Prodhimi i energjisë elektrike nga panelet diellore po rritet dita ditës në Maqedoninë e Veriut. Ndërtimi i parqeve fotovoltaike ka ecur me hapa të mëdha në vitet e fundit, i mbështetur edhe nga kriza energjetike dhe kërkesat për prodhimtari vendore të rrymë karshi importit nga jashtë. Mirëpo një prodhimtari e energjisë elektrike nga dielli po has edhe në sfida dhe probleme të ndryshme. Ekspertët thonë se zhvillimi i këtij sektori në vend kërkon të bëhet kujdes ku nga njëra anë duhet të shfrytëzohet potenciali i madh, por duhet të marrë parasysh shfrytëzimin e dyfishtë të tokës bujqësore. Përvojat botërore tregojnë se është e mundur edhe integrimi i këtyre parqeve në formën e përdorimit të dyfishtë të tokës.
EDHE BUJQËSI EDHE RRYMË
“Është një teknologji për panelet diellore që përdoret në bujqësi, me të cilën mund ti ngresh në lartësi dhe krahas përftimit të energjisë të sigurohet edhe kultivimi i frutave , perimeve, apo grurit e misrit”, thonë ekspertët. Nga ana tjetër me ndryshimet ligjore që parashikohen në Ligjin për Ndryshimin dhe Plotësimin e Ligjit për Tokën Bujqësore, i cili u shpall në platformën e të vetmit regjistër elektronik kombëtar të rregulloreve, parashikon që edhe elektrana me erë, por edhe parqe me diell të mund të ndërtohen edhe në tokën më të mirë bujqësore. Ministria e Bujqësisë propozon që investitorët e huaj të mëdhenj strategjikë të mund të ndërtojnë objekte energjetike në tokat bujqësore më pjellore të klasit të parë, të dytë, të tretë dhe të katërt.
“Me përjashtim të pikave 2 dhe 3 të këtij neni, toka bujqësore nga klasa I në IV kadastrale mund t’i nënshtrohet konvertimit nëse projekti urbanistik është për planifikimin e objekteve për të çilat interesi strategjik është i rregulluar me ligj dhe konvertimi është kryer me miratimin e ligjit me të cilin është një interes i rregullt strategjik”, thuhet në ligjin e propozuar. Më tej theksohet se edhe toka bujqësore e klasës III dhe IV kadastrale mund të ripërdoret me qëllim të miratimit të një projekti urban brenda objektit të një plani urban dhe një plan urbanistik jashtë një vendbanimi që planifikon një zonë të dedikuar për ndërtesa energjetike (hidrocentrale, termocentrale, termocentrale bërthamore, centrale me erë, centrale diellore të përqendruara, termocentrale me biokarburant dhe termocentrale sipërfaqësore diellore dhe fotovoltaike) vetëm nëse nuk ka tokë bujqësore të një klase më të ulët kadastrale në komunën kadastrale për të cilën miratimi ose miratimi i planifikohet plan urbanistik ose projekt urbanistik. Mund të ridestinohen edhe kullosat për këtë qëllim.
Fermerët kanë reaguar se në këtë mënyrë po shkatërrohet toka bujqësore që përdoret për prodhimtarinë e ushqimit. Sipas tyre, toka bujqësore nga klasa e pestë deri në të tetën mund të përdoret për prodhimin e kulturave bujqësore që nuk kërkojnë më shumë përpunim bujqësor.
Në të kaluarën disa komuna që kanë kompetenca për lëshimin e lejeve për objekte me fuqi deri në 10 megavat nuk kanë lejuar ndërtimin e centraleve diellore në tokat bujqësore deri në klasën e katërt bujqësore. Në tetor të vitit të kaluar, Këshilli i komunës së Shën Nikollit i refuzoi kërkesat e investitorëve privatë, pasi në periudhën paraprake në tokat bujqësore shtetërore të shitura të cilësisë së mirë janë instaluar kolektorë diellorë. Dejan Vlladev, kryetari i Shën Nikollit theksoi atëherë se vendimet nuk miratohen në mënyrë mekanike, por kërkesat i shqyrton dhe analizon departamenti i urbanizmit. Po shqyrtohet se ku ndodhet toka, ku kalon hidrosistemi, a mund të dëmtojnë vetë fotovoltaikët mjedisin dhe tokën dhe vetëm atëherë vendoset a do të jepet aprovimi apo jo. Në këtë komunë, 15 kompani kanë instaluar centrale fotovoltaike në 15 hektarë, me fuqi për të prodhuar rreth 15 megavat orë energji elektrike dhe në të njëjtën zonë është në proces instalimi i kolektorëve diellorë në të njëjtën sipërfaqe tokësore.
RRITJE E MADHE E CENTRALEVE DIELLORE
Në Fillim të muajit tetor, kryeministri Dimitar Kovaçevski theksoi se regullorja për ndërtimin e centraleve fotovoltaike parashikon respektimin e plotë të rregullores për shndërrimin e tokës bujqësore në tokë ndërtimore. Ministria e Bujqësisë kujdeset që toka bujqësore të jetë për prodhim ushqimor, ndërsa ajo e kategorisë më të keqe, e cila kryesisht nuk prodhon ushqim, të përdoret për ndërtimin e centraleve fotovoltaike. Një pjesë e mirë e centraleve ekzistuese fotovoltaike janë ndërtuar në sipërfaqet e çatisë së objekteve industriale, dhe nga ato të ndërtuara në tokë, pjesa më e madhe e tyre janë ndërtuar në tokë që është mbi kategorinë e tretë dhe nuk është e përshtatshme për prodhim ushqimor.
“Jemi vendi i parë që nis tranzicionin e vendburimeve të vjetra xehe si Osllome, ku tashmë është ndërtuar një impiant fotovoltaik 10 megavat, janë përfunduar procedurat përmes partneritetit publik-privat për ndërtimin e 100 megavatëve të reja si dhe një tjetër central 10 megavat”, thotë Kovaçevski.
Për më tepër prodhimtaria prej 120 megavat orë në vend nga qymyrit do të zëvendësohet me 120 megavat orë nga dielli. Planifikohet që e njëjta gjë të bëhet edhe termocentralin e Manastirit.
Sot ekzistojnë edhe teknologjitë e reja – agrovoltaike, me të cilat mund të kultivohen kultura të caktuara bujqësore nën impiantin fotovoltaik dhe këtë e bën kompania franceze Akio. Një ekip projektor i Qeverisë është duke punuar në projektin e tyre, sepse duan të investojnë 400 megavat në rrethinën e Shtipit. Besoj se është një hap përpara pasi mund të ketë prodhim të energjisë elektrike dhe ushqimit në të njëjtën kohë, thotë kryeministri Kovaçevski. Parashikimet optimiste thonë se deri në qershor të vitit 2024, Maqedonia do të ketë 300 megavat kapacitet të instaluar, që paraqet gjysmën e prodhimit vjetor të REK Manastir. Me fjalë tjera, një “ofensivë” diellore po ndodh në Maqedoni. Nëse në vitin 2019 kishte 35 termocentrale të reja fotovoltaike me fuqi 5.8 megavat, në vitin 2020 janë 29 me fuqi të instaluar 7 megavat, ndërsa vitin e kaluar ishin 48 centrale diellore me fuqi 14 megavat. /koha/
