Nuk është as optimist as pesimist, por realist për ndryshimet e mundshme kushtetuese të paralajmëruara të vendit. Thotë se nuk mund të dëmtohet identiteti ynë nëse në Kushtetutë përfshijmë edhe gjashtë bashkësi etnike që jetojnë këtu. Presidenti Stevo Pendarovski në një intervistë ekskluzive për gazetën KOHA flet edhe për sjelljen dhe qëndrimin e opozitës lidhur me këtë çështje. Biseduam edhe për zgjedhjet e mundshme të parakohshme parlamentare, se si e vlerëson performancën e tij si president deri më tani, por edhe nëse do të kandidojë edhe një herë për postin e kreut të shtetit. Ai gjithashtu foli edhe për termin nënçmues “20 për qind” për gjuhën shqipe, për të cilën tha se duhet të ndryshohet menjëherë në rastin e ardhshëm.
KOHA: Kaloi muaji gusht dhe tanimë jemi në shtator dhe praktikisht ndryshimet kushtetuese janë në vendnumëro. Opozita së paku deri më tani është hermetike në qëndrimet e tyre se nuk do të votojë, por flitet se edhe disa deputetë nga shumica nuk do ta shtypin sustën “për” kur do të vije në rend dite votimi. Si deri te numri 80, dhe nga kjo perspektivë a jeni më shumë optimist apo pesimist?
PENDAROVSKI: Ndoshta unë jam i vetmi nga kjo anë e asaj ndarje politike në aspekt të asaj çështje, e cila është për ndryshimet kushtetuese, sepse nuk mendoj se janë diçka të tmerrshme për Maqedoninë, e cila gjatë gjithë kohës flet për atë situatën reale në terren siç themi. Nga ajo që shihet, gjatë vitit të kaluar, sidomos gjatë periudhës kur e miratuam kornizën negociuese, gjegjësisht të ashtuquajturën “propozimi francez” në Parlament, deri sot opozita ka qëndrim konsistent. Problem i vetëm i këtij qëndrimi të opozitës është se nuk kanë argumente për atë qëndrim, sepse nuk është argument të thuash “unë nuk dua të hy në Evropë si bullgar”, sepse çështje të tillë nuk ka në kornizën negociuese, ose bullgarizim etj, etj. Ose nën diktatin bullgar, sepse edhe ky nuk është argument, sepse nuk ka lidhje me diktatin bullgar. Këtë që e miratuam në Parlament vitin e kaluar, është kornizë e përafruar dhe miratuar nga 27 vende anëtare. Domethënë nuk është as kornizë franceze, por kornizë evropiane, e më herët “propozim francez”. Kështu që, duke e pasur parasysh mosndryshimin e pozitës, siç thoni ju hermetikisht e mbyllur, unë do thosha e mbyllur hermetikisht për debat të lirshëm me argumente, e jo me floskula politike, unë nuk mund të shoh se sot jemi më afër se vitin e kaluar. Pse kjo është kështu, dhe pse unë kam drojë se mund të mbetet ende kështu në anën e opozitës, është sepse ata ndjejnë se fitojnë me këtë qëndrim.
Me një qëndrim më nacionalist fitojnë te qytetarët maqedonas, të cilët realisht janë lodhur ndër vite nga bllokada të ndryshime dhe kushte që po sajohen vetëm për ne. Ndryshuam emrin e shtetit dhe nuk ishte e mjaftueshme etj. Domethënë ata, inatin objektiv dhe frustrimin e qytetarëve, të të gjithë qytetarëve, sidomos të maqedonasve në raport me çështjen ose problemin bullgar, ata e keqpërdorin. Qytetarët janë objektivisht të pakënaqur, nuk kemi këtu se çfarë të debatojmë, por ju ta shfrytëzoni këtë që të vini në pushtet, dhe të thoni së pari unë të vijë në pushtet dhe pastaj do të mendojë për dy të tretat ose për Evropën, është joserioze. Atë që dëgjojë nga bisedat e tyre me bashkëbiseduesit evropian, hajde me ne këtu na trajtojnë siç na trajtojnë, për këtë nuk ka debat intern në Maqedoni për ndryshimet kushtetuese, nuk ka debat, ka vetëm diskualifikime që fluturojnë nga ajo anë te ne, si tradhtarë të kombit etj. Në bisedat me përfaqësuesit e huaj, kur i pyesin se cili është plani juaj? Nuk kanë plan, së pari thonë të vijmë në pushtet e pastaj do të bisedojmë.
KOHA: Çfarë nëse dështojnë ndryshimet kushtetuese, a do të thotë kjo se duhet të shpallen zgjedhjet e parakohshme parlamentare?
PENDAROVSKI: Unë e them këtë disa herë, lidhjen që disa tentojnë në anën e opozitës të lidhin me atë se nuk keni dy të tretat për Kushtetutën dhe duhet të shkojmë në zgjedhje, është e njëjtë sikur kur patëm zgjedhje lokale kur opozita bindshëm fitoi dhe tha se i humbët zgjedhjet lokale, duhet të shkojmë në zgjedhje parlamentare! Pse? Nuk mund të shoh asnjë lidhshmëri. Pastaj të kthehem te pyetja juaj e parë dhe përgjigjes sime të parë për atë pyetje. Është e mundur të shkojmë menjëherë në zgjedhje nëse vërtetohet se tani nuk ka dy të tretat në situatë kur opozita do të kishte publikuar një plan transparent me faza dhe përmbajtje konkrete për zgjidhjen e problemit. Opozita duhet të thotë: “ne do të bëjmë në atë apo tjetrën mënyrë, marrëveshje më të mirë me Bullgarinë”, dhe opinioni le të vlerësojë. Opozita duhet të thotë: “Ne do ta rinegociojmë atë që na ofruan nga Evropa sepse nuk jemi të kënaqur nga ajo kornizë, na bullgarizon, etj. Ne do të bëjmë një kornizë negociuese më të mirë”. Dhe natyrisht duhet të tregojnë se si do ta bëjnë, sepse të gjithë nga Evropa na thonë se nuk do të keni kornizë negociuese më të mirë se kjo tani. Për shkak se ata këtë nuk e thonë, çfarëdo të zgjidhin në zgjedhjet e ardhshme nëse eventualisht ata do të vinin në pushtet.
Domethënë, na jepni neve pushtet dhe do të shihni se kemi zgjidhje, ndërkohë që fshihen pas atyre që bllokojnë. Kemi mënyrë se si do ta rrumbullakësojmë, por tani ata thonë: “jo nuk ju tregojmë, na jepni së pari pushtet e pastaj ju tregojmë, të hënën pas zgjedhjeve”.
Unë kërkojë, gjithë ne kërkojmë, në rregull kjo nuk funksionon, por ju çfarë do të bëni? Tregojini qytetarëve maqedonas, nëse fitojnë mandat dhe legjitimet, ecni përpara. Por e dini çfarë, kjo është “mace në thes” i thonë. Nuk e dimë se çfarë ka brenda. Ata thonë “kemi një plan të fshehtë”, nuk tregojnë se nga çfarë përbëhet dhe tani ne duhet të besojmë se ata janë ndonjë magjistarë të cilët munden, nuk e di në çfarë relacione në botë, të bëjnë kornizë më të mirë negociuese. Nuk e di, ndoshta kanë miq afër Makronit apo kancelarit gjerman, apo shtete tjera të rëndësishme në Evropë, në ndonjë kryeqytet të Unionit Evropian të shteteve anëtare, megjithatë ne nuk vijmë nga rrugicat, ju i ndiqni ndodhitë politike, ne jemi brenda, unë jam në funksionin në të cilin jam, domethënë ne jemi insajderë dhe i dimë disa çështje. Ti mundesh ndonjë personi i cili mezi e kalon muajin, dhe më me rëndësi për të është të ushqejë familjen, ka punë, nuk ka punë, nuk mund t’ia shesës këto tregime, megjithatë njerëzve që ndjekin politikë, janë në politikë disa vite, analizojnë, nuk mund të na thoni se ekziston ndonjë formulë magjike apo plan të cilin ne nuk e dimë, ama ju e dini, dhe nesër për dy javë do të bëni kornizë negociuese më të mirë.
Mendoj se bëhet fjalë, të konkludojë me dy fjali, bëhet fjalë për një luftë për të ardhur në pushtet, e pastaj thotë se pastaj do ta mendojmë këtë çështje dhe të përgjigjem pjesës së parë të pyetjes tuaj, çfarë do të ndodhë? Mund të mbetemi vetëm këtë herë të vetgroposur dhe të izoluar me akt tonin, në këtë situatë me mosveprim tonin, nga Evropa, dhe për fat të keq një situatë të tillë pamë pas Samitit të Bukureshtit të vitit 2008 kur ishim të refuzuar, por atëherë na pati bllokuar Greqia, tani do të bllokohemi vetë, për shkak se nëse i thua çdo personi të mençur, e respektojë atë se kemi qenë të maltretuar me vite si asnjë shtet tjetër në Evropë, vërtetojë dhe nënshkruaj. Megjithatë 7 popuj dhe pjesë të popujve kemi në Kushtetutë, veçmë 20 vite e diçka, dhe kjo nuk e rrënoi shtetin, dhe tani duam të vendosim edhe 6 pjesë të popujve, mes të cilëve do të jenë edhe bullgarët, dhe parashtrohet pyetja si kjo do ta rrënojë shtetin?. Nëse kjo e para nuk e ka rrënuar.
KOHA: Kur jemi te Kushtetuta, disa parti opozitare shqiptare e kushtëzuan votimin për ndryshimet kushtetuese me ndryshimin e termit nënçmues të 20 përqindëshit. Cili është qëndruar juaj rreth kësaj çështje duke pasur parasysh se në të kaluarën – në intervistë për gazetën tonë edhe ish kryeministri Zaev, por edhe Mickoski shprehën gatishmëri dhe kuptim rreth kësaj çështje, por krejt qëndrime të ndryshme ka Mickoski. Pyetja është deri kur politikanët do të luajnë me ndjenjat e qytetarëve?
PENDAROVSKI: Derisa ka qytetarë, të cilët iu besojnë atyre tregimeve nacionaliste se do ta zgjidhin atë ose këtë problem, se përmes natës do të kemi çmenduri ekonomike, se do të ketë mirëqenie për të gjithë ne, etj, deri disa njerëz që iu japin besimin këtyre lloj të politikanëve, të cilët viteve të fundit luajnë në një kartë shumë të rrezikshme të nacionalizmit dhe populizmit, deri atëherë do të ketë njerëz që do të dëshirojnë ta shfrytëzojnë këtë, dhe do të vijnë në pushtet, ndërsa të hënën në mëngjes do të thonë: “E tani çfarë do të bëjmë”? Nuk e di nëse ju kujtohet, pak më herët njëri nga bashkëpunëtorët më të afërt të kryeministrit britanik Boris Xhonson, në një libër të tij të memoareve, shkruan se si ishte reagimi në atë kohë i kryeministrit britanik kur i ka kuptuar rezultatet e Brexitit. Thotë: “E tani çfarë do të bëjmë”? Kështu që patjetër duhet të jemi të përgjegjshëm ndaj njerëzve. T’ju them për 20 përqindëshin… Unë kam thënë se termi “20 për qind” duhet të zëvendësohet sa më shpejt të jetë e mundur në një situatë të parë të ardhshme. Këtë e kam thënë edhe para Zaevit edhe para Mickoskit. Tani, këtë herë pse nuk u bë në amendamentet kushtetuese, propozimet që i përgatiste ai grup i ekspertëve në Ministrinë e Drejtësisë është sepse nga Qeveria ishte konkludimi, thotë se vetëm të bëhen amendamente lidhur me konkluzat për pranimin e kornizës evropiane të vitit të kaluar, ndërsa atje flitet vetëm për bullgarët në Kushtetutë.
Përndryshe, unë mendoj se nëse ne kemi kuptueshmëri për këtë të parën, në këtë moment çështja politike më me prioritet, ta ndryshojmë Kushtetutën me bullgarët dhe të tjerët brenda dhe të vazhdojmë drejt Evropës, mund të bëjmë edhe 2-3 ndryshime tjera. Cili është rreziku për Maqedoninë dhe për popullin maqedonas, nëse në vend të 20 përqindëshit shkruan “Gjuha Shqipe”?. Po ju vini te unë në kabinet, në çdo institucion shkruan edhe në gjuhën shqipe, Kabinet i Presidentit të Republikës së Maqedonisë së Veriut, dhe kështu është me vite. Kush ka më pak të drejta për këtë gjë, kush është për këtë gjë i shkelur, se është qytetar i rendit të dytë, se është i fyer, nuk shoh një çështje të tillë. Shkupi është qytet dygjuhësor nga viti 2001 e këndej, transporti publik në të gjitha institucionet e qytetit ka mbishkrimet dygjuhësore, dhe tani problem është të shkruajmë se ajo është “Gjuha Shqipe”. Seriozisht nuk shoh problem, vetëm nëse nuk kemi konsensus politik, për këtë çështje vitale, strategjike të shkojmë së bashku drejt Evropës, nuk besojë se do të gjejmë konsensus që ta ndryshojmë përfundimisht këtë të 20 përqindëshit.
KOHA: President, sigurisht e keni parë hulumtimin e fundit gazetaresk të kolegëve të IRL-së rreth spitalit modular të Tetovës. Supozojë se e keni shikuar dokumentarin, ku në pah dolën shumë lëshime të institucioneve, por edhe indicie se sistemi gjyqësor e ka bllokuar të gjithë hetimin. Pyetjen e kam, nga kabineti juaj deri më tani nuk ka pasur asnjë koment rreth kësaj. Cila është arsyeja e heshtjes tuaj?
PENDAROVSKI: Unë jam ndër të parët, apo ndoshta edhe i pari i cili e ka komentuar në mëngjesin e ardhshëm në vendngjarje te spitali modular i djegur në Tetovë, pikërisht para dite në orën 12 më 9 shtator, kur thash se sipas prokurorit lokal dhe sipas prokurorit të lartë publik, në atë kornizë kohore do të jenë edhe raportet e tyre të para. Unë në atë deklaratë isha i pari që paralajmërova ekspertizë nga shërbimi kriminalistik gjerman. Unë isha i pari disa ditë më pas në intervistë, dhe deri tani i vetmi, që ka kërkuar dorëheqje nga ministri i atëhershëm i Shëndetësisë për shkaqe morale. Nuk e komentoj raportin e IRL-së sepse bëhet fjalë për raport nga njëra nga organizata mediatike, por e komentoj edhe atë shumë edhe më herët, sot edhe nesër do ta komentoj, ngadalësimin në disa pjesë të caktuara të sistemit të gjyqësisë të cilët sollën deri aty që qytetarët sot të mos kenë as edhe 1 për qind besim te drejtësia.
Lidhur me kërkesën konkrete, mora letër nga një organizatë joqeveritare nga Tetova, të cilët më pyesin të njëjtën që më pyesni edhe ju, sot menjëherë pas jush i ftova të gjithë ata këtu në kabinetin tim të bisedojmë, ndërsa në ndërkohë sigurova nga organet e drejtësisë të dhëna nga aktivitetet e bëra deri më tani, jo vetëm për spitalin modular, por edhe për disa raste të tjera për të cilin opinioni ishte shumë e interesuar sepse shumë njerëz tanë humbën jetën aty, flas për fatkeqësinë në Bullgari, dhe flas për autobusin e “Durmo Turs” ku 16 qytetarë tanë humbën jetën, për të cilën edhe sot po të pyesni cilindo qytetarë të thjesht, nuk e di nëse ka përfunduar procedura, nëse është kthyer për rigjykim, deri ku është ajo çështje… Unë në mëngjes i pranova ato të dhëna të aktiviteteve, dhe këtë do ua them njerëzve që do të vijnë nga ajo organizatë joqeveritare, dhe ashtu dua të jem, transparent me njerëzit. Unë nuk kam kompetenca në gjyqësor, nuk mund të urdhërojë ndonjë Prokuror apo Gjykatës se ashtu apo kështu duhet të veprojë, ato janë shërbim i pavarur, por mundem publikisht ti përmendi të japin drejtësi, jo vetëm për këto raste, por për të gjitha rastet, sepse populli jonë është i uritur dhe i etur për drejtësi. Unë kam qenë njëri nga pjesëmarrësit e shumtë para 6-7 viteve të “Revolucionit Laraman” ku slogani kryesorë ishte: “Pa drejtësi nuk ka qetësi”.
KOHA: Pse nuk mund të shërohet drejtësia, President?
PENDAROVSKI: Shikoni, në një fjalë nuk mund të gjeni recetë se pse nuk mund të shërohet. Unë mendoj se këtu ekziston me decenie të gjata, bile edhe para 90-ave, një mentalitet i njerëzve, të cilët së pari kërkojnë lidhje që të përfundojnë ndonjë punë. Pastaj njerëzit kërkojnë nëse dikush nga partia e tyre, ka ndonjë njeri në institucione që më shpejtë të kryejë punë. Unë nuk them se qytetari është fajtorë. Ai vetëm sheh se si politikanët, gjithë ne, se si e kemi vendosur atë sistem. E dini se ka pasur një përzierje të madhe në punën e gjyqësorit, kemi për këtë edhe bomba, dëshmi dhe aktgjykime. Qëndrimi im është se kemi provuar me Këshillin Gjyqësor, brenda Ministrisë së Drejtësisë, pa ministër të Drejtësisë, ose brenda pa të drejtë vote, kemi provuar variante të ndryshime, metodologji për vlerësimin e punës së gjykatësve dhe prokurorëve, e gjithë kjo nuk jep rezultate të kënaqshme. Këshilla ime është, gjithëve ua them këtë, hajde të nisim nga vetja, jo ti si qytetar, por unë tani si President, patjetër duhet të kem kujdes se si sillem, të mos më shkoj mendja të lajmërohem te gjykatësit e prokurorët, të mos kërkojë lidhje për miqtë e mi të ngushtë, përmes linjës partiake, politike apo çfarë linje tjetër.
Nëse këtë e bëjmë të gjithë, nëse i lëmë rahat të punojnë gjykatësit dhe prokurorët, atëherë mund të shohim se cili nga ata është më profesionist, përndryshe kështu, unë e kam thënë edhe në intervista, më herët më të fuqishëm kanë qenë politikanët që kanë dirigjuar aktgjykime në gjyqësorë, sidomos për lëndë që i kanë pasur me rëndësi. Gjatë viteve të kaluara, e ashtuquajtura oligarki, ose të themi njerëzit e pasur në Maqedoni, janë shumë shumë prezent për raste të caktuara, përsërisë, për raste të caktuara në gjyqësorë të zgjidhen ashtu apo kështu. Unë mendoj se lidhjet etnike, partiake, politike, të biznesit, sidomos lidhjet ekonomike, janë arsyeja kryesore pse gjyqësori në disa raste, përfshirë edhe në këto, nuk mund deri në fund ta përfundojë punën e saj. Pa dyshim se ka gjykatës të drejtë e të mirë në Maqedoni, ka prokurorë publik kualitativ, çështja është se sa qendrat e fuqisë, sidomos qendrat biznesore ekonomike, i lejojnë të punojnë punën e tyre pa presione nga anash.
KOHA: Ju, në një periudhë të gjatë jeni në politikë, apo afër politikës. Nga perspektiva juaj a jeni i kënaqur për përparimin e Maqedonisë në këto 30 vite. Dhe a besoni se Maqedonia është peng i dikujt. Ka një teori që e plasojnë në opinion, se disa oligarkë në vend përmes ndikimit të tyre në disa parti, e pengojnë rrugën integruese të shtetit, sepse do ti humbnin privilegjet që i kanë dhe për këtë shkak bllokojnë?
PENDAROVSKI: Kjo është e padiskutueshme, natyrisht jo të gjithë, por ka biznesmenë që nuk dëshirojnë të jemi anëtare e BE-së, sepse aty ka rregulla të tjera. Nuk mund të bësh “allash-vereshe” në mënyrë ballkanase. E dimë që një pjesë të tyre, kuptohet jo gjithë, se si janë pasuruar, e dimë në të 90-tat se si ishte me sanksionet, etj. Domethënë kjo është mënyrë jo e mirë të bësh pasuri. Në Evropë ka bursë të punës, të kapitalit, ka demokraci funksionale të tregut, dhe ekonomi në të cilin më kompetitivi me të vërtetë, i fiton në fund edhe tenderët, edhe punën, edhe besimin e qytetarëve dhe konsumatorëve, e jo ai që është më i afërt me Qeverinë, me kryetarin e Komunës, me ty apo me mua. Tani të kthehem në fillimin e pyetjes, nëse më pyesni në 30 vite, 32 sa jemi shtet i pavarur, a jam i kënaqur? Unë mendojë se vetëm në lëminë e tolerancës ndëretnike dhe bashkëjetesës mund t’ju lavdërohemi cilit duash në Evropë dhe të ju themi se këtu ka çështje në të cilat ju mundeni të mësoni nga ne. A është Evropë Perëndimore, Ballkan, fqinjë e kështu me radhë, sepse kaluam edhe përmes konfliktit, dhe ja tani jemi kthyer, flas në atë aspekt, në një normalitet. Përndryshe e dinit ku ishim.
Ne jemi shtet i vetëm në të cilën kemi bërë në Evropë në dy dekadat e kaluara një hyrje të madhe, në kuptimit statistikore, të komunitetit shqiptar, i cili është më i madh përveç maqedonasve në shtet, ndërsa më pas të mos cenohet kohezioni brenda mes qytetarëve mes nesh.
Nga 2.4 për qind të shqiptarëve në institucione në të gjitha nivelet e shtetit në vitin 2001, tani kemi afër 21 për qind dhe kjo është bërë pa probleme të mëdha, por kishte mundur të bëhen edhe probleme të mëdha, të thotë dikush që ka qenë aty, “ngadalë ti po mi merr të drejtat e mia”, unë nuk pajtohem me këtë. Ne këso probleme të mëdha nuk kemi patur, turbulenca nuk kemi patur. Nuk them se edhe në ato punësime nuk ka pasur gabime, preferenca apo lidhje partiake përveç kompetencës. Megjithatë, nuk ka shembull në Evropë në të cilën nga 2 ju bëni 20 për qind të një komuniteti etnik në strukturat e shtetit, dhe ndërkohë nuk ka institucion ku shqiptarët nuk kanë qenë apo nuk e kanë drejtuar, dhe kjo të mos shkaktojë revoltë te maqedonasit. Dëgjoni shumë maqedonas që vitet e fundit thonë, nëse është kualitativ – nuk është problem. Talat Xhaferi tanimë disa vite është kryeparlamentar, askush nuk thotë pse e vendosët atë shqiptar aty. E kjo më herët ka qenë presedan, por në gjithçka tjetër, të jemi të sinqertë, në ekonomi, në standard, sundimin e së drejtës, nuk mund të lavdërohemi. Ka pasur Qeveri që kanë qenë më të mira në atë kuptim, ka pasur politikan si individ që ka qenë më i mirë nga ndonjë tjetër pasardhës apo paraardhës, por në përgjithësi populli jonë këtë po na e tregon në çdo palë zgjedhje, ndërsa më qartë këtë na e tregon se nuk është i kënaqur me ndodhitë e migrimit masiv të maqedonasve, shqiptarëve, dhe gjithë të tjerët që largohen masivisht. Ky është sinjali, nuk duhet të shohësh rezultate zgjedhore, kushdo që është në pushtet, ky lum nuk kthehet.
Kështu që nuk mund të gënjej e të them se situata është e shkëlqyeshme dhe nuk e di pse të rinjtë po ikin! Por në pjesën e marrëdhënieve ndëretnike – me një përpjekje të madhe të garniturave të ndryshme politike – maqedonas dhe shqiptarë, në nivel lokal, kemi pasur shembuj të shkëlqyeshëm të njerëzve që bashkojnë e jo që ndajnë, që nuk kacafyten. E me këtë, me të vërtetë kemi me çka të lavdërohemi. Por, a është kjo mjaftueshëm për një jetë të dinjitetshme? Jo nuk është, por në atë pjesë nuk duhet të na vijë turp nga ajo që kemi arritur.
KOHA: Cilat janë marrëdhëniet e Tua me ish kryeministrin dhe kryetarin e LSDM-së, Zoran Zaev. A keni njohuri për një bashkëpunim të supozuar me kryetarin e VMRO-së, Hristijan Mickoski dhe çfarë mund t‘i bashkojë këta të dy?
PENDAROVSKI: Nuk kam informata të tilla, të mos ju gënjejë. Me Zaevin, për shkak se nuk është aktivisht në politikë, kemi takime të rralla apo kontakte, ndonjë porosi. Tani një vit e gjysmë që nuk është në politikë, mendoj se jemi parë një apo dy herë. Ndërsa për këtë tjetrën – për bashkëpunimin me Mickoskin, nuk kam aspak njohuri.
KOHA: Për një muaj janë formuar disa parti në bllokun politik shqiptar, dhe në paralajmërim janë të formohen edhe disa të tjera. Një koment rreth kësaj?
PENDAROVSKI: Unë e di se ka politikanë në Maqedoni, të cilët thonë se në bllokun maqedonas duhet të ketë 2 deri 3 parti dhe në bllokun shqiptarë dy parti janë të mjaftueshme. Unë nuk frikësohem nga kjo. Kush dëshiron, le të formojë parti politike, le të formojë organizatë joqeveritare, le të formojë medium, kjo është demokracia. E bukura e demokracisë është të ketë më shumë, ndërsa në zgjedhje ti mund të thuash me vite se unë jam opsioni më i mirë politik, por në zgjedhje qytetarët do të tregojnë se në cilin dimension do të vendosin, dhe pastaj për herë të dytë nuk do të paraqitesh. Ne kemi pasur në fillim të pluralizmit mbi 50 parti politike, por shihni vitet e fundit – edhe të rejat edhe të vjetrat komplet, nëse 5, 6, 7, apo 8 në përgjithësi, nëse janë me të vërtetë aktive, flas për parti të cilat kanë infrastrukturë në gjithë territorin e shtetit, jo vetëm 5-6 njerëz që fotografohen në televizion çdo ditë. Mendoj se është mirë, dhe ja të kemi shëndet, së shpejti ka zgjedhje dhe qytetarët do të tregojnë çfarë mendojnë edhe për partitë e reja, por edhe për partitë e vjetra. Zgjedhjet janë një pastrues, gjykimin që e japin qytetarët nuk ka të bëjë vetëm me të rejat, por edhe më shumë për ne të vjetrit që kemi pasur mandat.
KOHA: Si e vlerëson vizitën e fundit të kryeministrit të Kosovës, Albin Kurti, në Çair dhe Tetovë, e për të cilën vizitë pati reagime të ashpra në opinion? Madje, edhe nga ju?
PENDAROVSKI: Unë nuk kam asnjë problem ta kuptojë logjikën e Albin Kurtit për vizitën e tij. Edhe unë nëse do të isha në vend të tij do të vija. Ai erdhi këtu të bëj nderë për një rrugë që e emëruam me shumë mundësi të mentorit të tij më të madh politik, Adem Demaçi. Por ikonografia, e cila shihej pas paraqitjes së tij, ishte irrituese në këto konstelacione në të cilën ka ndjenja dhe emocione të nxehta mes shqiptarëve dhe maqedonasve, sidomos në dy vitet e fundit për atë që po ndodh me bullgarët, bllokadat drejt Evropës, demonstrata, mitingje për atë arsye e kështu me radhë. Z. Kurti në paraqitjet e tij edhe në Tetovë edhe në Çair, nuk tha asnjë fjalë kundër Maqedonisë dhe kundër popullit maqedonas. Ai në asnjë sekondë nuk ka keqpërdorur mikpritjen e shtetit këtu. Mendoj se edhe ato hartat e Shqipërisë së Madhe që u paraqiten, nuk ishin problem më i madh, në çdo miting ka shumë lloj të njerëzve, ka procedurë, do të ketë padi dhe gjykata do të tregojë me emër dhe mbiemër nëse ai person ka shkelur ndonjë ligj. Mua në gjithë atë situatë më befasuan videot që ishin incizuar, nga miku i im Bilall Kasami. Nuk ishte e nevojshme të incizosh video duke thënë “Mirë se erdhët në Shqipëri”. Tani, të mendojmë nëse dikush nga komuniteti serb vjen këtu, si Vuçiqi për shembull, dhe të thotë “Mirë se erdhët në Serbi”, apo “Serbinë e Vjetër”. Tani isha në Pustec, në Shqipëri, me homologun tim dhe mikun Bajram Begaj. Tani nuk mund të them në atë fshat “Mirë se erdhët në Maqedoni”. E kuptoj se ku është logjika politike e këtyre subjekteve të reja politike, ose në paralajmërim “entitete opozitare”.
Disa elemente sporadike e rrënuan planin kryesor, nuk ishte e nevojshme. Përndryshe kam komunikim të shkëlqyer me Albin Kurtin, dhe Bilall Kasamin me vite me radhë. Edhe këtë ta them, Kurti – kuptohet edhe presidenti serb, Vuçiq, nuk do të kishin ardhur kurrë në Ohër, nëse nuk më respektonin mua dhe të tjerët si nikoqir këtu, në muajin mars për dialogun Beograd-Prishtinë.
Pa pajtim të të dyja palëve, nga dy aktorët e drejtpërdrejtë, ata nuk do të kishin ardhur këtu. Nëse unë i pëlqej, nëse kryeministri nuk i pëlqen, nëse dikush tjetër nuk i pëlqen, liderët shqiptarë apo maqedonas, apo kushdo tjetër. Në atë drejtim, dua t’ju them se mbështes, dhe ja po paralajmërojë edhe pse ka edhe një javë deri në atë ngjarje, më 11 shtator Maqedonia është nikoqir i procesit Bërdo-Brioni, e cila është një iniciativë e vjetër rajonale, që po hy tani në dekadën e dytë të ekzistimit të saj. Në mbrëmjen e 11 shtatorit, është planifikuar në Ambasadën e Republikës së Kosovës në Shkup, që presidentja e Kosovës Vjosa Osmani e cila do të jetë prezente në Bërdo-Brioni në emër të Kosovës, edhe unë që bashkërisht të zbulojmë një bust të Nënës Terezë. Këto janë gjeste që i bashkojnë njerëzit e nuk i ndajnë. Kush është ai maqedonas, apo shqiptarë, apo indian i cili ka diçka për të thënë diçka kundër Nënës Terezë. Dhe këto janë veprime, është propozim i presidentes kosovare dhe unë me kënaqësi e pranova këtë. Këto janë veprime, për dallim nga disa fqinjë tonë të Ballkanit, ky heroi vetëm këtë apo atë, jo. Nëna Tereza është e të gjithëve, e gjithë botës e sidomos e gjithë atyre që dëshirojnë që veten ta definojnë para se gjithash si njeri.
KOHA: Ballkani ende nuk mund ta gjejë rrugën e saj për në Bruksel. Siç dimë, Serbia ende nuk ka vendosur sanksione Rusisë lidhur me agresionin e saj ndaj Ukrainës, dhe a mundet të zgjerohet ndikimi rus në Ballkan përfshirë edhe shtetin tonë. A mendoni se ka parti në Maqedoni që janë nën ndikimin rus?
PENDAROVSKI: Absolutisht ekzistojnë parti që janë nën ndikimin rus dhe një pjesë e tyre as që e fshehin atë fakt. Mund të debatojmë me orë të tëra për ndikimin rus në rajon dhe perspektivat e ndikimit rus në rajon. Teza ime është se sa më pak Evropë në rajon, në Ballkanin Perëndimor, më shumë do të kemi Rusi. Sa më pak Evropë, më shumë autokraci, sa më pak Evropë – më pak demokraci te ne dhe në rajonin e Ballkanit Perëndimor. Dhe kjo është e lidhur me instrumentin e drejtpërdrejtë për demokratizim, përveç vullnetit për reforma të brendshme pa mos e detyruar dikush nga jashtë, ky është procesi i evropeizimit ose negociatat me BE-në. Unë nuk them se ne në rajon kemi bërë reforma briliante, nuk kemi bërë dhe folëm për një pjesë të tyre. Ne jemi prapa në atë pjesë, sidomos në pjesën e gjyqësorit etj. Por, Evropa objektivisht e harroi Ballkanin në 5-6 vitet e fundit. Evropa ndodhet në Ballkan për fat të keq vetëm kur ka krizë të madhe të emigrantëve siç kishte në vitin 2015-16, dhe kthehet në kohën gjatë kovidit, dhe hajde tash të shohim ndoshta nga atje mund të vjen ndonjë ndikim tjetër, ose siç është tani gjatë një viti e gjysmë, invazioni rus në Ukrainë. E shihni, në këtë situatë BE i jep status të kandidatit Ukrainës dhe Moldavisë, për të cilin ne e mbështesim dhe nuk kemi asnjë problem. Shteti i cili është në mes të luftës dhe i jep status të kandidatit!
Disa në Bruksel mendojnë se duhet të fillojnë edhe negociatat me BE-në për të cilën njëjtë nuk kemi problem, por si t’ua shpjegojmë njerëzve tanë se ne presim 17-18 vite të fillojmë negociatat, presim ende sepse kemi kushtëzime tjera! Serbia dhe Mali i Zi 10 vite negociojnë dhe nuk kanë lëvizur nga fillimi, ndërsa Bosnja dhe Kosova janë komplet të harruar nga BE-ja.
Agjenda ime politike, apo struktura politika që është me mua apo unë që jam me ato me vite, ai Koalicioni për Evropën, ne 20, 15 vite me radhë flasim për BE, NATO, BE. Tri shtyllat ku është fokusuar fushata ime politike, apo si bartës në Njësinë zgjedhore numër 1 në ato zgjedhje parlamentare, ishte integrimi në NATO, siguri, integrim në BE, ekonomi dhe mirëqenie, dhe patëm brenda si kusht primar, bashkëjetesë të mirë mes shqiptarëve dhe maqedonasve. Dhe tani çfarë bëjmë në raport me BE-në? Pyetja e Referendumit ishte “A do të vendosim E Veriut para Maqedonisë, të hymë në NATO dhe të fillojmë negociatat me BE-në”. Unë dua të shoh që Evropa mbetet e fokusuar në Ballkanin Perëndimor, dhe dashtë Zoti nesër të mbarojë lufta në Ukrainë. Nuk dua të shoh kriza të mëdha të emigrantëve, pandemi globale, nuk dua të shoh luftëra në kontinent dhe Evropa të thotë sinqerisht çfarë të bëjmë me këta kombe, popuj, shtete në atë rajon. Evropa duhet të ketë një vizion strategjik afatgjatë dhe të mos pres turbulenca të mëdha në kontinent që të na kushtojë vëmendje dhe të na thotë: “Zotërinj, ju nuk bëni reforma të mira, për këtë arsye ne e ngrimë atë proces”, dhe populli të dijë që në zgjedhjet e ardhshme, të thotë “Evropa të tha se nuk ke bërë reforma, mos më gënje tani ti për herë të dytë”. Nëse jemi të mirë, të mos jetë kjo pa fund, procesi duhet të ketë siguri të negociatave. Unë nuk them 2030-ën, do të jetë më herët ose më vonë, ti duhesh të më thuash sigurt.
Nëse unë kaloj ndonjë klaster të caktuar, e jo të më thuash që u paraqit ndonjë vend që nuk e pëlqen emrin tuaj ose çfarë të shkruan në Librin për klasën e pestë. Këto nuk janë integrime evropiane dhe nuk janë kritere evropiane për hyrje në BE.
KOHA: E harxhoni vitin e fundit të mandatit tuaj. Prapëseprapë do t’ju pyesja, si e vlerësoni punën tuaj të deritanishme në detyrë dhe a do të kandidojë sërish Stevo Pendarovski për një mandat të dytë si shef i shtetit?
PENDAROVSKI: Asnjëherë nuk kam dashur ta vlerësoj punën time, për shkak se harxhoj vitin e fundit të mandatit. Edhe më herët nëse më kishit pyetur, të njëjtën përgjigje do ta jepja. Këtë ka kush e thotë, qytetarët e thonë përmes anketave, opinionit publik, sondazhe e kështu me radhë. Lidhur me mandatin e dytë eventual, nëse do të rikandidoja, unë dua të afrohet afati, ta përmbylli këtë mandat që po e çoj, dhe diku në dhjetor apo janar vitin e ardhshëm, të vlerësoj në bazë të disponimit të qytetarëve, sepse mendimi i tyre për mua është më i rëndësishmi, natyrisht dua të fitojë mbështetje edhe nga partitë politike.
KOHA: Domethënë nuk e përjashtoni si mundësi?
PENDAROVSKI: Nuk e përjashtojë mundësinë, por kushti i vetëm do të jetë nëse 5 vitet e mia, qytetarët do ti vlerësojnë në mënyrë të kënaqshme. Nëse ata mendojnë se as që duhet të mendojë për një mandat të dytë, e jo unë çfarë mendojë.
