EDISON YPI
Makinë ke. Qejfli i natyrës je. Qytetarët po ta shpifin. Qyteti të ka ardhur te fyti Katunin dhe katunarët i do e i respekton. Me SPAK-un s’ke asnjë problem. Me vajt te Mali me Gropa, fort mirë të ka vajt menia. Ky udhëtim fillon te “Qafa e Priskës”. Mu aty, pasi i ke hedhur një sy oqeanit mahnitës të maleve në Lindje dhe je kthyer majtas drejt Qafmollës, ndjen fërgëllimin e parë mrekullues të freskut krahasuar me ajrin metropolitan që sapo e lë pas.
Do befasohesh me pamjen madhështore të Dajtit nga mbrapa. E kishe menduar pak a shumë të njëjtë me pamjen nga përpara. Është e natyrshme. U ndodh të gjithëve. Qafmolla është si ato femrat e mbuluara që i fshehin hiret. Nuk merret vesh ku i ka shtëpitë e bukura, kopshtet e qëndisura, qershitë e shijshme, mollët e shëndetshme, dardhat e lëngshme, hardhitë dehëse, dhe xhevahiret e tjera.
Përgjatë rrugës duken vetëm restorante si kështjella mesjetare, tepër të frekuentuar, të famshëm për mishin e pjekur të kecave dhe dhive të këtyre anëve.
Deri në Feken do ndeshësh tek-tuk ndonjë banor lokal anës rrugës në pun’ të vet, ose ndonjë “Benz” apo “Tojotë”, disa motoçikleta të fuqishme me turistë me skafandra, që fluturojnë si të tërbuar mbi shkëmbinj tek vijnë nga vende të largëta, nga Kina, India, Japonia, dhe sulen si rrufeja drejt Tiranës mesdhetare, por edhe turistë vendas që ngjiten e zbresin nëpër shkëmbinj me shkopa në duar.
S’do mend që do llafosesh me ca prej këtyre që udhëtojnë përmes mrekullirave tona. Njeriu i flet njeriut. Kafsha nuk i flet njeriut. Por ka një problem. Çfarë thotë njëri, s’e thotë tjetri. I ka çmendur Bukuria. I ka bërë belbanë. Njëri thotë se Kroi i Kuq është katër orë larg. Tjetri bën be jo më tepër se gjysmë ore. Bëj si të duash. E mira është t’u besosh të dyve dhe gjithë të tërbuarve nga bukuria. Dhe mos u ndal! Ik, arratisu, rrëshqit, çmendu, humb, edhe ti si ata.
Pas Fekenit, s’ka asfalt. Por s’ka as problem. Rruga ka taban të fortë shkëmbor. Asnjë rrezik për rrëshqitje. Humnerat e thella që të marrin mentë, janë të frikshme dhe të rrezikshme. Por zgjidhje ka. Nëse prej tyre ke frikë, me humnerat mos u kruj, fundin e tyre mos e shih.
Malet e panumërt, luginat ku natën dalin e këndojnë e vallëzojnë xhindet, pyjet mahnitës, liqeret e kaltër, përrenjtë e shpejtë, shkëmbinjtë e fortë, mos u lodh t’ia rrëfesh ose t’ia shkruash ndonjë miku apo, aq më keq, të dashure kur të kthehesh. Është e pamundur. Ti s’do dish çfarë t’i thuash, ajo s’do ketë çfarë të kuptojë, aq më pak të ndjejë. Ato bukurira ndodhen përtej fjalës, përtej prozës. Me ato merren të tjerë, poetët, muzikantët, piktorët. Gjatë këtij udhëtimi ti bëj atë që të përket: ruaj zemrën nga ndonjë infarkt.
Harroje orën, rrugën, rreziqet. Veç ik, dhe duke ik shih, nuhat, dëgjo, prek, përqark.
Duke ikur përmes një dushknaje plot me kthesa do të duket sikur ke rënë në një pus të thellë prej nga s’ke për të dalë dot kurrë. Kur je fut në një pyll pishash do të duket, një herë sikur ke ngatrru rrugën dhe je t’u shku drejt Burrelit, tjetrën herë sikur po del te liqenet e Mollagjeshit pranë Labinot Malit.
Mos u merr me këto fantazira se do çmendesh. Thjesht vazhdo. Ja Mali me Gropa dy mijë metra mbi nivelin e detit. Qindra, mijëra, qindra mijëra gropa. Nga disa metra, te disa dhjetëra metra diametri. Miliona vjet të vjetra. Por edhe fundosje të freskëta të para disa ditëve. Lashtësia milenare kaq pranë me të tashmen.
Urgjent muzikantët.
Urgjent piktorët.
Urgjent poetët.
Ta dëshmojnë këtë parajsë ata që dinë, ata që e dashurojnë, ata që e ndjejnë. Jo shejtanbudallenjtë vetëshpallur poetë nëpër promovime plot gromësima vetëm sepse kanë qenë në burg, por poetët e vërtetë.
Diku të del para një pamje e pashpjegueshme. Disa të huaj të rinj, pasi kanë lënë dy “Toyota” dhe një “Benz” me targa të panjohura anës udhës, të vetmet makina që do shohësh nga Fekeni te Kroi Kuq, i janë qepur një pllaje mali ku po mbledhin një lule të bardhë me kërcell të hollë dhe të fortë deri në tokë. Mirë bëjnë çunat dhe gocat ardhur nga fundi i botës në mes të kurrkundit për një aromë të rrallë. Si quhet ajo lule që rritet në nja një kilometër dhe askund tjetër përgjatë këtij udhëtimi? Këtë zor se do e mësosh ndonjëherë.
Ec e ec mes mahnitjeve, kur befas të del para një livadh i madh, i blertë, në formë tasi, rrethuar me pyje. Në mes të livadhit një lapidar. Në lapidar, pllaka e mermerit mungon pllakën e kanë shkulur. S’ke si ta dish apo mësosh, cila luftë u bë, nga kush, kundër kujt, pse, sa u vranë, sa u plagosën, sa u zunë robër, sa u gënjyen, sa u mburrën nga ajo luftë për nderin dhe lavdinë e cilëve shejtanbudallenjtë ngritën lapidarin? Lapidari i shurdhët nuk ka përgjigje për këto pyetje.
Megjithatë, po s’je budalla, ca gjëra i kupton, edhe pa pllakë përkujtimore. Vendi për lapidar nuk është zgjedhur se këtu është bërë ndonjë luftë. Këtu nuk është bërë asnjë luftë. Lufta nuk bëhet nëpër vende të shkreta, sado të bukura. Luftërat bëhen në vendet e begata. Ky lapidar ndodhet këtu për 1 arsye të vetme; sepse ky shesh, ky livadh, ky kryqëzim është vend i mirë për lapidar. Pra, ky lapidar nuk është lapidar i vërtetë. Ky lapidar është lapidar propagandiatik. Vendi i mirë për luftë nuk është vend i mirë edhe për lapidar. Vendi i mirë për lapidar nuk është vend i mirë edhe për luftë. Vende të mira edhe për luftë edhe për lapidarë nuk ka, nuk mund të ketë. Patriotët lapidaristikë e kanë vënë këtë lapidar në një vend të dukshëm ku s’është bërë asnjë luftë. U lumtë lapidaristikëve që kanë arritur deri këtu ku lapidarin propagandiatik veç teje që i ke qejf këto gërxhe, nuk e sheh as nuk e njeh asnjë tjetër.
Më të majtë të lapidarit, drejt veriut, rruga shkon në Gurabardh, Klos, Burrel, Rrëshen, Rruga e Arbrit dhe kahmos. Lere për më vonë. Do ishte sikur pas një tepsie me bakllava, të hash dhe një kazan me revani, çka s’është e mundur. Udhëtimi në dy rrugë të ndryshme njëkohësisht, shkenca hë për hë nuk e ka zgjidhur. Lere për herë tjetër.
Pak përtej lapidarit, mbi një brinjë shkëmbore, shtrirë, një çoban me kërrabë, me qen Sharri, fyell dhe shotgun, do të thotë se është demokrat i thekur. Çobani të nxjerr sytë për Doktorin. Po i the se Doktori nuk ka 12 ditë, as 12 javë, por 12 vjet që shkon nga humbja, do të përgjigjet se për gjithçka e ka fajin “i gjati”, që i ka zaptuar të gjitha pushtetet. Mos e kundërshto viktimën e propagandës duke i thënë se demokratët ia dhuruan pushtetet “të gjatit” kur grisën mandatet etj.. Lere të fantazojë brenda fatkeqësisë televizive. Vazhdo nëpër mrekullirat natyrore.
Ja dhe Kroi Kuq. I kuq për shkak të mineralit të hekurit mbi sipërfaqe, apo për shkak të rrenave me trima partizanë, që luftuan heroikisht me mullinjtë e erës nëpër këto gërxhe, këtë s’e mëson dot. Te lapidari ishte shkulur pllaka. Këtu mungojnë njerëzit. Kroi Kuq është i famshëm qysh herët, mes tjerash, për gojëdhanën gastronomike, dëshmi të urisë së gjyshërve se aty mund të hash sa të duash tasa me grosh me të vetmin kusht nga tasi në tas, nga një gotë uji të këtij kroi.
Sot ky krua si një kontejner i madh që i kanë shpuar dyer e dritare, ngjan si restorant i improvizuar dhe është bosh. Trokit sa të duash. Nga brenda s’bëzan kush. Ndoshta i ka zënë gjumi dhe po shohin ëndrra nën shushurimën e kroit përjashta barakës që rrjedh e rrjedh pa u ndalur që nga kohët e lashta.
Tabela thotë se rruga vazhdon për në Martanesh dhe Fush Studë. Duket e pabesueshme. Të udhëtosh nga Librazhdi drejt Bulqizës, dhe në Fush Studë të hedhësh sytë në perëndim, Martanesh etj. tmerrohesh nga një oqean me male të larta, të egra. Duket si fundi i botës. Të pëlqen, por edhe të kap një trishtim. Megjithatë, është e mundur. Jo duke kërkuar ndihmë nga Ajnshtajni për t’u ndarë virtualisht më dysh e më tresh. Jo sot. Jo këtë herë. Lere për më vonë. Kur pjesën e trurit përgjegjëse për përpunimin e aventurave nëpër bukurira natyrore ta ketë marrë malli për të tjera.
Tani kthehu. Zbrit në Vërri, pastaj Shëngjergj e me radhë deri nga u nise, te shtëpia me komshinj grindavecë, zhurma, ulërima, piskama. Si urdhnon zoti Kallauz. Ja po zbres teposhtë.
Tre vëllezër po i japin dorën e fundit një Guesthouse gjigande me tri kate me ornamente si kështjellë, ku turistët do hanë e do pinë, do zhdëpen me mish e pilaf, dhe valle do hedhin.
Vila, shtëpi të reja, kopshte, oborre të sistemuara, lokale, restorante, ujëra që rrjedhin nga Mali me Gropa. Shëngjergj, Vërri, përgjatë dhe anash rrugës së asfaltuar zhytur në gjelbërim, makina, fuoristrada, motoçikleta, rulota, turistë miz’ e lisit.
Ku lugina përrallore mbaron dhe nis ngjitja me dredha për te Qafa e Priskës, një autostopist. Merre se osht gjynof. Autostopisti ka një të folme me përmbajtje moralistike shurdhuese si avulli që del me ndërprerje nga tenxherja me presion.
Le të nxjerrë avull autostopisti dhe tenxherja. Një turiste adoleshente nordike, bionde, shtatlartë, pothuaj lakuriq, me bishtin e leshrave që i tundet nga pas, po vrapon mbi asfalt në muzg. /Panorama/
