Kusht që qeveria bullgare të mbështesë hapjen dhe mbylljen e kapitujve me Bashkimin Evropian është që Maqedonia e Veriut të përmbushë plotësisht dispozitat e Marrëveshjes së vitit 2017, në të cilën çështjet historike janë një pjesë shumë e rëndësishme, thotë ambasadori i ri bullgar në Uashington, Georgi Panaјotov, në një intervistë për Zërin e Amerikës.
Sipas tij, komisioni i përzier i përbërë nga historianë maqedonas dhe bullgarë do të duhet të zgjidhë të gjitha periudhat e historisë së përbashkët para se Maqedonia e Veriut të hyjë në Bashkimin Evropian.
“Vendimi i parlamentit tonë vendosi kushte ligjërisht të detyrueshme për çdo qeveri bullgare për të mbështetur çdo hap të ardhshëm në procesin e zgjerimit, duke përfshirë hapjen/mbylljen e kapitujve të acquis-it. Këto kushte janë që Maqedonia e Veriut të garantojë plotësisht të drejta të barabarta për qytetarët e saj të tjerë dhe për popullatën e saj bullgare, përfshirë përmes ndryshimeve përkatëse kushtetuese, dhe plotësisht t’i zbatojë dispozitat e Marrëveshjes së 2017 dhe protokolleve të saj. Një pjesë shumë e rëndësishme e Marrëveshjes 2017 është Komisioni dypalësh për çështje historike dhe arsimore dhe puna e tij për interpretimin objektiv, shkencor të historisë së përbashkët të dy vendeve. Gjatë viteve të fundit, Komisioni ka arritur disa rekomandime të rëndësishme. Zbatimi i këtyre dhe të gjitha rekomandimeve të ardhshme në të dy vendet është thelbësor për tejkalimin e stereotipeve të dëmshme të vjetra dhe paragjykimeve kombëtare dhe për ndërtimin e një të ardhmeje me mbështetje dhe mirëkuptim reciprok. Puna e Komisionit për të gjitha periudhat e historisë sonë të përbashkët duhet të përfundojë përpara se Maqedonia e Veriut të hyjë në BE dhe ky angazhim është pjesë e Protokollit të korrikut 2022”, tha Panajotov.
Ai shton se pasi të zgjidhet çështja historike, çështja e gjuhës nuk do të mund të prishë marrëdhëniet mes dy vendeve.
“Gjatë shekujve paraprak, një numër i madh bullgarësh lanë trashëgiminë e tyre gjuhësore dhe letrare në atë që sot është territori i Maqedonisë së Veriut. Të pretendosh se identiteti dhe vepra e tyre tani janë vetëm pjesë e trashëgimisë maqedonase dhe se gjuha bullgare që ata përdorën është maqedonase është akt përvetësimi kulturor. Ky akt cenon të drejtën e vetëidentifikimit të bullgarëve jo vetëm në kontekst historik. Pasardhësit e krijuesve të kësaj trashëgimie gjuhësore dhe letrare, të cilët tani jetojnë si në Bullgari ashtu edhe në Maqedoninë e Veriut, janë të indinjuar nga ajo që ata e shohin si përpjekje për asimilim etnik. Çështja e gjuhës është e ndërthurur ngushtë me çështjen historike. Sapo të arrijmë marrëveshje për çështjen historike, jam i sigurt se asnjë çështje gjuhësore nuk do të prishë marrëdhëniet tona”, thekson ambasadori bullgar në SHBA.
Sipas tij, ndryshimet e vogla në propozimin francez nuk e ndryshuan thelbin e kërkesave bullgare dhe po të ishte kështu, Bullgaria nuk do ta hiqte veton.
“Bullgaria vendosi të mbështesë propozimin fillestar të Kryesisë së Këshillit dhe parlamenti ynë e votoi më 24 korrik. Nuk e morëm lehtë këtë vendim, por pranuam se garancitë e dhëna nga kuadri i negociatave, konkluzionet e Këshillit dhe protokolli dypalësh janë të mjaftueshme për të kompensuar mungesën e besimit dhe janë bazë e shëndoshë për rinovimin e partneritetit tonë. Ndryshimet e vogla që pasuan në atë që njihet në gjuhën e folur si propozimi i modifikuar francez i 30 qershorit nuk e ndryshuan përmbajtjen e propozimit. Nëse do ta kishin bërë këtë, Bullgaria nuk do t’i kishte hequr rezervat gjatë votimit në Këshillin Evropian. Në fund të fundit, qeveria bullgare ishte e detyruar nga kushtet e vendosura nga vendimi ligjërisht i detyrueshëm i parlamentit tonë”, thotë Panajotov.
I pyetur nëse Bullgaria njeh ekzistencën e një identiteti të veçantë etnik maqedonas, Panajotov tha:
“Ne gjithashtu duam të sigurojmë që ata që identifikohen si bullgarë etnikë nuk duhet të detyrohen të heqin dorë nga identiteti i tyre dhe të mos i nënshtrohen më frikësimit. Duhet të jetë shumë e qartë se mbrojtja e të drejtave dhe trashëgimisë kulturore të ndonjë prej komuniteteve të ndryshme në Maqedoninë e Veriut nuk duhet të barazohet me sfidimin e identitetit të ndonjë grupi tjetër. Përkundrazi, është rruga drejt ndërtimit të një shoqërie të suksesshme multietnike”.
Lidhur me 14 aktgjykime gjyqësore kundër Bullgarisë për shkeljen e të drejtave të pakicës maqedonase, Panajotov thotë se vendimet e përmendura kanë të bëjnë me lirinë e asociimit dhe nuk parashikojnë asnjë detyrim për shtetin që të regjistrojë një shoqatë të caktuar.
“Bullgaria i përmbahet standardeve më të larta ndërkombëtare në fushën e të drejtave të njeriut. Bullgaria garanton plotësisht të drejtat dhe liritë individuale të personave që u përkasin grupeve minoritare. Së dyti, në lidhje me qytetarët bullgarë në Maqedoninë e Veriut – është jo vetëm e ligjshme dhe e justifikuar, por edhe e detyrueshme që një shtet sovran të kërkojë mbrojtjen e qytetarëve të vet jashtë vendit”, thotë Panajotov dhe më pas shpjegon kërkesën e Bullgarisë për përfshirjen e bullgarëve në Kushtetutë.
“Nëse kërkon për shtetas të Maqedonisë së Veriut me përkatësi etnike bullgare, çështja përfshihet në Protokollin e 17 korrikut 2022, në të cilin të dy vendet ranë dakord që bullgarët duhet të përfshihen në të gjitha dispozitat përkatëse të Kushtetutës së Maqedonisë së Veriut në mënyrë të barabartë mënyrë të njëjtë siç përmendën kombet e tjera. Së treti, dëshiroj të ritheksoj se të drejtat e njeriut janë një zgjedhje civilizuese. Bullgarët etnikë në Maqedoninë e Veriut duhet të kenë të njëjtat të drejta dhe liri si të gjithë qytetarët e tjerë të këtij vendi. Rendi kushtetues i Maqedonisë së Veriut parashikon të drejta kolektive për grupet e ndryshme etnike. Prandaj është e nevojshme përfshirja e bullgarëve në Kushtetutën e Maqedonisë së Veriut. Me një histori të dokumentuar të pranisë së shumicës për më shumë se një mijëvjeçar në atë që sot është Maqedonia e Veriut, nuk ka asnjë shpjegim të arsyeshëm pse bullgarët janë të përjashtuar nga Kushtetuta e vendit”, shton ai.
Ambasadori bullgar në një intervistë për Zërin e Amerikës, ndër të tjera, flet edhe për sanksionimin e gjuhës së urrejtjes, duke theksuar se të gjithë mund dhe duhet të mbajnë përgjegjësi për përdorimin e gjuhës së urrejtjes, sepse thirrjet për dhunë, abuzim, keqinterpretim, stereotipe ofenduese dhe maltretimet e synuara bazuar në identitetin etnik nuk kanë vend në shekullin e 21-të.
“Ky është problemi më serioz nga të gjitha, dhe të gjitha përpjekjet për të zhvendosur fokusin nga efekti i tij si tek bullgarët në Maqedoninë e Veriut ashtu edhe tek marrëdhëniet dypalëshe nuk janë të dobishme. Adresimi i gjuhës së urrejtjes është një element kyç si në strategjitë e OSBE-së ashtu edhe të BE-së për Ballkanin Perëndimor. Teksti i Protokollit të nënshkruar më 17 korrik ndërmjet Bullgarisë dhe Maqedonisë së Veriut pasqyron praktikat më të mira të OSBE-së dhe BE-së. Kërkon përpjekje nga të dyja vendet për çdo rast, duke respektuar plotësisht nevojën për një proces të drejtë. Ne inkurajojmë fuqishëm miqtë tanë në Maqedoninë e Veriut që të krijojnë një histori pozitive në këtë drejtim, një detyrim i ndërmarrë sipas Marrëveshjes së vitit 2017 dhe protokolleve të saj. Kjo është në interes të procesit të anëtarësimit në BE dhe më e rëndësishmja në interes të qytetarëve të vendit”, shton Panajotov.
Në pyetjen nëse janë të shqetësuar për bllokada të mundshme të mëtejshme nga opozita në Maqedoninë e Veriut, ambasadori bullgar në SHBA thotë se publiku në Maqedoninë e Veriut do të duhet të vendosë se në cilën rrugë do të shkojë dhe nëse e ardhmja e vendit është brenda apo jashtë BE-së.
“Kjo situatë hezitimi është diametralisht e kundërt me mendimin politik në Bullgari. Parlamenti ynë vendosi të shfuqizojë rezervat bullgare ndaj integrimit të Maqedonisë së Veriut në BE me mbështetje të gjerë nga i gjithë spektri politik. Ne nuk dyshojmë në vullnetin tonë të vendosur për ta parë Maqedoninë e Veriut në BE dhe vazhdojmë ta mbështesim Shkupin në këtë drejtim”, shton Panajotov.
Në intervistën e tij për Zërin e Amerikës, ambasadori Panayotov flet edhe për deportimin e hebrenjve maqedonas në Treblinka nga ushtria bullgare dhe nëse qeveria bullgare do ta njohë dhe do të kërkojë falje për këtë histori tragjike, ai përgjigjet:
“Pas luftës, Bullgaria pagoi dëmshpërblime për Greqinë dhe Jugosllavinë e atëhershme dhe përgjegjësit për krimet e luftës u sollën para drejtësisë, shumë prej tyre iu transferuan autoriteteve greke dhe më pas jugosllave për këtë qëllim. Ky është konteksti historik i kësaj tragjedie. Shkenca historike bullgare dhe shteti bullgar nuk janë larguar kurrë nga tragjedia e 11.343 hebrenjve nga pjesë të asaj që ishte Jugosllavia e atëhershme dhe pjesë të Greqisë veriore. Politikanët bullgarë, zyrtarët shtetërorë dhe figura të tjera publike vazhdimisht e respektojnë kujtimin e këtyre viktimave”, thotë Panajotov.
Më tej ai thekson deklaratën e Kuvendit Kombëtare të marsit 2013, ku dënohet akti kriminal i komandës naziste dhe shpreh keqardhjen që administrata lokale bullgare nuk ishte në gjendje ta parandalonte atë. Por këtu ai thekson se narrativa e sotme në Maqedoninë e Veriut është krejtësisht e ndryshme.
“Është selektive, joshkencore dhe i shërben qëllimeve politike, në kundërshtim të plotë me parimet e hetimit të Holokaustit. Shpresa jonë është që anëtarësimi i fundit i Maqedonisë së Veriut në IHRA do ta ndihmojë vendin të braktisë retorikën politike “të gjithë bullgarët janë fashistë” dhe të përqëndrohet në kërkimin shkencor të Holokaustit dhe kujtimin e viktimave. Kjo do të lehtësojë shumë debatin publik objektiv dhe veprimin politik pozitiv në të dy anët e kufirit”, shton Panajotov.
Në intervistën në kontekstin e Holokaustit, ai përmend vëllezërit Manaki për të cilët thotë:
“Si është e mundur që vëllezërit Manaki të shënohen si heronj në Maqedoninë e sotme të Veriut, përderisa ata luajtën një rol kyç në regjistrimin e hebrenjve të Manastirit që do të deportoheshin?”, thekson ambasadori bullgar në SHBA, Panajotov.
Ndryshe, pas 17 vitesh Maqedonia e Veriut më 19 korrik të këtij viti filloi negociatat me BE-në me mbajtjen e konferencës ndërqeveritare.
Propozimi francez për zgjidhjen e ngërçit Bullgari-Maqedoni e Veriut dhe hapjen e negociatave eurointegruese, në vend mbërriti më 30 qershor.
Menjëherë pas miratimit të propozimit francez në Parlamentin e Maqedonisë së Veriut, më 19 korrik u zhvillua konferenca e parë ndërqeveritare midis Maqedonisë së Veriut dhe Shqipërisë me Bashkimin Evropian. Negociatat nuk do të fillojnë derisa të bëhen ndryshimet kushtetuese nga pala e Maqedonisë, të cilat për votim në Kuvend kërkojnë dy të tretat e deputetëve, të cilat shumica nuk i ka, prandaj duhet mbështetje nga opozita maqedonase, e cila ka paralajmëruar se nuk do të votojmë për ndryshimin e Kushtetutës, madje duke e kundërshtuar atë me protesta.
Kujtojmë se para heqjes së vetos, hapja e negociatave me Bashkimin Evropian për Maqedoninë e Veriut bllokohej vazhdimisht nga Bullgaria. Sofja zyrtare kërkonte që Shkupi t’i pranojë kërkesat bullgare se gjuha maqedonase është normë e asaj bullgare dhe se kombi maqedonas është krijuar nga Josip Broz Tito. Ky kontest bllokoi për dy vite procesin eurointegrues të vendit, me çka Bullgaria gjatë vitit 2021 i vendosi dy herë veto Maqedonisë së Veriut, njëherë në qershor, kurse më pas, më 14 dhjetor të vitit 2021, edhe një herë e bllokoi fillimin e negociatave RMV-BE.
