Pa shumë bujë dhe pak përpara një samiti të madh të BE-së, Komisioni Evropian dje shpalli idetë e saj se çfarë reformash duhet të ndërmarrë blloku për të pranuar më shumë anëtarë.
Idetë janë shkruar në vetëm 22 faqe, por ato janë larg ofrimit të zgjidhjeve për gjithçka. Në vend të kësaj, disa mendime fillestare janë mbledhur pasi disa rishikime janë bërë më parë në fusha të ndryshme politikash që Komisioni Evropian do të zbatojë gjatë 2024 dhe 2025. Zgjerimi i BE-së, të paktën tani për tani, duket se po gëzon njëfarë vrull pasi udhëheqësit vendosën të hapin bisedimet e anëtarësimit me Bosnje dhe Hercegovinën, Moldavinë dhe Ukrainën. Ai fillon duke trajtuar çështjen e përhershme nëse duhet të pranohen së pari vende të reja në klub, apo nëse duhet të fillohet ndryshimi i rregullave të brendshme të BE-së. “BE duhet të thellohet deri sa zgjerohet.Ne duhet të fillojmë të përgatitemi sot për të ardhmen e Unionit dhe ta përdorim zgjerimin si një katalizator për përparim”.
Ndoshta kapitulli i vetëm në tekst që është vërtet interesant është se çfarë mendon Komisioni për qeverisjen e BE-së në vazhdim. Për vite me radhë ka pasur debate nëse BE-ja ka nevojë apo jo për një marrëveshje ndryshimi për sa i përket pranimit të më shumë anëtarëve. Këtu, situata duket se është në favor të kësaj të fundit, pasi theksohet se edhe pse Komisioni ka shprehur mbështetjen e tij për ndryshimin e Traktatit, “nëse dhe ku është e nevojshme”, ai beson se qeverisja e BE-së mund të përmirësohet me shpejtësi duke bërë përdorimi i plotë i potencialit të kontratave aktuale.
Ky është qëndrimi që ndajnë shumica e vendeve anëtare të BE-së, pa dyshim e formuar nga trauma e votuesve holandezë dhe francezë që refuzuan një kushtetutë të re të BE-së në referendumet e mbajtura në vitin 2005, dhe më pas votuesit irlandezë që refuzuan një marrëveshje të rishikuar disa vite më vonë. Është një kuti e Pandorës që pakkush dëshiron ta hapë sërish.
Çështja kryesore, si gjithmonë kur bëhet fjalë për drejtimin e BE-së, është çështja e unanimitet. Shumica e vendimeve këto ditë merren me shumicë të cilësuar (55 për qind e shteteve anëtare që përfaqësojnë 65 për qind të popullsisë totale të BE-së), por unanimiteti mbetet në fusha kyçe si politika e jashtme, taksat – dhe veçanërisht politika e zgjerimit. Dokumenti vë në dukje se “në një union më të madh, do të jetë edhe më e vështirë të arrihet unanimiteti, me rrezik të shtuar që vendimet të bllokohen nga një shtet anëtar”.
Pra, çfarë mund të bëhet pa rishkruar të gjithë rregulloren e BE-së? Komisioni vëren se të ashtuquajturat “klauzola kalimtare” në traktatin aktual të BE-së do të mundësojnë kalimin nga unanimiteti në votim me shumicë të cilësuar në të gjitha fushat. Por që ky ndryshim të ndodhë, duhet të ketë unanimitet. Me fjalë të tjera, anashkalimi i vetos për t’i dhënë fund të gjitha ose shumicës së vetove. Ky është një rreth që do të jetë i vështirë, pasi është vetoja në praktikë ajo që i bën shtetet më të vogla anëtare po aq të rëndësishme sa ato më të mëdha. Dhe përmes kërcënimit të një vetoje, vendet anëtare të BE-së mund të “tregtojnë” për të fituar diçka në fusha të tjera politike.
Një shembull i shkëlqyer është Hungaria, e cila kërkon më shumë para të BE-së që janë mbajtur për shkak të shqetësimeve për sundimin e ligjit, ndërsa bllokon vendimet në fusha të tjera. Pse Budapesti apo dikush tjetër do të hiqte dorë nga një mjet kaq i fuqishëm? Dokumenti nuk i përgjigjet kësaj, megjithëse ka disa përpjekje. Njëra është përdorimi i “abstenimeve konstruktive” që do të thotë se vendi nuk thotë në mënyrë aktive “jo” ose “po”, por përkundrazi lejon që vendimi të kalojë.
Një shembull i mirë është kur kryeministri hungarez Viktor Orbán thjesht u largua nga dhoma në samitin e fundit të BE-së kur liderët vendosën të hapnin negociatat e pranimit me Ukrainën. Por a mund të ndodhë rregullisht? Një ide tjetër është që të ofrohet mundësia që një ose disa shtete anëtare të kërkojnë arsye të jashtëzakonshme të interesave kombëtare për të vazhduar diskutimet për të arritur një zgjidhje të kënaqshme. Megjithatë, kjo ngre pyetjen se sa mund të zgjasë kjo dhe nëse në të vërtetë do ta bëjë bllokun të lëvizë më shpejt në dosjet kryesore të politikave.
Ka disa ide se si të përshpejtohet edhe procesi i zgjerimit – ndoshta më e vështira nga të gjitha politikat e BE-së, e cila është e ngarkuar me mundësi vetoje. Çdo hapje e 33 kapitujve kërkon unanimitetin e 27 vendeve anëtare të BE-së, si dhe mbylljen e tyre dhe standardet e përkohshme në disa nga kapitujt, duke e çuar numrin total të bllokimeve të mundshme në mbi 70.
Shqipëria dhe veçanërisht Maqedonia e Veriut janë shembuj të përsosur të kandidatëve të BE-së që duket se kanë ngecur përgjithmonë në dhomën e pritjes për t’u bashkuar me klubin për shkak të vetove të ndryshme nga një vend.
Komisioni propozon që të hiqet unanimiteti për hapjen e kapitujve, si dhe standardet e përkohshme, por të mbahet për mbylljen e kapitujve dhe për vendimin përfundimtar për anëtarësimin e një anëtari të ri në Bashkimin Evropian. Pra, kjo do të zvogëlojë mundësitë e vetos me më shumë se gjysmën. /Koha/
