Klasteri 5 mbi resurset, bujqësinë dhe kohezionin mbulon: bujqësinë dhe zhvillimin rural, sigurinë ushqimore, politikën veterinare dhe fitosanitare, peshkimin, politikën rajonale dhe koordinimin e instrumenteve strukturore, dispozitat financiare dhe buxhetore. Maqedonia e Veriut është e përgatitur mesatarisht në shumicën e fushave të këtij klasteri. Ajo ka arritur një nivel të mirë të përgatitjes në fushën e sigurisë ushqimore, politikës veterinare dhe fitosanitare dhe është në një fazë të hershme të përgatitjes në dispozitat financiare dhe buxhetore. Gjatë periudhës së raportimit, është bërë njëfarë progresi në bujqësi dhe zhvillim rural dhe në politikën e sigurisë ushqimore, veterinare dhe fitosanitare. Megjithatë, nevojiten përpjekje të mëtejshme, veçanërisht në fushat ku është bërë progres i kufizuar ose aspak, si në peshkim, dispozitat financiare dhe buxhetore, politikat rajonale dhe koordinimin e instrumenteve strukturore.
Kapitulli 11: Bujqësia dhe zhvillimi rural
Maqedonia e Veriut mbetet mesatarisht e përgatitur në fushën e bujqësisë dhe zhvillimit rural. Është bërë njëfarë progresi gjatë periudhës së raportimit. Miratimi i një politike të përgjithshme të mbajtjes së stafit nga qeveria përfitoi strukturat IPARD dhe u përmirësua thithja e fondeve të BE-së në kuadër të instrumentit të para-anëtarësimit për zhvillimin rural (IPARD II). Shkëputja e pagesave direkte dhe transferimi i regjistrit të fermave dhe sistemit të identifikimit të parcelave të tokës (LPIS) te agjencia paguese mbetet për t’u arritur, ashtu siç mbetet për të miratuar një kornizë legjislative në fushën e organizimit të tregjeve të përbashkëta. Stafi i kualifikuar duhet të punësohet në strukturën operative IPARD, sipas një analize të ngarkesës.
Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:
- të sigurojë burime shtesë të stafit për strukturën operative IPARD dhe të zgjerojë zbatimin e programit IPARD III për të shfrytëzuar plotësisht mundësitë e disponueshme të financimit;
- të bëjë progres në transferimin e regjistrit të fermave dhe sistemit të identifikimit të parcelave të tokës (LPIS) tek agjencia paguese dhe përgatitja e një plani veprimi për zbatimin e Strategjisë Kombëtare për Bujqësi dhe Zhvillim Rural për periudhën 2021-2027;
- të miratojë një kuadër legjislativ për përafrimin e mëtejshëm me acquisin e BE-së në fushën e pagesave direkte dhe organizimit të tregut të përbashkët.
Strategjia Kombëtare për Bujqësinë dhe Zhvillimin Rural për periudhën 2021-2027, e miratuar në vitin 2021, duhet të plotësohet me një Plan aksional dhe buxhetim për të siguruar zbatimin e duhur të tij, me një sistem monitorimi dhe raportimi. Duhet të miratohet një ligj që përafron skemat kombëtare të mbështetjes për fermerët me acquisin e BE-së. Kontrollet për zbatimin e standardeve të ndër-përputhshmërisë janë përmirësuar.
Është bërë progres në përmirësimin e cilësisë së të dhënave të Regjistrit të fermave. Megjithatë, është bërë përparim i kufizuar në ndërveprimin ndërmjet Regjistrit të fermave dhe sistemit të identifikimit dhe regjistrimit të kafshëve në lidhje me cilësinë e të dhënave për kafshët. Korniza legjislative për transferimin e regjistrit të fermerëve dhe LPIS në agjencinë paguese mbetet për t’u vendosur. Zhvillimi i rrjetit të të dhënave të kontabilitetit të fermave (FADN) mbi bazën e një madhësie përfaqësuese të mostrës është planifikuar nga viti 2022. Burimet duhet të rriten në mënyrë që të sigurohet qëndrueshmëria e sistemit FADN në të gjitha nivelet e mbledhjes së të dhënave, sigurimit të cilësisë dhe raportimit. Maqedonia e Veriut duhet të miratojë një projekt mbështetës të BE-së që synon zhvillimin e një kuadri të ri legjislativ dhe përafrimin e shërbimeve këshillimore të fermave me acquisin e BE-së.
Për Organizimin e Përbashkët të Tregut (OPT), është krijuar një grup pune. Duhet të miratohet një ligj i ri për OPT-në që përputhet me acquisin e BE-së.
Sa i përket zhvillimit rural, është bërë përparim i mirë në përthithjen e fondeve të BE-së në kuadër të Instrumentit për asistencën e para-anëtarësimit për zhvillimin rural (IPARD II). Megjithatë, numri i stafit në autoritetin menaxhues dhe agjencinë IPARD duhet të rritet. Programi IPARD III është miratuar dhe nevojitet angazhim më i madh operacional nga autoritetet IPARD për të zgjeruar numrin e masave në dispozicion të fermerëve dhe zonave rurale për të shfrytëzuar alokimin e shtuar buxhetor sipas IPARD III.
Në politikën e cilësisë, nuk ka progres në zbatimin e skemave të cilësisë dhe kapacitetet administrative mbetën të pamjaftueshme, pavarësisht potencialit të sektorit për produktet tradicionale dhe emërtimin e origjinës. Nevojiten përpjekje shtesë për të krijuar kornizën legjislative, duke përfshirë pijet alkoolike dhe për të siguruar mbrojtjen e treguesve gjeografikë në përputhje me acquisin e BE-së.
Duhet të miratohet një ligj i ri për prodhimin organik në përputhje me acquisin e BE-së. Aksioni për të përmirësuar monitorimin dhe kontrollin e certifikimit dhe produkteve organike ka qenë i kufizuar. Ka potencial për zhvillimin e mëtejshëm të sektorit dhe shfrytëzimin e mundësive mbështetëse në kuadër të programit IPARD III.
Kapitulli 12: Politika e sigurisë ushqimore, veterinare dhe fitosanitare
Vendi ka një nivel të mirë përgatitjeje në fushën e sigurisë ushqimore dhe politikës veterinare. Është bërë njëfarë progresi, veçanërisht në përmirësimin e sëmundjeve të kafshëve dhe kontrollit të shëndetit të bimëve në vend.
Pasi nuk janë zbatuar të gjitha rekomandimet e vitit të kaluar, në vitin e ardhshëm, vendi duhet në veçanti:
- të harmonizojë më tej legjislacionin për kontrollin zyrtar me legjislacionin e ri të BE-së për kontrollet zyrtare;
- të fuqizojë kapacitetet për analizën e të dhënave në Agjencinë Veterinare të Ushqimit;
- të zbatojë veprime për të arritur përdorimin e qëndrueshëm të pesticideve.
Është arritur përparim në masat e kontrollit për sëmundjet e kafshëve. Dobësitë e identifikuara në lidhje me mbledhjen, verifikimin dhe analizën e të dhënave mbeten. Agjencia po kryen program aktiv të mbikqyrjes për murtajën klasike të derrave, murtajën afrikane të derrave, sëmundjet e lëkurës me gunga, tërbimin dhe sëmundjet te kafshët ujore, megjithatë mbledhja, verifikimi dhe analiza e të dhënave duhet të përmirësohet. Agjencia vazhdoi zbatimin e programit të monitorimit të rezistencës antimikrobike. Programi kombëtar i monitorimit 2022 për kontrollin e mbetjeve të produkteve medicinale veterinare dhe ndotësve në kafshët e gjalla dhe lëndët ushqimore me origjinë shtazore është në përputhje me acquisin e BE-së për gjedhin, delet/dhinë, derrin, shpendët, akuakulturën, qumështin, vezët, kafshët e egra dhe mjaltin. Agjencia vazhdoi zbatimin e një plani aksional për mirëqenien e kafshëve. Kapaciteti harmonizimin më tej dhe për zbatimin e acquisit të BE-së për çështjet zooteknike duhet të përmirësohet.
Ligji i rishikuar për nënproduktet shtazore ende nuk është miratuar.
Për sa i përket rregullave specifike për ushqyerjen e kafshëve, legjislacioni është përafruar me acquisin e BE-së në lidhje me aditivët e ushqimit. Agjencia është duke zbatuar një program për monitorimin e sigurisë së ushqimit për kafshë.
Sistemi informativ fitosanitar përdoret si një platformë për shkëmbimin e informacionit dhe koordinimin ndërmjet autoriteteve përkatëse. Ligji për fito-farmacinë është në përputhje me acquisin e BE-së. Megjithatë, veprimet për të arritur përdorimin e qëndrueshëm të pesticideve nuk janë zbatuar. Nuk ka të dhëna të besueshme për përdorimin e pesticideve në vend, as analiza mbi rreziqet dhe ndikimet e përdorimit të pesticideve në shëndetin e njeriut dhe mjedisin. Inspektimi fitosanitar po zbaton masa për zhdukjen e dëmtuesve të identifikuar përmes programeve të monitorimit dhe kontrollit.
Ligji për organizmat e modifikuar gjenetikisht është harmonizuar me acquisin e BE-së. Ndalohet prodhimi, nxjerrja në treg dhe importi i ushqimit dhe ushqyerjes së organizmave të modifikuar gjenetikisht.
Kapitulli 13: Peshkimi
Vendi është mesatarisht i përgatitur në këtë fushë. Është bërë përparim i kufizuar gjatë periudhës raportuese dhe rekomandimet e vitit të kaluar mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, Maqedonia e Veriut duhet në veçanti:
- të harmonizojë ligjin për peshkimin me acquisin e BE-së në fushën e politikës së tregut, masave strukturore dhe ndihmës shtetërore;
- të përmirësojë sistemin e mbledhjes së të dhënave dhe raportimit;
- të vendosë program shumëvjeçar të masave strukturore.
Meqenëse Maqedonia e Veriut ka vetëm peshkim në liqene dhe akuakulturë, një pjesë e madhe e acquisin e BE-së për peshkimin nuk është i zbatueshëm. Kuadri ligjor kombëtar megjithatë nuk po ecën me ritmin me ndryshimet në politikën e përbashkët të peshkimit të BE-së.
Kapacitetet administrative për menaxhimin e burimeve dhe flotës, si dhe inspektimet dhe kontrollin e politikës së peshkimit mbeten të pamjaftueshme. Kapacitetet për të kontrolluar peshkimin e paligjshëm, të paraportuar dhe të parregulluar (IUU) në përputhje me kërkesat e BE-së duhet të përmirësohen. Nuk ka pasur përparim në përafrimin e politikës kombëtare dhe kornizës legjislative me acquisin e BE-së në periudhën raportuese. Maqedonia e Veriut ende duhet të forcojë formulimin, zbatimin dhe kapacitetet e saj të politikave. Koordinimi i përgjithshëm, duke përfshirë edhe me autoritetet mjedisore në lidhje me mbrojtjen e biodiversitetit duhet të forcohet.
Masat strukturore janë të pamjaftueshme për zhvillimin e akuakulturës dhe restaurimin e fondeve të peshkut. Sistemi i mbledhjes së të dhënave për peshkimin dhe akuakulturën duhet të zhvillohet më tej në përputhje me acquisin e BE-së.
Përafrimi i politikës së tregut dhe i ndihmës shtetërore me acquisin e BE-së mbetet për t’u arritur dhe harmonizimi me Rregulloren e BE-së për Ngjalën mbetet për t’u arritur.
Takimet e bashkëpunimit për marrëveshjet ndërkombëtare për menaxhimin e peshkimit kanë qenë të kufizuara për shkak të kufizimeve të COVID-19.
Kapitulli 22: Politika rajonale dhe koordinimi i instrumenteve strukturore
Maqedonia e Veriut është e përgatitur në mënyrë të moderuar në fushën e politikës rajonale dhe koordinimit të instrumenteve strukturore. Nuk është bërë progres gjatë periudhës raportuese.
Të gjitha rekomandimet e vitit të kaluar mbeten të vlefshme. Në vitin e ardhshëm, vendi duhet:
- përmirësojë kapacitetet institucionale, administrative dhe teknike për menaxhimin e fondeve të BE-së duke miratuar një politikë të përgjithshme të mbajtjes së stafit, duke forcuar mekanizmin e ndërtimit të kapaciteteve, duke përmirësuar zbatimin e rekomandimeve të BE-së dhe auditimit, duke përafruar sistemet e menaxhimit dhe kontrollit me kërkesat e IPA III dhe të përmirësojë dinamikën e zbatimit të fondeve të ndara të BE-së, veçanërisht për planin e vazhdueshëm ekonomik dhe investues, siç janë korridori hekurudhor dhe rrugor VIII dhe X, impianti për trajtimin e ujërave të zeza në Shkup dhe termocentralet diellore Oslomej 1 dhe 2 dhe Manastir;
- të forcojë politikën e investimeve si një çështje urgjente duke riorganizuar tubacionet e investimeve në bazë të metodologjisë së shëndoshë, transparente dhe gjithëpërfshirëse, përgjegjësive të qarta të palëve të interesuara, kornizës së qëndrueshme të partneritetit publiko-privat dhe duke marrë parasysh prioritetet dhe parimet kryesore (marrëveshja e gjelbër, pavarësia energjetike dhe qëndrueshmëria, askush nuk e la pas parimin);
- të përshpejtojë reformat në fushat e menaxhimit të financave publike, mjedisit, transportit, energjisë dhe lidhjes digjitale dhe tregut të punës që ka ndikim të madh në politikat dhe zhvillimin rajonal; përmirësimi i procesit të decentralizimit përmes një kornize të besueshme financimi për komunat dhe forcimi i dialogut politik për zhvillimin rajonal.
Është arritur njëfarë progresi në kornizën legjislative me miratimin e ligjit për financimin e vetëqeverisjes lokale dhe Ligjit organik të buxhetit. Ligjet kyçe, kuadri i shpenzimeve shumëvjeçare dhe buxhetimi i bazuar në programe dhe ligji për sistemin e kontrollit të brendshëm financiar në sektorin publik janë ende për t’u miratuar.
Nivelet e ulëta të personelit në strukturat IPA vazhdojnë të ushtrojnë presion mbi sistemet e vendosura të menaxhimit financiar dhe kontrollit dhe të ndikojnë negativisht në cilësinë e funksioneve të prokurimit, vlerësimit, kontraktimit, kontrollit, monitorimit dhe zbatimit. Nivelet e ulëta të personelit dhe kapacitetet e dobëta administrative në strukturat e IPA-s shkaktojnë vonesa në zbatimin, veçanërisht të programit shumëvjeçar IPA II për mjedisin dhe transportin (2014-2020) nën menaxhimin indirekt, i cili është në rrezik të lartë të dekompozimit të konsiderueshëm të fondeve. Vonesat në zbatimin e të gjitha projekteve kryesore janë ende një çështje shqetësuese. Kapacitetet e strukturave të menaxhimit indirekt duhet të forcohen më tej, në mënyrë që të sigurohet kontraktimi dhe zbatimi efikas dhe në kohë i programeve IPA, si dhe për të qenë në gjendje të operojnë në një mjedis kontrolli ex-post.
Kapitulli 33: Dispozitat financiare dhe buxhetore
Përgatitjet sipas këtij kapitulli janë në një fazë të hershme. U arrit përparim i kufizuar. Llogaritë kombëtare dhe llogaritjet e GNI-së u harmonizuan më tej dhe deklaratat doganore dhe dokumentet e akcizës përpunohen plotësisht në mënyrë elektronike. Struktura institucionale e nevojshme për funksionimin efikas të sistemit të burimeve të veta ende nuk është krijuar.
Meqenëse rekomandimet nga raporti i vitit të kaluar nuk u zbatuan plotësisht, në vitin e ardhshëm, vendi duhet:
- të përmirësojë më tej bazën ligjore për sistemin e burimeve vetjake;
- të forëcojë kapacitet administrative dhe mekanizmat e koordinimit ndërmjet aktorëve kryesorë në sistem.
Është bërë përparim i kufizuar në kushtet specifike administrative të burimeve vetjake, siç përcaktohet në rregulloret për burimet vetanake. Është bërë njëfarë progresi në uljen e barrës administrative për tatimpaguesit dhe në procesin e rikthimin e TVSH-së. Masat për të luftuar dhe reduktuar evazionin fiskal, mashtrimin dhe ekonominë informale, si dhe për të përmirësuar kontrollin e brendshëm në sektorin publik, ende nuk janë zbatuar me efikasitet.
Për sa i përket infrastrukturës administrative, nevojiten përpjekje të mëtejshme për të siguruar funksionimin në kohë dhe efikas të procesit të llogaritjes, mbledhjes, pagesës dhe kontrollit të burimeve vetanake, si dhe përmirësimin e mekanizmave të raportimit dhe bashkërendimit ndërmjet të gjitha organeve të përfshira.
Kujtojmë se Kapitulli 25 është një nga kapitujt e rrallë, që vendi i ka zbatuar plotësisht rekomandimet e vitit të kaluar dhe këtë vit ka rekomandime të reja.
Për dallim nga ky kapitull, gjatë vitit 2021, Maqedonia e Veriut nuk bëri asnjë progres në Kapitullin 8 – Politika e konkurrencës. Vendit iu rekomandua që të forcojë kapacitetet administrative dhe financiare, të rrisë transparencën e ndihmës shtetërore dhe të harmonizojë legjislacionin zbatues në ndihmën shtetërore. Ndërkohë, kapitulli – Shërbimet financiare ka shënuar progres në lidhje me përafrimin e pjesshëm me acquisin e BE-së për përfundimin e shlyerjes dhe për letrat me vlerë dhe fondet e investimeve, sidoqoftë, përsëri rekomandimet e vitit të kaluar janë zbatuar vetëm pjesërisht dhe një pjesë e rekomandimeve vlejnë edhe për këtë vit. Përparim të kufizuar, vendi shënoi edhe me avancimin e sistemit të kontrollit të brendshëm dhe llogaridhënies menaxheriale në përdoruesit e buxhetit si në nivel lokal ashtu edhe në atë qendror dhe miratimin e ligjit të ri organik të buxhetit në shtator 2022.
KE-ja vlerësoi gjithashtu se Maqedonia e Veriut është e përgatitur mesatarisht në shumicën e fushave të mbuluara nga Klasteri 2 në tregun e brendshëm, përkatësisht lëvizja e lirë të mallrave, shërbimeve dhe kapitalit, pronësisë intelektuale, politikës së konkurrencës, shërbimeve financiare dhe mbrojtja e konsumatorëve dhe shëndetit. Në Kapitullin 1, BE-ja thekson qartë se vendi nuk ka pasur progres në zbatimin e rekomandimeve të vitit të kaluar. E njëjta gjë nënvizohet edhe për Kapitullin 2, ndërsa Kapitulli 3 ka pasur progres të kufizuar.
Raporti i Komisionit Evropian mbi progresin e Maqedonisë së Veriut në rrugën e saj të integrimit evropian u publikua me 12 tetor përpara Komitetit për Çështje të Jashtme të Parlamentit Evropian. Raportin e plotë mund ta lexoni: KËTU.
