Nga viti 2017 e deri më tani, Gjykata Supreme ka marrë 39 vendime për pagesën e dëmshpërblimit të qytetarëve për qëndrimin në burg. Prej tyre, 31 ishin për shkak të privimit të paarsyeshëm të lirisë – paraburgimit, dhe tetë për shkak të dënimit të pajustifikuar. Bëhet fjalë vetëm për rastet në të cilat Gjykata Supreme ka shqyrtuar vendimet e gjykatave më të ulëta, pasi janë paraqitur kërkesa për mjet të jashtëzakonshëm juridik për shkak të pakënaqësisë së palëve. Pra, numri i rasteve në të cilat janë tërhequr para nga thesari i shtetit për këto arsye është më i madh nëse merret parasysh se në këtë procesverbal nuk përfshihen rastet që nuk kanë përfunduar në shkallën më të lartë gjyqësore.
Këto statistika mund të rriten në periudhën e ardhshme “falë” ndryshimeve në Kodin Penal, të cilat sollën uljen e dënimeve për shpërdorim të detyrës zyrtare dhe kompetencave dhe bashkim kriminal, e si rrjedhim edhe vjetrimi para kohe të veprave. Se sa persona do ta padisin shtetin për shkak të mbajtjes në paraburgim do të dihet pasi zyrtarisht të vendoset parashkrimi dhe të ndërpritet ndjekja penale dhe do të varet edhe nëse personi i caktuar do të vendosë për një hap të tillë. Ajo që dihet, sipas analizave të Koalicionit “Të gjithë për një gjykim të drejtë”, është se në të paktën 14 lëndë të hapura vetëm nga Prokuroria Speciale Publike (PSP), ku janë të përfshirë 80 të pandehur, do të kishte vjetrim.
Gjykatat do të vendosin individualisht për çdo padi të mundshme kundër shtetit se sa para nga thesari kombëtar do të shpenzohen për dëmshpërblim. Përvojat e deritanishme tregojnë se ata që kanë kërkuar dëmshpërblim kanë marrë nga 50 deri në gati 100 euro për një ditë të kaluar prapa grilave. Shembulli më i fundit, i njohur në opinion, është aktgjykimi që mori Zoran Verushevski për rastin “Puç”, ku ishte një nga të pandehurit dhe PSP-ja vendosi të tërheqë akuzën. Për 344 ditë të kaluara në paraburgim, me vendim të Gjykatës Supreme nga maji i këtij viti, ai ka marrë dëmshpërblim prej 1.720.000 denarë (rreth 28.000 euro), ose rreth 5.000 denarë në ditë (81 euro). Përveç kësaj, ai ka marrë 227.642 denarë (rreth 3.700 euro) kompensim për shpenzime, ose gjithsej rreth 31.500 euro. Këtu është edhe rasti i njohur “Sopoti” për hedhjen e minave në të cilin mbetën të vrarë ushtarë të NATO-s, i cili pas tërheqjes së akuzave solli mbi një milion euro dëme. Gjashtë të pandehur kanë marrë nga 5.500 denarë (rreth 90 euro) për një ditë të mbajtur në paraburgim.
Një nga hulumtimet më të gjera që ka analizuar periudhën nga viti 2011 deri në vitin 2015, nën titullin “Të arrestuar në mënyrë të paarsyeshme – Implikime ligjore dhe buxhetore”, ka treguar se gjykatat zakonisht shpërblejnë nga 40 deri në 50 euro për një ditë të kaluar në paraburgim.
PËR VJETRIM TË LËNDËS PASON KOMPENSIMI
Ata që do të kërkojnë dëmshpërblim në të ardhmen për shkak se kanë qenë në paraburgim, dhe tani veprimet e tyre janë vjetruar, do të përfitonin nga mendimi ligjor që u dha nga Gjykata e Lartë para më shumë se gjysmë viti. “Personi i cili ka qenë në paraburgim ose në vuajtje të dënimit me burgim ose heqje lirie, nëse procedura është ndërprerë me vendim të formës së prerë për shkak të vjetrimit absolut të ndjekjes penale, ka të drejtën e kompensimit të dëmit, përveç nëse heqjen e lirisë e ka shkaktuar me veprime të veta të kundërligjshme”, thuhet në një pjesë të mendimit juridik të lëshuar nga Supremja.
Në të njëjtin dokument thuhet se këtë të drejtë e kanë edhe personat që janë dënuar ligjërisht, por pas një mjeti të jashtëzakonshëm juridik, akuza ndaj tyre është hedhur poshtë. Gjykata Supreme ka dhënë mendimin e saj në seancën e mbajtur më 21 mars të këtij viti. Gjykatësit u ulën pasi katër gjykatat e apelit në vend kishin dorëzuar një konkluzion në qershor të vitit të kaluar, me të cilin kërkuan barazimin e praktikës gjyqësore për këto çështje juridike.
SECILA LËNDË KA HISTORINË E SAJ
Përgjigja për emrat e ish-zyrtarëve të akuzuar që do të mund të kërkojnë dëmshpërblim për shkak të vjetrimit në periudhën e ardhshme do të kërkohet në seancat gjyqësore, ku prokurorët do të duhet të deklarojnë se për kë do të vendosin statutin e kufizimet për veprat penale dhe për kë do të rikualifikoheshin ato. Prokuroria Publike thekson se për çdo lëndë do të vendoset individualisht sepse secili është histori më vete, pra varet nga gjendja reale, faza në të cilën ndodhet, etj.
Seanca do të mbajë edhe kolegjiumi i ekspertëve, por nuk pritet të mbajë një qëndrim të përgjithshëm për fatin e lëndëve. Nëse prokurori ka dilemë për një çështje, siç brifojnë ata, atëherë kolegjiumi do të diskutojë se si të veprojë. Deri më tani nuk ka ndryshime në procedurat gjyqësore. Javën e kaluar u mbajtën seancat për lëndët “Titanik” dhe “Trajektorja”, por ndryshimet ligjore nuk u përmendën. Në “Thesari-Fortesa”, nga ana tjetër, prokuroria ka kërkuar shtyrjen e seancës për shkak të ndryshimeve në Kodin Penal, ndaj pritet që ai të paraqitet në seancën e radhës kryesore të caktuar për javën e ardhshme.
Organet më të fuqishme, si në prokurori ashtu edhe në drejtësi, dolën publikisht me një koment gati tre javë pasi ndryshimet ligjore në Kodin Penal në Parlament u votuan më 6 shtator me flamur evropian. Kryetarët e Këshillit Gjyqësor dhe Këshillit të Prokurorëve Publikë, Sashko Georgiev dhe Antonio Jolevski dje, duke iu përgjigjur pyetjeve të gazetarëve, thanë se procesi i futjes së ndryshimeve ka qenë jo transparent dhe se asnjëri nga organet nuk është konsultuar.
“Gjej një vërejtje në pjesën e transparencës, në kuptimin që në njëfarë mënyre gjithçka u zbatua me nxitim pa pasur pjesëmarrjen apo mendimin tonë si Këshill Gjyqësor. Do të ishte e përshtatshme dhe korrekte që të kishte një procedurë transparente ku do të dëgjohej mendimi ynë në lidhje me çdo ndryshim”, tha kryetari i Këshillit Gjyqësor, Sashko Georgiev.
Ndërkaq, Jolevski theksoi se prokurorët janë ata që e zbatojnë ligjin në praktikë dhe se është dashur të konsultohen. “Mendoj se munden me të dhëna konkrete, me numra dhe ne si Këshill nuk kemi kompetencë në atë pjesë, pra nuk veprojmë në raste konkrete, nuk i inspektojmë rastet aktuale. Prandaj, prokurori publik duhet të vendos nëse dhe sa do të ndikojnë këto ndryshime”, tha Jolevski. /koha/
