PROF. ANASTAS ANGJELI
Vjeshta e çdo viti si zakonisht përkon edhe me dhënien e çmimeve Nobel nga Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave në disa fusha. Këto çmime u akordohen personaliteteve ose organizatave me kontribute novatore dhe kërkimore në shkencë, si edhe për arritje të veçanta në fushat përkatëse. Komisionet të cilat kryejnë edhe përzgjedhjen e fituesve u mblodhën në Oslo dhe Stokholm gjatë datave 2-6 tetor për të shpallur fituesit në gjashtë fushat përkatëse.
Çmimi i cili hapi siparin e shpalljes së fituesve në datën 2 tetor ishte ai për fiziologji apo mjekësi, i cili iu akordua, Katalin Kariko and Drew Weissman. Dy shkencëtarët u vlerësuan për zbulimin e tyre në lidhje me zbulimin e vaksinave mRNA në luftën kundër COVID-19. Shkencëtarët, të cilët e kishin bazën në Universitetin Pensylvania të Shteteve të Bashkuara të Amerikës, kishin kryer një studim 15- vjeçar, i cili kulmoi në vitin 2005. Rezultatet e studimit të tyre u përdorën nga kompanitë farmaceutike si “Pfizer” dhe “Moderna” për të zhvilluar vaksinat e para mRNA kundër COVID-19.
Ditën e dytë, çmimi i cili u akordohet studiuesve në fushën e fizikës, u shpall në datën 3 tetor, ku fitues u vlerësuan Pierre Agostini, Ferenc Krausz and Anne L’Huillier. Tre studiuesit vijnë nga universitete dhe institute kërkimore me qendër në SHBA-ve, Gjermani dhe Suedi. Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave vlerësoi se tre shkencëtarët nëpërmjet eksperimente të kryera prodhuan pulse shumë të shkurtra drite, të cilat mund të përdoren për studimin e dinamikës së elektroneve në materie.
Në të njëjtë kohë, studimi nxjerr në pah se nëpërmjet këtyre pulseve të dritës mund të përllogariten proceset gjatë cilave elektronet lëvizin, ose ndryshojnë energji. Ndikimi i studimit të tyre mund të shtrihet dhe në fushën mjekësore, pasi nëpërmjet këtyre pulseve të dritës hapet mundësia e zbulimit të hershëm të sëmundjeve si psh., tumori i mushkërive. Më datë 4 tetor u shpall çmimi, i cili iu akordua, Moungi Bawendi, Louis Brus and Alexei Ekimov, në fushën e kimisë.
Dy shkencëtarë amerikan dhe një rus, por të tre të ardhur nga qendra kërkimore amerikane, fituan çmimin Nobel për zbulimin dhe përmbajtjen e pikave kuantike, ose të quajtura ndryshe nanokristale. Interesi i veçantë i nanokristaleve buron nga fakti se veçoritë e tyre nuk përcaktohen vetëm nga lloji materialit nga i cili janë krijuar, por edhe nga madhësia e tyre. Zbulimi i tyre ka një gamë të gjerë zbatimi nëpërmjet nanoteknologjisë nga prodhimi i dritave me ngjyrë, në përçimin e dritës nga televizori, në ndriçimin LED dhe deri në shfrytëzimin e tyre për largimin e tumoreve të ndryshme.
Çmimi Nobel për letërsi u shpall më 5 tetor, ku fitues ishte shkrimtari dhe dramaturgu i njohur norvegjez Jon Fosse. Nëpërmjet stilit të tij minimalist dhe hipernaturalist, Jon Fosse rinovoi në mënyrë radikale spektrin e dramaturgjisë norvegjeze. Fosse arriti të shfaqë në veprat e tij një lojë prozaike inovative duke i dhënë zë të pathënës. Një sërë tregimesh, romanësh, veprash teatrale, botime poetike, libra për fëmijë të botuara prej tij janë përkthyer në mbi 50 gjuhë të ndryshme.
Më datën 6 tetor u shpall çmimi prestigjioz për paqen. Këtë vit të nominuar ishin figura qendrore të qëndresave dhe përballjes kundrejt qeverive dhe politikave totalitare, autoritare, të centralizuara apo edhe teokracive. Figura të tilla si Presidenti i Ukrainës Volodymyr Zelensky, i burgosuri politik në Rusi, Alexei Navalny; i burgosuri politik në Kinë, Ilham Tohti apo edhe opozitarja bjelloruse Sviatlana Tsikhanouskaya ishin ndër kandidaturat kryesore për t’u shpallur fitues.
Ndërkaq, Komiteti Norvegjez për çmimin Nobel shpalli fituese për vitin 2023 aktivisten e burgosur iraniane, Narges Mohammadi. Ajo u vlerësua si një “luftëtare e lirisë”, për luftën e saj kundrejt shtypjes së grave në Iran, si edhe për promovimin e të drejtave dhe lirive të njeriut. E arrestuar trembëdhjetë herë dhe dënuar pesë herë, ajo ka paguar një çmim të rëndë për qëndresën e saj kundrejt regjimit të Teheranit, duke vuajtur dënimin prej dymbëdhjetë vitesh në burgun Evin në Teheran.
PO ÇMIMI NOBEL NË EKONOMI?
Dhënia e këtij çmimi mbylli siparin e kësaj jave të mirënjohur për çmimet Nobel nga Akademia Mbretërore Suedeze e Shkencave. Çdo vit përzgjedhja e kandidaturave dhe shpërndarja e çmimeve Nobel reflekton edhe situatën politike, ekonomike dhe ndërkombëtare si edhe gjithë kontekstin social brenda së cilit ajo çfarë konsiderohet e rëndësishme, vlerësohet.
Në një periudhë ku gjithmonë e më shumë flitet për zhdukjen e diskriminimeve me bazë gjinore si dhe për forcimin e rolit të gruas jo vetëm në vendet me problematika, por edhe në demokracitë e zhvilluara, çmimi i sivjetshëm Nobel në ekonomi iu akordua një gruaje, studiuese të ekonomisë dhe më specifikisht të ekonomisë së gjinisë “economics of gender”.
Nobelistja e vitit 2023 në Ekonomi është profesoresha e Universitetit të Harvardit, Claudia Goldin, me motivimin “për avancimin e të kuptuarit tonë në lidhje me rezultatet e tregut të punës së grave”.
PO KUSH ËSHTË CLAUDIA GOLDIN?
Claudia Goldin është profesoreshë e Ekonomisë në Universitetin e Harvardit dhe ishte drejtoreshë e programit të Zhvillimit të Ekonomisë Amerikane në “National Bureau of Economic Research” nga viti 1989 deri në vitin 2017. Goldin ishte presidente e Shoqatës Amerikane të Ekonomisë në vitin 2013 dhe presidente e Shoqatës së Historisë Ekonomike në vitin 1999-2000. Ajo është anëtare e Akademisë Kombëtare të Shkencave dhe Shoqatës Filozofike Amerikane, dhe bashkanëtare e Akademisë Amerikane të Shkencave dhe Arteve, Shoqatës së Ekonomistëve të Punës (SOLE), Shoqatës Ekonometrike dhe Shoqatës Klionometrike. A
jo mori çmimin IZA në Ekonominë e Punës në vitin 2016 dhe në vitin 2009, SOLE i dha çmimin “Mincer” për kontributet e saj gjatë karrierës në fushën e Ekonomisë së Punës. Ajo mori çmimin “Frontiers in Knoëledge” të BBVA në vitin 2019 dhe çmimin “Nemmers” në vitin 2020, të dyja në ekonomi. Nga viti 1984 deri në vitin 1988, ajo ishte redaktore e Revistës së Historisë Ekonomike. Goldin mori disa çmime për mësimdhënie. Ajo mori gradën B.A. nga Universiteti i Cornell dhe gradën Ph.D. nga Universiteti i Chicago.
Autore dhe redaktore e disa librave, mes tyre ‘Kuptimi i hendekut gjinor: Historia ekonomike e grave amerikane (Oxford 1990), Ekonomia e rregulluar: Një qasje historike ndaj ekonomisë politike (me G. Libecap’; University of Chicago Press 1994), ‘Momenti përcaktues: Depresioni i madh dhe ekonomia amerikane në shekullin e njëzetë (me M. Bordo dhe E. White’; University of Chicago Press 1998), ‘Korrupsioni dhe Reforma: Mësime nga Historia Ekonomike e Amerikës’ (me E. Glaeser; Chicago 2006 ) dhe ‘Gratë që punojnë më gjatë: Punësimi i rritur në moshat më të vjetra’ (me L. Katz; Chicago 2018).
Libri i saj ‘Gara midis Arsimit dhe Teknologjisë’ (me L. Katz; Belknap Press, 2008, 2010) ishte fitues i 2008 R.R. Çmimi “Hawkins” për punën më të spikatur shkencore në të gjitha disiplinat e arteve dhe shkencave. Libri i saj i fundit është “Karriera dhe Familja: Udhëtimi i gjatë shekullor i grave drejt barazisë”, botuar më 2021 nga “Princeton University Press”.
KONTRIBUTI I CLAUDIA GOLDIN NË STUDIMET EKONOMIKE
Claudia Goldin ka dhënë kontribute të jashtëzakonshme në fushat e ekonomisë së punës dhe ekonomisë së gjinisë “economics of gender”. Puna e saj kërkimore e saj karakterizohet nga një kombinim i analizave rigoroze empirike, perspektivës historike dhe nga një angazhim i thellë për të kuptuar kompleksitetin e fenomeneve ekonomike. Gjatë viteve, kërkimi i Goldin ka pasur një ndikim të thellë në të kuptuarit tonë të hendekut gjinor të pagave, rolin e arsimit në tregjet e punës dhe ndërveprimin e ndërlikuar midis zgjedhjeve të karrierës, vendimeve familjare dhe rezultateve ekonomike.
Një nga kontributet kryesore të Goldin qëndron në kërkimin e saj të gjerë mbi hendekun gjinor të pagave. Në vend që të krahasojë thjesht të ardhurat mesatare midis burrave dhe grave, Goldin është thelluar në faktorët e shumëfishtë që kontribuojnë në pabarazitë në të ardhura. Puna e saj kërkimore thekson se hendeku gjinor i pagave nuk i atribuohet vetëm diskriminimit, por shpesh formohet nga zgjedhjet profesionale dhe të industrisë, arritjet arsimore dhe përgjegjësitë familjare.
Kontributi i saj shkencor sfidon shpjegimet e thjeshta dhe thekson rëndësinë e shqyrtimit të natyrës shumëplanëshe të hendekut gjinor të pagave. Studimet e saj tregojnë se zgjedhja e profesioneve dhe industrive luan një rol vendimtar në formimin e diferencave të fitimeve. Për shembull, disa profesione mund të kenë jofleksibilitet të integruar ose kërkojnë orë të gjata, gjë që mund të prekë në mënyrë disproporcionale gratë, veçanërisht ato me përgjegjësi familjare.
Duke kuptuar këto dinamika, Goldin mbron politika që adresojnë barrierat strukturore brenda industrive dhe promovojnë fleksibilitet për të akomoduar shtigje të ndryshme karriere. Arsimi është një tjetër gur themeli i punës së Goldin. Ajo ka eksploruar marrëdhënien midis akumulimit të kapitalit njerëzor, arsimit dhe rezultateve të tregut të punës. Goldin argumenton se investimet në arsim janë thelbësore jo vetëm për suksesin individual në karrierë, por edhe për reduktimin e pabarazisë gjinore dhe të përgjithshme ekonomike.
Kërkimi i saj shkencor ka treguar se si ndryshimet në arritjet arsimore të grave me kalimin e kohës kanë ndikuar në pjesëmarrjen e tyre në fuqinë punëtore dhe kanë kontribuar në ngushtimin e hendeqeve gjinore në profesione të ndryshme. Ndarja profesionale, një fenomen ku burrat dhe gratë janë të përqendruar në lloje të ndryshme pune, është një fushë kyçe e interesit shkencor të Goldin.
Studimet e saj kanë hedhur dritë mbi vazhdimësinë e ndarjes profesionale dhe ndikimin e tij në diferencat e pagave gjinore. Në studimet e saj theksohet nevoja për të kuptuar dhe adresuar shkaqet rrënjësore të ndarjes profesionale për të arritur barazi më të madhe gjinore në tregun e punës. Vështrimet e Goldin shtrihen përtej analizave statistikore, ato përfshijnë një perspektivë të thellë historike. Duke gjurmuar evolucionin historik të roleve të grave në tregun e punës, ajo ofron një kontekst që pasuron të kuptuarit tonë për fenomenet ekonomike bashkëkohore. Kjo qasje historike mundëson të identifikohen tendencat, sfidat dhe përparimi në statusin ekonomik të grave me kalimin e kohës. Vendimet familjare dhe implikimet e tyre në karrierë kanë qenë një temë e rëndësishme në punën e saj kërkimore.
Ajo pranon se faktorët e lidhur me familjen, si ndarja e punës së shtëpisë dhe përgjegjësitë e kujdesit për fëmijët ndikojnë ndjeshëm në trajektoret e karrierës së grave. Goldin sfidon pritshmëritë dhe stereotipat shoqërorë, duke mbrojtur politikat që mbështesin ekuilibrin mes punës dhe jetës dhe krijojnë një mjedis ku individët, pavarësisht nga gjinia, mund të bëjnë zgjedhje që përputhen me qëllimet e tyre personale dhe profesionale. Përveç kontributit të saj në ekonominë gjinore, Goldin ka eksploruar çështje më të gjera ekonomike, duke përfshirë rolin e institucioneve dhe faktorët historikë.
Qasja e saj ndërdisiplinore pasuron analizën ekonomike duke marrë parasysh kontekstin më të gjerë shoqëror në të cilin merren vendimet ekonomike. Mbështetja e Goldin për politikat e vendit të punës që promovojnë fleksibilitetin dhe theksi i saj në të kuptuarit e natyrës shumëplanëshe të hendekut gjinor të pagave nuk kanë ndikuar vetëm në diskursin akademik, por kanë pasur edhe implikime për diskutimet dhe reformat e politikave. Hulumtimi i saj ka informuar politikëbërësit për rëndësinë e adresimit të barrierave strukturore dhe krijimit të mjediseve, që u mundësojnë individëve të balancojnë përgjegjësitë e punës dhe familjes. Kontributet e Claudia Goldin në ekonominë e punës dhe ekonominë e gjinisë janë të thella dhe të gjera.Puna e saj jo vetëm që ka ndihmuar në kuptimin e faktorëve të ndërlikuar që kontribuojnë në hendekun e pagave gjinore, por gjithashtu ka ofruar njohuri të vlefshme për dinamikën në zhvillim të tregut të punës dhe kryqëzimin e zgjedhjeve të karrierës dhe familjes. Nëpërmjet kërkimit të saj rigoroz dhe angazhimit për të adresuar sfidat e botës reale, Claudia Goldin ka lënë një gjurmë të pashlyeshme në fushat e ekonomisë dhe studimeve gjinore, duke frymëzuar brezat e ardhshëm të studiuesve dhe politikëbërësve për të vazhduar ndjekjen e një shoqërie më të barabartë dhe gjithëpërfshirëse. I gjithë ky kontribut u vlerësua në formën më serioze nga Akademia e Shkencave të Suedisë, duke i akorduar çmimin më të rëndësishëm për studimet ekonomike. Një vlerësim më se i merituar. /Panorama/
