, ashkali dhe egjiptianë segregohen nga bashkëmoshatarët e tyre. Ata thonë se vetëm përmes monitorimit të vazhdueshëm, presionit dhe ankesave nga aktivistët dhe prindërit e komuniteteve rom, ashkali dhe egjiptian janë ndërprerë këto klasa të segreguara.
Avni Mustafa nga Roma Versitas theksoi se segregimi nuk është problem thjesht për shkak të arritjeve akademike, por se shkakton dëme psikologjike afatgjate.
“Teksa po shkoja në shkollë, dikush më thirri ‘cigan’, dhe ndjenja nuk ishte e mirë”, tha Mustafa, duke iu referuar fyerjes në baza etnike ndaj romëve. “Dhe ne ishim në klasa të përziera. Imagjinojeni për fëmijët që janë në një klasë të segreguar, se si ndikon kjo në vetëvlerësimin e tyre”.
“Kjo s’është thjesht shkelje e të drejtave të fëmijëve, është shkelje e dinjitetit njerëzor”, tha kolegu i Mustafës, Sebastian Šerifović. Pavarësisht se është i indinjuar me segregimin, Šerifović nuk është optimist se diskriminimi do të ndalet nëse segregimi merr fund.
“A përbën dallim?” pyeti ai. “Normalisht se ka probleme të tjera, por prapë, ka fëmijë që janë [në klasa të përziera] dhe kanë të njëjtat probleme me diskriminimin”.
Ai përmend rastin kur djali i tij kur u kthye nga shkolla dhe e pyeti se çfarë do të thotë fjala “cigan”. “Zemra më është thyer sepse nuk e kam rritur fëmijën tim që ta mësoj për ‘ciganin’ apo diskriminimin”, tha ai.
Në fund ai tha se trajtimi i pabarabartë i fëmijëve romë, ashkali dhe egjiptianë është pasqyrim i asaj se si shoqëria dhe shteti i sheh këto komunitete.
“Dhe pastaj njerëzit pyesin: ‘Pse romët jetojnë në komunitete? Pse nuk integrohen?’ Seriozisht? Jeni ju ata që po i izoloni”, tha Šerifović. “Shoqëria i izolon ata dhe pastaj pret që ata të integrohen? Si mund të integrohen nëse nuk ju besojnë?”. /Kosovo2.0/
