Mosha e pensionimit ishte ndër temat që kanë tronditur opinionin në Evropë në periudhën e kaluar. Së fundmi francezët kanë kundërshtuar ashpër rritjen e moshës së pensionimit.
Në bazë të kësaj reforme, legjislacioni do ta rrisë moshën e daljes në pension për dy vjet, nga 62 vjet në 64. Ky ndryshim parashikohet që të vendoset në mënyrë graduale, me rritje moshe nga tre muaj për çdo vit, duke filluar nga shtatori i vitit 2023 deri në vitin 2030. Ndërsa, personat që kanë një punë të lodhshme dhe të vështirë psikikisht dhe fizikisht, do të kenë mundësi të dalin në pension më herët se pjesa tjetër e popullsisë. Qeveria e Makronit thotë se kjo reformë është shumë e nevojshme në mënyrë që të mos rrezikohet të krijohen borxhe në buxhetin e ndarë për pension. Qeveria franceze vlerëson se nëse nuk bëhet asgjë për këtë problem, deri në vitin 2030 sistemi i pensioneve do të ketë një deficit vjetor prej 13.5 miliardë eurosh. Nëse e krahasojmë me vende të tjera, SHBA-ja për shembull është duke e rritur moshën e pensionimit në 67 vjet, ndërsa Britania e Madhe ka njoftuar se planifikohet që në vitet 2037-2039, mosha e daljes në pension të rritet në 68 vjet. Nga ana tjetër, popullsia po plaket, jetëgjatësia po rritet, lindshmëria po zvogëlohet dhe në të njëjtën kohë të rinjtë emigrojnë gjithnjë e më shumë në masë. Kështu mund të përshkruhet trendi që mbizotëron jo vetëm në Maqedoni por edhe në Evropë.
SA VJET E GËZOJMË PENSIONIN
Statistikat për Maqedoninë tregojnë se nga viti 2010 deri në vitin 2021, kur u publikuan të dhënat më të fundit për vdekshmërinë, jetëgjatësia mesatare e meshkujve u rrit për dy vjet, nga 69.6 në 71.6 vjet dhe për 1.3 vjet për femrat, nga 73.9 në 75.2 vjet. Kjo do të thotë se nëse burrat dalin në pension në moshën 64 vjeç dhe gratë në moshën 62 vjeç sipas zgjidhjeve aktuale ligjore, ata do të përdorin mesatarisht 7.6 vjet pension (burra) dhe 13.2 vjet (gratë). Në Maqedoni, punonjësit pensionohen me së paku 15 vite përvojë pune dhe moshë prej 64 vjet për burrat dhe 62 vjet për gratë. Mesatarja evropiane e moshës së pensionimit është 64.3 vjet për meshkujt dhe 63.5 vjet për gratë.
Nga ekzekutivi disa herë kanë theksuar se nuk mendohet për ndryshimin e moshës së pensionimit edhe përkundër sugjerimeve të Bankës Botërore në vitet e kaluara për diçka të tillë. Sindikalistët angazhohen që fuqia punëtore në vend se të ikën jashtë dhe po ndërton ekonomitë evropiane, të punësohet këtu dhe të kontribuojë për ekonominë vendore. Nga Lidhja e Sindikatave të Maqedonisë ashpër kundërshtojnë diçka të tillë, duke shtuar se duhet të mendohet për vendosjen e më shumë modeleve të volitshme për pensionim, në vend të mendohet eventualisht për rritjen e moshës së pensionit në vend. Nga LSM theksojnë se propozimet e tyre konkrete janë dorëzuar që nga viti 2020, si: vendosja e pensionit në bazë të vjetërsisë pa dallim moshe dhe përvojës së punës, mundësia e blerjes së stazhit gjatë pensionit të parakohshëm dhe vendosja e stazhit të beneficuar për kategori të caktuara qytetarësh.
“Fuqia punëtore në Maqedoni duhet të rinovohet. Ne duhet t’i mbajmë punëtorët e rinj në Maqedoni dhe nuk duhet t’i dërgojmë ata jashtë vendit për të ndërtuar bizneset e të tjerëve. Njëherësh mënyra se si i lirojmë vendet e punës, qoftë në sektorin privat apo publik, duke vendosur modele të reja pensioni, do t’u mundësojmë këtyre punëtorëve të rinj të hyjnë në punë më shpejt dhe të kryejnë më shumë detyrat e tyre në mënyrë efikase, me qëllim që të fitojmë një sektor publik dhe privat më efikas, i cili do të kontribuojë në rimëkëmbjen e plotë të ekonomisë në vend”, thotë numri një i Lidhjes së Sindikatave, Sllobodan Trendafilov.
Nga Konfederata e Biznesit thonë se nevojitet të ofrohet një zgjidhje ligjore për veprimtaritë që kërkojnë punë intensive fizike dhe për atë që munden dhe kanë dëshirë edhe më tej të punojnë. “Punëtorët që janë të lodhur mund të pensionohen më herët seç parashikohet me ligj, ndërsa ato që përskaj pensionit mund të punojnë akoma duhet t’ju mundësohet që edhe më tej të punojnë dhe të fitojnë të ardhura edhe përskaj pensionit”, thotë Mile Boshkov nga shoqata e biznesit.
NDRYSHIMET DEMOGRAFIKE
Nga ana tjetër, Franca ashtu si të gjitha vendet e tjera evropiane por edhe botërore parashtrojnë çështjen mbijetesës së sistemit të pensioneve në funksion të ndryshimeve demografike. Në tërë botën, ndryshimet demografike janë të qarta: ka gjithnjë e më shumë të moshuar që presin pension dhe gjithnjë e më pak të rinj që do të paguajnë në fondin e pensioneve. Natyrisht, askund midis vendeve të OECD-së apo Organizata e Kooperimit dhe Zhvillimit Ekonomik nuk mjaftojnë pagesat për të gjitha pensionet, por atëherë shteti duhet të hyjë në thesar. Ka modele të ndryshme se si bëhet kjo: në Gjermani koha e shkollimit rimbursohet nga buxheti dhe ka edhe shtesa të veçanta për rritjen e fëmijëve. Fondet e pensioneve dhe përndryshe pothuajse kudo po përballen me borxhe që sërish duhet të mbulohen nga buxheti.
Llogaritja këtu është dhimbshëm e thjeshtë: sa më të larta të jenë pensionet dhe sa më pak të rinj që paguajnë në fondin e pensioneve, aq më shumë shteti duhet të arrijë në arkat e tij. Në Francë, sistemi i mbështetjes së pensioneve është ndër më të lartat midis vendeve të OECD për sa i përket Prodhimit të Brendshëm Bruto të tij, vetëm ai është më i lartë në Itali. Dhe kjo është një dhimbje që prek të gjitha qeveritë franceze nga ana tjetër, përfshirë kryeministren aktuale Elisabet Borne, e cila njoftoi se kjo reformë “do të ishte një garanci për të balancuar fondin e pensioneve deri në vitin 2030”. Dhe në këtë nuk ka përllogaritje të mëdha, çfarë mund të bëhet fare: të ulen pensionet ose të rritet jeta e punës.
Alternativa e tretë ekziston në disa vende ku fondet e pensionit janë aktive në bursë, por nëse tregu i parasë shkon keq, atëherë është vetëm një fatkeqësi për pensionistët. Ulja e pensioneve – kjo është një garanci e besueshme për çdo qeveri që të humbasë zgjedhjet e ardhshme nëse nuk mund t’i durojë fare, kështu që ka vetëm një zgjedhje: “Rritja e moshës së pensionit”. Kështu paguani më gjatë dhe merrni më pak pension, shpjegon Ulrich Becker nga Instituti Max Planck.
Gjithashtu, duke përjashtuar Turqinë me 52 vjet, mosha minimale aktuale e daljes në pension në të gjithë Evropën është 62 vjet për burrat dhe 60 vjet për gratë. Mosha aktuale e daljes në pension është 65 vjeç ose më shumë në shumicën e vendeve evropiane ku disponohen të dhënat e OECD referuar të dhënave të vitit 2020. OECD vlerëson se mosha normale e daljes në pension do të rritet mesatarisht me rreth dy vjet nga mesi i viteve 2060 në vendet që ajo përfshin. Danimarka parashikohet të ketë moshën më të lartë të daljes në pension, 74 vjeç si për burrat ashtu edhe për gratë. Në shumë vende, mosha aktuale e daljes në pension në të ardhmen mund të jetë rreth 65 apo edhe 66 vjeç.
Nga shtetet e rajonit, në Shqipëri, meshkujt pensionohen me 65 vjet dhe gratë me 61 vjet dhe 8 muaj, në Bosnjë e Hercegovinë me 65 vjet, në Mali të zi 66 dhe 64 vjet dhe në Serbi me 65 dhe 63 vjet.
Në shumicën e vendeve, mosha mesatare efektive e daljes nga tregu i punës ishte më e ulët se mosha zyrtare e pensionit të plotë. Në Bashkimin Evropian, për shembull, shumica e shteteve anëtare e kanë vendosur moshën ligjore të pensionit rreth 65 vjeç (62 deri në 67), por siç tregojnë të dhënat më të fundit nga OECD, shumë evropianë në fakt largohen nga bota profesionale më herët. Në Evropë, është e zakonshme që njerëzit në Suedi, Islandë, Zvicër, Letoni, Estoni dhe Rumani të largohen nga tregu i punës relativisht më vonë (mesatarisht 65 vjeç, kur mesatarja llogaritet për burrat dhe gratë). Në të kundërt, mosha mesatare e daljes nga tregu i punës është më afër 60 vjeç në Luksemburg, Sllovaki, Kroaci dhe Greqi. Vende të tjera në kontinent me një moshë relativisht të hershme pensioni përfshijnë Francën, Belgjikën, Spanjën dhe Austrinë (61), ndërsa mesatarja e BE-27 është 62 vjeç (të dhënat e vitit 2020).
Mirëpo githnjë e më shumë, mosha e daljes në pension po lidhet me jetëgjatësinë ku aktualisht shumë vende kanë vendosur të rrisin moshën e pensionit në 67 vjeç. Ndryshimet në moshën e daljes në pension janë planifikuar të ndodhin midis viteve 2020 dhe 2035. /koha/
