Ndotja e ajrit është një nga kërcënimet më të mëdha në botë për shëndetin publik, duke reduktuar jetëgjatësinë globale më shumë sesa duhani, alkooli apo kequshqyerja në fëmijëri. Studimet e fundit vlerësojnë se grimcat e imëta të quajtura PM2.5 – të nxjerra nga makinat, fabrikat, sobat me dru dhe zjarret – shkaktojnë gati nëntë milionë vdekje të parakohshme në vit, me numrin më të lartë të numrit në Azinë Jugore.
Grimcat PM2.5 janë mjaft të vogla sa të hyjnë në qarkullimin e gjakut dhe të vendosen në mushkëri, ku kontribuojnë në probleme të frymëmarrjes si astma. Ato gjithashtu mund të shkaktojnë atak në zemër dhe goditje në tru. Dhe ato kanë qenë të lidhura me diabetin, obezitetin dhe demencën dhe mund të përkeqësojnë COVID-in. Siç tregojnë disa studime të fundit, pasojat e ajrit të ndotur nuk ndalen këtu. “Po zbulojmë se grimcat ndikojnë pothuajse në çdo aspekt të trupit dhe mendjes sonë, nga aftësitë konjitive, te rrahjet e zemrës dhe tek lëkura,” thotë Christa Hasenkopf, një eksperte e të dhënave të cilësisë së ajrit në Universitetin e Çikagos. Megjithëse nuk është përfshirë në tre studimet e theksuara, Hasenkopf nuk shpreh habi për rezultatet, të cilat “theksojnë fjalë për fjalë mijëra studime të tjera që tregojnë përfundime të ngjashme”.
KANCERI
Të jetosh pranë rrugëve me trafik të lartë ose zonave të tjera të mbushura me PM2.5 rrit rrezikun e kancerit të gjirit me rreth 8 për qind, sipas një studimi që ekzaminoi 15,870 pacientë me kancer gjiri në gjashtë shtete të SHBA dhe dy qytete. Autorja kryesore Alexandra White, një epidemiologe në Institutin Kombëtar të Shkencave të Shëndetit Mjedisor, spekulon se ndotësit e ajrit i bëjnë njerëzit më të ndjeshëm ndaj kancerit të gjirit duke prishur “mekanizmat normalë hormonalë në trupin tonë”. White po studion gjithashtu ndikimin e ndotjes së ajrit në kanceret gjinekologjike dhe studiues të tjerë e kanë lidhur atë me kancerin e mëlçisë, pankreasit, prostatës, mushkërive dhe vezoreve, ndër të tjera.
BEBE MË TË VOGLA
Së bashku me të moshuarit dhe tashmë të sëmurët, foshnjat priren të vuajnë më shumë nga ndotja e ajrit; është treguar se dëmton mushkëritë e tyre, reagimet imune dhe madje edhe madhësinë e tyre. Gratë në Evropën veriore të ekspozuara ndaj PM2.5 dhe ndotësve të tjerë të ajrit lindin foshnja më të vogla, sipas gjetjeve që Robin Mzati Sinsamala, një epidemiolog në Universitetin Norvegjez të Bergenit, prezantoi së fundmi në një konferencë të Shoqatës Evropiane të Frymëmarrjes. Grimcat e imëta mund të depërtojnë në placentë dhe të ndikojnë në “shkëmbimin e oksigjenit dhe lëndëve ushqyese midis foshnjës dhe nënës”, thotë Sinsamala, duke vënë në dukje se foshnjat me peshë të ulët të lindjes përballen me shumë rreziqe shëndetësore.
VETËVRASJE
Në SHBA, tymi nga zjarret gjithnjë e më të mëdha dhe të shpeshta ndikon më shumë sesa thjesht shëndetin fizik. David Molitor, një profesor i asociuar i financës në Universitetin e Illinois në Urbana-Champaign, dhe kolegët e tij kanë zbuluar se numri i vetëvrasjeve rritet në qarqet rurale të SHBA-së (megjithëse jo në ato urbane) në ditët me tym. “Kjo shton pak stresin,” thotë Molitor, “dhe nganjëherë kjo është gjithçka që ju nevojitet nëse jeni në një pozicion të dobët.” /bota.al/
