Numri i studentëve të regjistruar në studimet juridike në universitetet në Republikën e Maqedonisë së Veriut është përgjysmuar gjatë dhjetë viteve të fundit, tregon analiza e MIA-s. Sipas përgjigjeve të marra nga 12 fakultete juridike, në vitin akademik 2013/14 në studimet deridiplomike janë regjistruar gjithsej 1809 studentë, ndërsa në vitin akademik 2022/23 ky numër është 923, respektivisht një rënie prej rreth 50 për qind.
Sipas Ligjit për qasje të lirë deri te informacionet e karakterit publik, MIA ka kërkuar informacione për studentët e regjistruar dhe të diplomuar të drejtësisë në studimet universitare dhe pasuniversitare në dhjetë vitet e fundit nga të 13 fakultetet juridike në vend, përgjigje nuk kemi marrë vetëm nga Universiteti Ndërkombëtar në Strugë, nga ku edhe pas skadimit të të gjitha afateve të parashikuara me ligj, na njoftuan se Kërkesa nuk është pranuar për shkak të problemeve teknike me postën elektronike.
Një përgjysmim i studentëve të regjistruar në studimet universitare në drejtësi vërehet në të gjitha fakultetet shtetërore juridike, ku në dhjetë vitet e fundit janë regjistruar gjithsej 8274 studentë.
Në Fakultetin Juridik “Justiniani i Parë” në Universitetin “Sh. Qirili dhe Metodi” në Shkup, rënia është 52 për qind. Në Kërçovë, në Fakultetin Juridik të Universitetit “Shën Klimenti i Ohrit” në Manastir, ka rënie prej 64 për qind, ndërsa në Fakultetin Juridik të Universitetit “Goce Dellçev” në Shtip, 55 për qind. Rënie më të madhe, gjegjësisht 88 për qind, ka në Universitetin Shtetëror në Tetovë.
Në Universitetet Private, ku në dhjetë vitet e fundit janë regjistruar gjithsej 5161 studentë në studimet universitare për drejtësi, situata është e ndarë. Në Fakultetet Juridike në Universitetin Amerikan të Evropës – FON, në Institucionin Privat të Arsimit të Lartë – Universiteti MIT – Shkup, në Universitetin Evropian dhe në Universitetin Amerikan Kolegj, ka ulje nga 50 deri në 100 për qind, ndërsa në fakultetet juridike në Universitetib Ndërkombëtar Ballkanik, Universiteti Ndërkombëtar Sllav Gavrilo Romanoviç Derzhavin – Shën Nikollë, Universiteti Ndërkombëtar Vision – Gostivar dhe Universiteti i Evropës Juglindore – Tetovë, ka një rritje prej 4 deri në 400 për qind.
Rënie prej mbi 50 për qind ka edhe në studimet e magjistraturës në drejtësi
Rënie ka edhe numri i studentëve të regjistruar në studimet e magjistraturës, ku në dhjetë vitet e fundit, nga 903 studentë të regjistruar në 11 fakultete juridike në vitin akademik 2013/14, numri ulet për mbi 50 për qind, respektivisht 426 studentë të regjistruar në juridik në vitin 2022/23
Nga gjithsej 5750 studentë të regjistruar në studimet e magjistraturës në drejtësi gjatë dhjetë viteve të fundit, 4425 janë regjistruar në universitetet shtetërore. Në UQM ka rënie prej 49 për qind, në UKLO – 62, në UGD – 76 dhe në Universitetin e Tetovës – 57 për qind.
Në fakultetet private janë regjistruar 1325, ndërsa në FON, universitetet Evropian, Sllav, Amerikan dhe të Evropës Juglindore ka rënie prej 25 deri në 100 për qind, ndërsa në Universitetin Vision në Gostivar dhe në Universitetin Ndërkombëtar Ballkanik ka rritje prej 250- 300 për qind.
Edhe të diplomuarit, respektivisht studentët e magjistruar përgjysmohen me kalimin e viteve. Kështu që, nga 1103 studentë të drejtësisë që kanë diplomuar në vitin 2013, 622 do të diplomohen në vitin 2022 dhe nga 588 magjistra që kanë magjistruar që në vitin 2013, numri ulet në 351 në vitin 2022. Rënia në këtë pjesë arrin 43, respektivisht 40 për qind.
Zvogëlimi i atraktivitetit të profesionit, emigracioni dhe papunësia – pjesë e arsyeve të rënies së numrit të studentëve të drejtësisë
Sipas Goran Koevskit, profesor i rregullt në Fakultetin Juridik “Justiniani i Parë” në UQM në Shkup dhe ish-dekan, kjo rënie është për shkak të disa faktorëve, ndër të cilët ai veçoi emigracionin, kalimin nga arsimi tetëvjeçar në atë nëntëvjeçar, që, siç thotë ai, ka ndikuar në shfaqjen enjë “viti vakuum” gjatë regjistrimit në shkollat e mesme dhe si rrjedhojë edhe në numrin e maturantëve.
“Interesi për t’u regjistruar në studimet universitare u fokusua kryesisht në studimet e mjekësisë dhe informatikës, si një lloj përvetësimi i “kartelës së gjelbër” për të aplikuar për punë në shtetet e Evropës Perëndimore dhe filluan të ofrohen kushte të favorshme, respektivisht bursa për studimin e të rinjve tanë në vendet nga rajoni (Slloveni p.sh.). Kur përmblidhen rezultatet e të gjitha këtyre trendeve, bëhet e qartë pse në përgjithësi numri i studentëve në universitetet e Maqedonisë është zvogëluar”, tha Koevski për MIA-n.
Dekania e Fakultetit Juridik të FON-it, Sejdefa Xhafçe, shprehet se punësimi është faktor kyç në rënien e interesimit për studimet juridike, ndërsas prania e nepotizmit i destimulon të rinjtë.
– Punësimi është ndoshta faktor kyç. Para së gjithash, vendet e disponueshme të punës për profesionin juridik (jurist ose jurist i diplomuar), e për titujt më të lartë (gjykatës, prokurorë publikë, avokatë). Prania e nepotizmit i destimulon të rinjtë, sepse ekziston mendimi se postet e tilla janë të paarritshme nëse nuk ka lidhje të mira. Nuk duhet anashkaluar qëndrimi i të rinjve se karakteri kombëtar i ligjit është faktor “kufizues” për largimin e tyre nga shteti dhe se një përqindje e madhe e të rinjve nuk e shohin të ardhmen në Maqedoni”, shprehet Xhafçe për MIA-n.
Borçe Davitkovski, po ashtu, ish dekan i Fakultetit Juridik në UQM, si faktorë i veçoi gjeneratat e pakësuara të maturantëve dhe rritjen e numrit të universiteteve.
“Profesioni juridik është bërë jo tërheqës (ndryshe nga informatikët) dhe në sektorin publik punësohen vetëm ushtarë partiakë. Kështu që, maturantët të cilët nuk duan të përcaktohen në aspektin partiak, shkojnë në profesione që janë të nevojshme mbi të gjitha në sektorin real/ekonomik”, shprehet Davitkovski për MIA-n
Aleksandra Cvetanovska, kryetare e Shoqatës Maqedonase të Juristëve të Rinj, e përmendi si faktor reduktimin e shtimit natyror dhe emigracionin, i cili rezultoi në zvogëlimin e popullsisë studentore për thuajse 17 për qind. Sipas Entit Shtetëror të Statistikës, në vitin akademik 2010/11 janë regjistruar 61,148 studentë, ndërsa në vitin 2021/22 kemi 50,863 studentë.
“Megjithatë, vërehet edhe rënie e atraktivitetit të studimit të drejtësisë në mesin e maturantëve. Në mungesë të hulumtimit që do të jepte përgjigje për arsyet pse ndodh kjo, mund të supozohen disa arsye për këtë. Profesionet e zhvilluara në dekadën e fundit, të cilat kanë të bëjnë me teknologjinë informatike, rrjetet sociale dhe veçanërisht mundësitë për të punuar nga shtëpia për tregun/klientët e huaj, janë dukshëm më të paguara se profesionet e jurisprudencës që në vetvete ndikon në përzgjedhjen e fushës së studimit”, shprehet Cvetanovska për MIA-n.
Ajo e ndërlidhë edhe faktin se në periudhën nga viti 2000 deri në vitin 2010, që përkon me hapjen e një numri më të madh të fakulteteve juridike, shtetërore dhe private, kur, siç thotë ajo, një numër i madh studentësh kanë përfunduar studimet juridike, të cilat, sipas saj, çoi në njëfarë ngopjeje të tregut të kufizuar të punës dhe vështirësive në gjetjen e punës, si dhe në vetë natyrën e profesioneve juridike ku hyrja është e kufizuar, me përjashtim të avokatisë, për të cilën thotë se i pengon të rinjtë të përzgjedhin këtë profesion.
Besim i ulët në jurisprudencën ndikon në përzgjedhjen e studimeve juridike
Profesor Koevski shprehet se ulja e besimit në gjyqësor ndikon në interesimin për të studiuar në fakultetet juridike në vend, ndërsa shumica e studentëve të drejtësisë janë të rinj që duan të vazhdojnë njëfarë tradite familjare në ushtrimin e profesionit të avokatit (avokatë, noterë, përmbarues, gjykatës).
“Por ka edhe studentë që nuk kanë asnjë kontakt të mëparshëm me drejtësinë si profesion dhe regjistrohen me dëshirën për të ndryshuar dhe reformuar diçka në vend. Misioni ynë si pedagogë është të ruajmë shkëlqimin në sytë e këtyre “reformatorëve” gjatë gjithë studimeve të tyre, por edhe më vonë, kur kemi kontakte me ish-studentët tanë që bëhen pjesë e komunitetit të alumni-ve të Fakultetit Juridik “Justinian i Parë”, shprehet ai.
Davitkovski, nga ana tjetër, konsideron se besimi prej katër për qind nuk ndikon tek të diplomuarit e Fakultetit Juridik, sepse, siç thotë ai, në gjyqësor punësohen kryesisht fëmijët e gjykatësve, prokurorëve publikë, avokatëve, fëmijë politikanësh apo të afërt me partitë politike.
Dekania Xhafçe është dakord se prania e korrupsionit dhe nepotizmit në drejtësi bën që, siç shprehet ajo, i riu “i rëndomtë” të shmang arsimin juridik.
“Zhvillimet aktuale do të konfirmojnë edhe më shumë perceptimet e tyre se vetëm fëmijët e funksionarëve kanë vend në gjyqësor, gjë që do të kontribuojë në mënyrë plotësuese që të rinjtë e “rëndomtë” të largohen nga ajo që të kërkojnë të ardhmen e tyre atje”, shprehet ajo.
Për Cvetanovskën besimi ka ndikim të kufizuar, mirëpo jo vendimtar.
“Është e padiskutueshme se thuajse të gjitha profesionet e avokatisë në shtet kanë reputacion “të keq” në publik, që vjen si pasojë e mangësive të dukshme, lëshimeve dhe mungesës së përgjegjësisë dhe mosndëshkimit kronik të një pjese të caktuar të personave që ushtrojnë këto profesione. Nga ana tjetër, dolën në pah edhe presionet dhe problemet me të cilat përballen këto profesione, gjë që ndikon negativisht edhe në interesin për të studiuar drejtësi. Megjithatë, nuk duhet harruar se problemet aktuale mund t’i motivojnë të rinjtë të regjistrohen në studimet juridike dhe të angazhohen për ndryshime pozitive shoqëroredhe dhe për rikthimin e besimit në drejtësi, nëse u jepet mundësia”, konsideron ajo.
Përmes motivimit deri te prosperiteti dhe qëndrueshmëria e studimeve juridike
Profesor Koevski beson se motivimi për studime juridike mund të sigurohet në disa mënyra, ndër të cilat ai veçon rifreskimin, modernizimin dhe evropianizimin e vazhdueshëm të studimeve dhe programeve lëndore të studimeve juridike, përmes mundësisë për të përvetësuar njohuri dhe aftësi që kërkohen nga juristët modernë jo vetëm në nivel lokal, por edhe jashtë vendit. Lidhur me potencialin për prosperitet në profesionin juridik te ne, shprehet se bëhet fjalë për lëvizje ciklike në shoqëri.
“Nëse për momentin, le të themi, ka interes për studimet juridike deri në kënaqjen e “riprodhimit të thjeshtë” në tregun e profesionit të avokatit, pres që ky interes të rritet, veçanërisht për juristët që do të ishin pjesë e integrimit më të gjerë. proceset e Maqedonisë në kuadër të Bashkimit Evropian.Juristët me njohuri të përvetësuara në fushën e së drejtës europiane dhe për vlerat evropiane do të bëhen detyrimisht pjesë e përditshmërisë sonë. Gjithsesi, për këta “juristë të rinj” sfida do të jetë që njohuritë dhe shkathtësitë e tyre të verifikohen në radhë të parë nga institucionet evropiane, e jo në nivel lokal”, shprehet ai.
Davitkovski thekson se është e vështirë në këto kushte politike dhe shoqërore, të rinjtë të motivohen për të studiuar drejtësi, ndërsa si një nga përparësitë veçon faktin se diploma e UQM-së njihet në shtetet e Evropës Perëndimore dhe në SHBA, me ç’rast, siç shprehet ajo, një pjesë e mirë e juristëve të diplomuar vazhdojnë shkollimin në këto vende dhe, si rregull, pothuajse të gjithë mbeten atje për të punuar.
Sa i përket prosperitetit, ai konsideron se është për shkak të cilësisë së diplomës, e cila, sipas tij, për shkak të numrit të madh të fakulteteve juridike është i ulët.
“Me numër kaq të madh fakultesh juridike, nuk shoh ndonjë perspektivë pozitive për profesionin e juristit te ne. Në disa fakultete juridike, publike dhe private, ka raste që stafi/mësimdhënësit nuk kanë doktoraturë në drejtësi, ligjërojnë në shumë më tepër lëndë se maksimumi ligjor. E gjithë kjo reflekton drejtpërdrejt në cilësinë e juristëve të diplomuar”, shprehet ai.
Dekania Xhafçe, nga ana tjetër, konsideron se ka një staf serioz pedagogjik që mund të ruajë dhe përmirësojë cilësinë e studimeve.
“Është individuale në të gjitha universitetet. Edhe pse, konsideroj se ka një staf serioz pedagogjik që mund të ruajë dhe përmirësojë cilësinë e studimeve. Tendenca e uljes së cilësisë lidhet me një sërë faktorësh, ndër të cilët sistemi ECTS ndikoi në një ngushtim të ndjeshëm të programeve ose përshpejtimin e materialit dhe ndryshimin e mënyrës së ekzaminimit, mungesën e shkencëtarëve të rinj, financimin e shkencës. Aktivitetet kërkimore që janë të margjinalizuara, mbyllja e institucioneve që u nevojiten për të mundësuar praktikën, të gjitha këto janë pjesë e arsyeve që i bëjnë avokatët të papërgatitur për praktikën juridike, thotë ajo.
Sipas saj, një sistem i pavarur dhe profesional drejtësie është i pamundur pa arsim juridik të mirëorganizuar dhe cilësor dhe pikërisht kjo është ajo që është e nevojshme në mënyrë që të rinjtë të motivohen për të studiuar drejtësi.
Cvetanovska pajtohet se hapja e një numri më të madh të fakulteteve juridike, si shtetërore dhe private, ka pasur ndikim negativ në cilësinë e studimeve juridike.
“Gjatë viteve, studentët u regjistruan në 12 deri në 20 fakultete juridike në shtet. Disa prej tyre me një numër shumë të vogël të stafit mësimdhënës. Kjo shifër për një shtet që ka më pak se 2 milionë banorë është joreale dhe e panevojshme. Sa për krahasim, në Slloveni, e cila për nga popullsia është pak a shumë e ngjashme me Maqedoninë, ekzistojnë vetëm dy fakultete juridike (Lubjanë dhe Maribor). Në luftën për të tërhequr studentë, për fat të keq, fakultetet juridike u detyruan të ulin kriteret e hyrjes dhe vlerësimit, gjë që ndikoi negativisht në cilësinë e arsimit juridik. Në periudhë kur fakultetet juridike duhet të fokusohen në harmonizimin e programeve studimore me trendet e reja të arsimit juridik, fatkeqësisht tek ne ka ndodhur “komercializimi” i kësaj fushe veçanërisht të rëndësishme”, shprehet ajo.
Si parakusht kyç për motivimin për të studiuar drejtësi, shprehet se duhet të rikthehet atraktiviteti i profesioneve juridike siç janë ai i avokatit, gjykatësit dhe prokurorit publik.
“Për këtë është e domosdoshme të tejkalohen sfidat serioze me të cilat përballet për momentin gjyqësori ynë. Sistemi i avancimit duhet të jetë transparent dhe në përputhje me kualifikimet dhe gatishmërinë e kandidatëve, jo për shkak të lidhjeve të tyre personale, familjare apo politike. Përveç kësaj, avancim të caktuar të përmbajtjes së programeve të studimit duke forcuar fokusin në aftësitë praktike si zgjidhja e problemeve, të menduarit kritik, rezonimi ligjor dhe argumentimi mund të ndikojnë në rritjen e atraktivitetit. Është e rëndësishme që studimet juridike t’i ndjekin edhe sfidat moderne në fushën e teknologjive IT, të drejtave digjitale dhe inteligjencës artificiale”, shprehet ajo.
Ndërkohë, përveç rënies së studentëve të regjistruar dhe të diplomuar për drejtësi në studimet deridiplomike dhe postdiplomike, autoritetet gjyqësore në shtet po përballen edhe me mungesën e personelit juridik.
Sipas Raportit vjetor për punën e gjykatave të Këshillit Gjyqësor, sipas sistematizimit janë paraparë 639 vende gjykatësi në të gjitha gjykatat në Republikën e Maqedonisë së Veriut, prej të cilave janë plotësuar 401 vende, ndërsa 238 janë të lira.
Numri i përgjithshëm i prokurorëve publikë aktualisht në detyrë është 162, ndërsa sipas Këshillit të Prokurorëve Publikë, ka 82 vende të lira.
Në Akademinë për gjykatës dhe prokurorë publikë, për tetë gjeneratat e kaluara kanë aplikuar gjithsej 1528 studentë, prej të cilëve 287 janë pranuar, ndërsa provimin përfundimtar e kanë dhënë 188. Në marrëdhënie punes, sipas informacioneve nga AGJPP, për momentin janë 129, nga të cilët 64 prokurorë dhe 65 gjykatës.
