Bujqësia në vend, për herë të parë pas pavarësisë, në vitin e ri hyn “me kokë të prerë” – pa ministër dikasteri. Por se si kjo ndikon në sektor dhe nëse ndryshon agro-pasqyrën aktuale, ndoshta mund të vlerësohet nga një perspektivë tjetër, më e largët.
Sipas autoriteteve, viti 2021 do të mbahet mend për pagesat e larta rekord dhe realizimin e 203.5 milionë eurove të investuara direkt në bujqësi, ndërsa për fermerët ky është vetëm një vit tjetër i vështirë me rritje të çmimeve të lëndëve të para, çmime të ulëta të blerjes, rritje të shpenzimeve të prodhimit dhe rritje të theksuara të ndryshimeve klimatike.
Pandemia e koronës, thonë fermerët, ka nxjerrë në sipërfaqe të gjitha dobësitë dhe problemet që janë akumuluar prej dekadash. Jemi duke u bërë të varur nga importi i ushqimeve, nuk është krijuar ende një sistem stabil i prodhimit me kontratë dhe nuk janë zgjidhur problemet me blerjen dhe shitjen.
Në lidhje me krizën, fermerët vlerësojnë se ngrirja e çmimeve të ushqimeve bazë është një masë e mirë, por e vonuar që duhet të ishte futur më herët. Ata bëjnë të ditur edhe rritje të çmimeve, sidomos për bukën, qumështin dhe mishin.
“Siç mund ta shihni situatën në terren, pasqyra nuk është aspak e ndritshme vitet e fundit. Çmimet e prodhimit të produkteve bujqësore janë në rritje, dhe çmimet e blerjes janë në rënie. Nga ana tjetër, fermerët janë të ekspozuar ndaj ndikimeve negative të ndryshimeve klimatike të cilat shkaktojnë dëme të mëdha. Ajo që më së shumti prek fermerin maqedonas janë çmimet e ulëta të blerjes dhe kjo tendencë vërehet në dhjetë vitet e fundit. Kjo i vendos prodhuesit parësorë bujqësorë në një pozitë të cenueshme për sa i përket aktiviteteve ekonomike dhe të biznesit, si dhe standardit të tyre të jetesës. Ato që mund të përkufizohen si probleme dhe sfida të rëndësishme në plasman janë çmimet e ulëta të blerjes, fermerët e çorganizuar, konkurrenca e pandershme që ka monopolin në tregun e blerjes, mungesa e prodhimit me kontratë, niveli i ulët i arsimimit dhe investimeve në teknologjitë e reja, edukimi i pamjaftueshëm për sipërmarrje, mungesa e teknologjive pas vjeljes dhe zgjatja e afatit të ruajtjes, sasitë e vogla të një produkti të caktuar, pesha e vogël e objekteve të përpunimit në blerje, mos kryerja e analizave të tregut, rendimenti i ulët për njësi sipërfaqe. Janë këto probleme dhe sfida që e kanë shkatërruar fermerin dhe kjo është një nga arsyet kryesore të shpërnguljes së madhe nga fshatrat dhe varfërimit të popullsisë rurale”, citon për MIA-n, krytearja e Federatës Kombëtare të Fermerëve (FKF), Vaska Mojsovska.
Sipas saj, çmimet e prodhimit janë shumë më të larta se ato të shitjeve, çka tregon se nuk kemi një sistem ushqimor stabil që funksionon në të gjitha rrethanat dhe është në gjendje t’u sigurojë konsumatorëve furnizim të mjaftueshëm dhe të vazhdueshëm me ushqim cilësor me çmime të përballueshme.
“Pandemia shkaktoi rënie drastike të çmimeve të disa produkteve si mishi i qengjit, gruri, rrushi, duhani dhe përkeqëson situatën ekonomike të fermerëve të vegjël. Ne kërkuam vendosjen e vauçerëve (kuponëve) për fermerët që nuk janë përfshirë në masat e qeverisë për përballimin e krizës KOVID dhe fermerët e regjistruar të përfshihen në masat e pagave, si dhe kreditë favorizuese të dhëna nga Banka Zhvillimore e RMV-së “, citon kryetarja e Federatës.
Mojsovska i referohet edhe mbështetjes. Thekson se duhet të krijohen politika, masa dhe subvencione për të fuqizuar ata fermerë që kanë aktivitetin kryesor bujqësinë, në mënyrë që të prodhojnë sa më shumë, të furnizojnë tregun vendas, të realizojnë eksporte dhe të mos kenë tepricë ushqimore.
“Me Buxhetin për vitin 2022, Programi i Subvencioneve dhe Programi i Zhvillimit Rural nuk kanë ndonjë ndryshim në krahasim me vitet e kaluara. Zinxhirët vendas të furnizimit me ushqime duhet të zhvillohen dhe forcohen. Drejtimi i Programit për Zhvillim Rural është që të mundësohet prodhim cilësor, t’i jepet mundësi fermerit të vogël të investojë në teknologji të reja prodhuese dhe në ballafaqim me ndryshimet klimatike”, nënvizon Mojsovska.
FKF-ja nuk sheh asnjë problem në faktin se Ministria e Bujqësisë është pa kryetar prej gati dy muajsh që kur Arjanit Hoxha dha dorëheqjen më 12 nëntor.
“Në këtë periudhë kemi komunikim intensiv me Ministrinë e Bujqësisë, sepse është fundvit, po miratohen programe të reja dhe pritet fillimi i programit IPARD 3. Gjithashtu u mbajt një komitet IPARD dhe mbledhjet e grupeve nënsektorale ishin aktive. Nuk ka pasur prishje të dinamikës në komunikim dhe koordinim me ne si organizatë. Me Hoxhën kemi pasur komunikim të mirë. Mirëpo, Ministria nuk duhet të jetë për një kohë të gjatë pa një ministër i cili është personi i parë në detyrë dhe menaxhon një nga institucionet më të rëndësishme për bujqësi dhe zhvillim rural”, thotë Mojsovska.
Sipas drejtoreshës ekzekutive të Koalicionit rural, Liljana Jonoski, modernizimi dhe konkurrueshmëria e prodhimit bujqësor mbeten sfidat kryesore që do të duhet të realizohen gjatë gjithë vitit 2022.
“Nëse bëjmë një retrospektivë të vitit 2021 në sektorin e bujqësisë, mund të konkludojmë se ky është një vit tjetër i vështirë për fermerët, ku përveç rritjes së çmimeve të lëndëve të para dhe rritjes së kostove të prodhimit, viti ishte i vështirë për sa i përket ndikimit të ndryshimit të klimës, efektet negative sidomos në muajt e verës gjatë periudhës së thatësirës ishin jashtëzakonisht të rënda dhe kishin një ndikim shumë negativ në prodhimin bujqësor si në rendiment ashtu edhe në cilësi. Në tremujorin e parafundit të këtij viti 2021 ka pasur një rritje të blerjes dhe shitjes së produkteve bujqësore me 0.7 për qind krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar, që megjithatë është një rritje minimale. Veçanërisht shqetësues është fakti se shitjet e produkteve bujqësore nga prodhimi individual janë ulur për 4,3 për qind, që do të thotë se fermat e vogla familjare janë sërish të parat që goditen ashtu si edhe vitet e kaluara, por veçanërisht këto dy vitet pandemike, citon Jonoski.
Sipas saj, gjendja në bujqësi ka qenë e vështirë, këtë e dëshmojnë çmimet e ulëta të grurit si kulturë strategjike, si dhe të orizit dhe mollës.
Viti 2021 i kaluar do të shënojë fundin e programit IPARD 2.
“Shfrytëzimi pritet të jetë më shumë se 60 për qind, por pjesa më e madhe e mjeteve (nëse për shembull merret parasysh vetëm masa 1 – Modernizimi i fermave familjare) ose 28.4 milionë euro janë shpenzuar për blerjen e makinerive bazë (traktorë ose rimorkio). Mungojnë ende digjitalizimi, inovacioni, investimet në burimet e rinovueshme të energjisë dhe ky ishte një nga konkluzionet e arritura në komisionin e fundit të monitorimit IPARD gjatë prezantimit të arritjeve të programit IPARD 2”, tha drejtoresha e Koalicionit rural.
Ajo thotë se problemet më urgjente janë periudha e gjatë kohore nga momenti i aplikimit deri në momentin e miratimit të investimeve, aftësia e ulët kreditore e fermave të vogla familjare, çmimet e paqëndrueshme, stabiliteti i ulët financiar, si dhe disponueshmëria e pamjaftueshme e informacionit, mbështetja logjistike dhe teknike gjatë aplikimit për mbështetje financiare.
Në vitin 2021 nuk ka qenë edhe masa 115 – mbështetje financiare për gratë si bartëse aktive të fermave familjare, dhe nuk është shpallur thirrje për mbështetje deri në 10,000 euro për fermerët e vegjël dhe ata që do të fillojnë të zhvillojnë agrobiznesin në zonat rurale edhe pse është promovuar si një nga masat kryesore për t’iu përgjigjur krizës KOVID në këtë sektor. Në fillim të vitit 2021 u miratua Strategjia e re Kombëtare për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural për periudhën 2021-2027, në të cilën, ndër të tjera, prioritetet strategjike janë mbajtja dhe fuqizimi ekonomik i fermerëve të rinj dhe grave, si dhe Përshtatja e sektorit me ndryshimet klimatike”, është decide Jonoski.
Përmes kësaj retrospektive të shkurtër të bujqësisë 2021, shtoi ajo, mund të konstatohet se digjitalizimi i sektorit në fushën e prodhimit, si dhe në pjesën e forcimit të aftësive dhe komunikimit elektronik me institucionet, aplikimit për subvencione në mënyrë elektronike, por edhe Sigurimi i dokumenteve të tjera përmes e-shërbimeve, i cili kursen kohë dhe para, por edhe siguron barazinë e qytetarëve para institucioneve, duhet të jetë pjesë e prioriteteve për të cilat do të punohet vitin e ardhshëm.
Në takimin me gazetarët me rastin e përmbledhjes së rezultateve në vitin 2021, zëvendësministri i Bujqësisë, Pylltarisë dhe Ekonomisë së Ujërave, Trajan Dimkovski, drejtori i Agjencisë për Përkrahje Financiare të Bujqësisë dhe Zhvillimit rural, Nikica Baçovski dhe drejtori i Agjencisë së Ushqimit dhe Veterinarisë, Nikolçe Babovski thanë se viti do të mbahet mend për pagesat e larta rekord në sektorin e bujqësisë.
“Gjithsej 203.5 milionë euro janë investuar drejtpërdrejt në sektorin e bujqësisë, në baza të ndryshme. Në kushtet e krizës globale ekonomike dhe shëndetësore, sektori i bujqësisë u mbështet fuqishëm nga shteti. Asnjë nga proceset nuk ka ngecur, të gjitha programet dhe masat kanë qenë të suksesshme dhe janë zbatuar plotësisht”, tha Dimkovski, duke theksuar se nuk ka çmim real për punën e fermerëve, se ata nuk kanë orar të caktuar të punës, sezon të pushimeve, apo pauzë në procesin e prodhimit, por, për këtë sa herë që ishte e nevojshme, shteti ndërhynte brenda kuadrit ligjor dhe në kuadër të buxhetit.
Drejtori Baçovski deklaroi se Agjencia në vitin 2021 ka bërë pagesa rekord për të tri programet, pra realizimi i mjeteve është mbi 99 për qind dhe përmes IPARD 2 janë lidhur 507 kontrata me shumën totale të kërkuar prej 16 milionë eurosh.
Analizat e Federatës Kombëtare të Fermerëve të Bujqësisë dhe krizës së koronës evidentojnë probleme në kanalet e shpërndarjes, rritje të papunësisë në zonat rurale dhe rritje të ftikës të popullatës për ballafaqimin me pandeminë për shkak të infrastrukturës së dobët, mungesës së spitaleve dhe klinikave në fshatra dhe mënyrës se si fëmijët vazhdojnë arsimimin dhe edukimin e tyre.
Emërimi i ministrit të Bujqësisë pritet në fund të këtij muaji. /Koha.mk/
