ALBERT RAKIPI
Në një trajektore me ulje-ngritje ekstreme në marrëdhëniet midis Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara, vizita e Presidentit George W. Bush në Shqipëri në vitin 2007 shënoi pikën më të lartë. Në marrëdhëniet ndërkombëtare, vizita e një Presidenti është gjithmonë e rëndësishme dhe pasqyron një nivel shumë të lartë të marrëdhënieve dypalëshe ndërshtetërore. Por nëse marrim parasysh asimetrinë mes një vendi shumë të vogël si Shqipëria dhe një fuqie globale si Shtetet e Bashkuara, vizita e Presidentit Bush është mjaft domethënëse dhe pasqyron një marrëdhënie të privilegjuar me Shqipërinë.
Por ajo që e bëri vizitën edhe më të jashtëzakonshme, historike dhe vendimtare ishte fakti se ajo shërbeu për të bërë publike në Tiranë vendimet strategjike të administratës së Bushit për të ardhmen e popullit shqiptar dhe të shtetit shqiptar: Së pari, pavarësia e Kosovës dhe së dyti anëtarësimi i Shqipërisë në NATO.
Pavarësia e Kosovës u dha fund dilemave rreth çështjes kombëtare shqiptare që buronte nga njohja e shtetit shqiptar me shumë territore shqiptare të mbetura jashtë tij më shumë se 100 vjet më parë. Dhe është e qartë se pavarësia e Kosovës nuk do të ishte e mundur pa vendosmërinë e Shteteve të Bashkuara dhe pa udhëheqjen e Presidentit George W. Bush.
Anëtarësimi në NATO është pa dyshim arritja më e madhe e Shqipërisë moderne, gjëja më e mirë që ka ndodhur që nga rënia e regjimit komunist. Anëtarësimi në NATO ka lidhur fort të tashmen dhe të ardhmen e Shqipërisë me Perëndimin. Dhe sado e deformuar, e gjatë, me ulje-ngritje të jetë rruga drejt përkatësisë reale të Perëndimit — me vlerat e tij të lirisë, demokracisë, zhvillimit dhe paqes — anëtarësimi në NATO nuk ka lënë asnjë hapësirë apo mundësi për dilema sa i përket destinacionit. Por edhe anëtarësimi i Shqipërisë në NATO nuk do të ishte i mundur pa vullnetin e Shteteve të Bashkuara dhe lidershipit të Presidentit Bush.
Diplomacia shqiptare ka pasur disa kohë specifike që kanë parë arritje të jashtëzakonshme.
Në qershor 2007, gjatë vizitës së tij në Tiranë, Presidenti Bush shpalli publikisht pavarësinë e Kosovës dhe anëtarësimin e Shqipërisë në NATO.
Në shkurt të vitit 2008, Kosova shpalli pavarësinë e saj. Shtetet e Bashkuara, sponsori kryesor i asaj pavarësie, ishin një nga vendet e para që njohën shtetin e ri në Ballkan.
Në mars 2008, Shqipëria mori një ftesë për t’u anëtarësuar në NATO si anëtare.
Në vitin 2009, Shqipëria u anëtarësua në NATO. Dhe në vitin 2011, Shqipëria arriti një tjetër aspiratë të jashtëzakonshme me rënien e murit të vizave, që u hapi mundësinë shqiptarëve të vizitonin lirshëm pjesën më të madhe të Evropës.
KARAKTERISTIKAT THEMELORE TË MARRËDHËNIEVE SHQIPËRI-SHBA
Vizita e Presidentit Bush në vitin 2007 konfirmoi një karakteristikë bazë të marrëdhënieve Shqipëri-SHBA, sado asimetrike të jenë dhe do të vazhdojnë të jenë ato: Gjendja e marrëdhënieve është vazhdimisht e rëndësishme për çështjet e një natyre strategjike — madje edhe për përcaktimin e fateve të shtetit dhe të kombit.
Gjatë gjithë historisë moderne të shtetit shqiptar, marrëdhëniet me Shtetet e Bashkuara kanë qenë ose ekskluzive dhe të privilegjuara, ose nuk kanë ekzistuar fare. Besoj se kjo tingëllon pothuajse mitike dhe totalitare. Është e vërtetë që marrëdhëniet mes Shqipërisë dhe Shteteve të Bashkuara janë mitike në një mënyrë në të cilën askush nuk ka dilema dhe rishikimet nuk janë të dobishme, në fakt mund të jenë të ndaluara, si në të gjitha rrëfimet mitologjike.
Megjithatë, koha është për të reflektuar mbi domosdoshmërinë e demokratizimit të studimeve të marrëdhënieve shqiptaroamerikane dhe për rrjedhojë domosdoshmëria e zbërthimit të miteve. Por siç tha Aphthonius, një mendje e ndritur e lashtësisë: “Mitet janë gënjeshtra që tregojnë të vërtetën”
Por cilat janë disa nga të vërtetat e mitit në marrëdhëniet Shqipëri-ShBA?
Presidenti Woodrow Wilson u shndërrua në një mit në sytë dhe zemrat e shqiptarëve për ndërhyrjen e tij proshqiptare, pikërisht në kohën kur fuqitë evropiane po vendosnin për fatin dhe të ardhmen e një shteti shqiptar. Dhe, në fakt, evropianët po vendosnin kundër ekzistencës së një shteti shqiptar në Ballkan.
Në vitin 1945 u mor vendimi për të mos njohur qeverinë komuniste që doli nga zgjedhjet e 2 dhjetorit. Vendimi i qeverisë komuniste të Enver Hoxhës për të hequr misionin diplomatik amerikan në Tiranë në vjeshtën e vitit 1946, duke krijuar një situatë tronditëse, ishte hapi i fundit për t’i dhënë fund marrëdhënieve me Perëndimin në mënyrën më absurde dhe të errët.
Në vitin 1991, Shtetet e Bashkuara kushtëzuan rivendosjen e marrëdhënieve diplomatike me njohjen dhe praninë e opozitës demokratike.
Nga viti 1992 e në vazhdim, Shqipëria mbështeti transformimin drejt një sistemi demokratik në marrëdhëniet e saj ndërkombëtare dhe sigurinë e saj kombëtare në marrëdhëniet me Perëndimin dhe NATO-n, një rrugë e udhëhequr nga Shtetet e Bashkuara.
NGA PLANI I AHTISARIT NË “KOHA ËSHTË TANI”
Por Pavarësia e Kosovës është pa dyshim rasti më i mirë për të dëshmuar karakteristikat themelore të marrëdhënieve shqiptaroamerikane, të cilat, kur ato ekzistonin, kishin të bënin me gjëra themelore për kombin dhe shtetin dhe përparimin e tyre.
Shtetet e Bashkuara udhëhoqën një koalicion ndërkombëtar kundër regjimit të Millosheviqit në Serbi, duke i dhënë fund luftës, tmerret e së cilës ishin shumë të ngjashme me ato të Luftës së Dytë Botërore.
Ishte shumë e rëndësishme që të gjitha fuqitë evropiane, përfshirë fuqitë e rëndësishme si Franca, duhej të kapërcenin faktin që Serbia, siç tha Presidenti francez François Mitterrand, i kishte qëndruar në krah në dy konflikte botërore.
Por fundi i luftës në marrëdhëniet ndërkombëtare nuk do të thotë domosdoshmërisht triumf dhe vendosje e paqes.
Tetë vjet pas përfundimit të luftës në Kosovë, negociatat ndërmjet Serbisë dhe Kosovës nuk kishin dhënë asnjë rezultat dhe paqja e përkohshme pritej të kthehej në një konflikt të ri.
Në prill të vitit 2007, i dërguari special i Kombeve të Bashkuara Martti Ahtisaari prezantoi planin për zgjidhjen e statusit të Kosovës.
E vërteta është se Plani i Ahtisaarit përmbante perspektivën e pavarësisë, por sigurisht që për ta zbatuar atë plan kishte nevojë për vullnet politik në një mjedis jo të favorshëm në Këshillin e Sigurimit të OKB-së, por edhe mungesë entuziazmi tek aleatët evropianë.
Mbetet vetëm të spekulojmë sot se çfarë do të kishte ndodhur dhe çfarë rrjedhe do të merrnin ngjarjet dhe cili do të ishte fati i Kosovës dhe e ardhmja e shtetit dhe pavarësisë së saj nëse nuk do të pranohej Plani i Ahtisaarit.
Por fakti është se në më pak se një vit, më 17 shkurt 2008, Kosova shpalli pavarësinë në bazë të Planit të Ahtisaarit.
Dhe zbatimi i Planit të Ahtisaarit, në fakt, vetë pavarësia e Kosovës, u bë e mundur me vullnetin dhe udhëheqjen e Shteteve të Bashkuara dhe Presidentit Bush.
“Rezultati përfundimtar është pavarësia … dhe koha është tani”, u tha Presidenti Bush gazetarëve të huaj dhe vendas në Tiranë më 10 qershor 2007.
Presidenti Bush hodhi poshtë publikisht në Tiranë idenë e një dialogu të pafund mes Serbisë dhe Kosovës, i cili në fakt ruante një statusquo të rrezikshme.
Në njëfarë mënyre, Uashingtoni e hodhi poshtë me butësi propozimin e një fuqie evropiane për të reflektuar për të ardhmen dhe statusin e Kosovës të paktën për një periudhë gjashtëmujore.
Përsëri, ne do të spekulonim nëse ai do të përpiqej t’i përgjigjej pyetjes se çfarë do të kishte ndodhur nëse kjo periudhë reflektimi gjashtëmujore do të ishte pranuar nga Uashingtoni.
Dhe nëse ky propozim do të pranohej, çfarë sigurie do të kishte që një fuqi tjetër evropiane të mos mund të bënte një propozim të ngjashëm.
Por, refuzimi i asaj që Presidenti Bush e quajti “dialog i pafund”, nuk ishte vetëm për kundërshtarët e pavarësisë së Kosovës, por edhe për vendet dhe shtetet jo kundërshtare dhe demokratike që ende hezitonin për një arsye apo një tjetër.
Shtetet e Bashkuara u dhanë fund këtyre hezitimeve, duke shpallur njohjen ndërkombëtare të shtetit të ri.
Së fundi, përkujtimi i vizitës së Presidentit Bush 15 vjet më parë është një mundësi për të reflektuar mbi rolin që luajtën Shtetet e Bashkuara në adresimin e një sërë çështjesh që lidhen me paqen, sigurinë dhe pajtimin në Ballkan.
Vendosmëria e Shteteve të Bashkuara dhe vizioni strategjik i Presidentit Bush i dhanë fund status quo-së në Kosovë.
Por pavarësisht nga zhvillimet, rritja dhe fuqizimi i shtetit të Kosovës, njohjet ndërkombëtare, konflikti i ngrirë mes Serbisë dhe Kosovës vazhdon ende në Ballkan.
Shtetet e Bashkuara dhe vendet anëtare të BE-së mbështesin dialogun ndërmjet Kosovës dhe Serbisë. Kjo është periudha e dytë e dialogut ndërmjet Serbisë dhe Kosovës në më shumë se dy dekada.
Periudha e parë e “dialogut ndërmjet Serbisë dhe Kosovës” ishte ajo që filloi menjëherë pas përfundimit të luftës në vitin 1999, të cilën Presidenti Bush e quajti “dialog i pafund”.
Dhe siç e pamë, ishin Shtetet e Bashkuara dhe Presidenti i saj që i dhanë fund këtij dialogu të pafund në vitin 2007 në Tiranë, duke shpallur pavarësinë e Kosovës.
Kjo është periudha e dytë e dialogut të organizuar nga Bashkimi Evropian, që vazhdon të zhvillohet për më shumë se një dekadë. Dhe cili është thelbi i negociatave aktuale ndërmjet Kosovës dhe Serbisë? Çështja e targave të makinave. Me fjalët e Veton Surroit, mendoni nëse gati 25 vjet pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore, dy armiq të mëdhenj, Gjermania dhe Franca, vazhdonin të flisnin për targat e automjeteve.
Sot pyetja është: A do të veprojnë Shtetet e Bashkuara për herë të dytë për t’i dhënë fund një dialogu absurd dhe të pafund si në vitin 2007 dhe më në fund do të çojë në një zgjidhje të konfliktit të ngrirë?
Ky artikull është përshtatur nga fjala e Albert Rakipit në një konferencë të Këshillit të Ambasadorëve Shqiptarë, me mbështetjen e Këshillit të Ambasadorëve Amerikanë, “Vizita e parë historike e një presidenti amerikan në Shqipëri”, në kuadër të festimeve të 100-vjetori të vendosjes së marrëdhënieve diplomatike SHBAShqipëri.
Autori është Kryetar i Institutit Shqiptar për Studime Ndërkombëtare (AIIS). /Panorama/
