Konventa e Këshillit të Evropës për parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje – Konventa e Stambollit u miratua nga Komiteti i Ministrave i Këshillit të Evropës në prill të vitit 2011 dhe u hap për nënshkrim të njëjtin vit në maj. Konventa konsiderohet “standardi i artë” në përpjekjet ndërkombëtare për të mbrojtur gratë nga dhuna dhe është një instrument ligjor rajonal për mbrojtjen gjithëpërfshirëse të të drejtave të grave.
Republika e Maqedonisë së Veriut ishte ndër vendet e para që nënshkroi Konventën e Këshillit të Evropës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje (Konventa e Stambollit) dhe në dhjetor të vitit 2017, pas një periudhe të gjatë dhe presionit të fortë nga organizatat e shoqërisë civile, Kuvendi e ratifikoi atë dhe Konventa hyri në fuqi në qershor të vitit 2018. Shteti, me ratifikimin e Konventës, mori përsipër të marrë masa legjislative dhe masa të tjera për të siguruar një kornizë ligjore, institucionale dhe organizative për parandalimin e dhunës ndaj grave, mbrojtjen e viktimave të dhunës dhe ndëshkimin e autorëve të dhunës. Efekti juridik i Konventës nënkupton që me ratifikimin e saj ajo bëhet pjesë e rendit të brendshëm juridik, duke imponuar kështu nevojën për të harmonizuar kornizën ekzistuese ligjore dhe institucionale me dispozitat e saj.
Ana Avramovska Nushkova, këshilltare ligjore nga Rrjeti Kombëtar kundër Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje për MIA-n tha se vendi ynë, sipas Raportit të Progresit për Republikën e Maqedonisë së Veriut në zbatimin e Planit Kombëtar të Veprimit për Zbatimin e Konventës së Stambollit, dha një të sinjal të qartë se proceset tona po shkojnë ngadalë. Ajo theksoi se vonesa më e madhe në zbatimin e të gjitha aktiviteteve është në fushën e parandalimit.
“Në parim, shteti nuk ka treguar seriozitet, veçanërisht jo në kohë krize për të zbatuar plotësisht aktivitetet dhe vetë Plani Kombëtar i Veprimit siç është bërë nuk ka implikime buxhetore kush dhe si duhet të alokojë fonde nga buxheti i institucionit për të financuar këto aktivitetet. Vetë Plani Kombëtar i Veprimit parashikon harmonizimin e legjislacionit, shërbimeve, përkatësisht shërbimeve të specializuara që duhet të jenë në dispozicion të grave viktima të dhunës dhe dhunës në familje dhe parandalimin. Parandalimi nënkupton jo vetëm fushata për të rritur ndërgjegjësimin e opinionit, për të folur për dhunën, për të nxjerrë në dritë numrat gri kur rastet e ardhshme të dhunës mund të parandalohen, por gjithashtu siguron një numër trajnimesh për profesionistët që ofrojnë shërbime të drejtpërdrejta për gratë viktima të dhunës dhe që punojnë në fushën e dhunës në familje”, tha ajo.
Avramovska Nushkova thekson se sa i përket progresit të vendit tonë është miratimi i Ligjit për Parandalimin dhe Mbrojtjen nga Dhuna ndaj Grave dhe Dhuna në Familje në janar të vitit 2021 i cili, siç thotë ajo, është një ligj gjithëpërfshirës që rregullon shumë gjëra që do të avancojnë të drejtat për të gjitha viktimat e dhunës me bazë gjinore.
Nga Ministria e Punës dhe Politikës Sociale për MIA-n theskojnë se në përputhje me Konventën e Stambollit, është hartuar një Ligj për pagimin e kompensimit monetar për viktimat e veprës penale dhunës, ku viktimat e dhunës me bazë gjinore kanë të drejtë për kompensim në përputhje me dispozitat e këtë ligj.
Siç theskojn nga MPPS-ja Ligji për Mbrojtjen Sociale është miratuar më 23 maj të vitit 2019dhe janë duke u përgatirur ndryshime në Ligjin për Procedurën Penale, në mënyrë që t’i harmonizojnë ato me Konventën e Stambollit.
Tërheqja e Turqisë nga Konventa e Këshillit të Evropës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje, tha Avramoska Nushkova, ishte një sinjal i keq që ajo nuk dëshironte që të drejtat të promovohen dhe të jepet një mbrojtje gjithëpërfshirëse për të gjitha gratë viktima të dhunës dhe të dhunës me bazë gjinore.
“Në terminologjinë e përdorur në Konventën e Stambollit, ka shumë procese terminologjike që ligjet që aktualisht janë në legjislacionin tonë nuk i njohin. E gjitha kjo kontribuon në krijimin e një rrethi më të gjerë të mbrojtjes dhe promovimin e të drejtave të të gjithë atyre që janë shkelur dhe ka të bëjë me dhunën me bazë gjinore”, tha ajo.
Një mendim të ngjashëm ndan edhe Ilire Dauti, deputete e Aleancës për Shqiptarët dhe anëtare e Komisionit Parlamentar për Mundësi të Barabarta për Gratë dhe Burrat, e cila thotë se ratifikimi i konventave ndërkombëtare nga vendi ynë është bërë një praktikë që nuk përfshin zbatimin e tyre, përfshirë edhe Konventën e Stambollit, e cili parashikon një seri aktivitetesh që synojnë parandalimin dhe luftimin e dhunës ndaj grave dhe dhunës në familje.
“Fatkeqësisht, ngecja në zbatim është e dukshme. Përveç kësaj, një vit pas nëntorit të vitit 2019, kur u miratua Plani Kombëtar për Zbatimin e Konventës për Parandalimin dhe Luftimin e Dhunës ndaj Grave, përfshirë Dhunën në Familje për periudhën 2018-2023, të dhënat e vitit 2020 flasin për një rritje të dhunës, sidomos gjatë mbylljes nga pandemia. Kjo na bën të kuptojmë se një nga masat kryesore të përfshira në Konventë – parandalimi i dhunës nuk zbatohet, pa hyrë në kërkesat e tjera të Konventës”, tha ajo.
Dauti tregon se ata, si deputetë të opozitës, kanë mundësinë që përmes mekanizmit të ndryshimeve të ndërhyjnë aty ku e gjykojnë të nevojshme, por miratimi i të cilave kërkon pëlqimin e shumicës së deputetëve, gjë që ndodh rrallë.
“Ajo që na shqetëson është se 60 për qind të viktimave të dhunës nuk raportojnë dhunë dhe ky është një alarm i mjaftueshëm që institucionet të punojnë në identifikimin dhe eleminimin e shkaqeve që çojnë në heshtjen e dhunës. Varësia ekonomike e grave është një nga këto arsye. Sipas Entit Shtetëror të Statistikave (ESHS) të Maqedonisë së Veriut, hendeku gjinor në punësim nga tremujori i fundit i IV / 2015 në IV / 2019 është rritur në favor të burrave, duke mos përfshirë vitin 2020 për shkak të humbjes së punës si rezultat i pandemisë. Pra, nëse në vitin 2015 kemi pasur 15.5 për qind më shumë burra të punësuar sesa gra, në vitin 2019 kemi 19 përqind më shumë burra të punësuar në krahasim me gratë. Ndërsa të dhënat e fundit nga i njëjti burim I / 2021 tregojnë se nga numri i përgjithshëm i të papunëve 55,565 janë gra”, tha ajo.
Maja Moraçanin, deputete, kryetare e Ripërtëritjes Demokratike të Maqedonisë dhe anëtare e Komisionit Parlamentar për Mundësi të Barabarta për Gratë dhe Burrat, për MIA-n deklaroi se arritja e barazisë gjinore është parandalimi më i përshtatshëm i mbrojtjes së grave nga dhuna ndaj grave dhe dhuna në familje.
“Dhuna ndaj grave dhe dhuna në familje, praktikisht jo vetëm që diskrimino gratë, por është një nga arsyet kryesore që i vendos ato në një pozitë vartëse brenda shoqërisë. Dhe ajo që është shumë e rëndësishme që dhe ky dokument e thekson është se dhuna ndaj grave është shkelje e të drejtave të njeriut. Kur flasim për të drejtat e grave, në përgjithësi flasim për respektimin e të drejtave të njeriut. Dhuna ndaj grave dhe dhuna në familje me Konventën e Stambollit, kriminalizon çdo formë të dhunës ndaj grave, qoftë kjo dhunë fizike, seksuale, psikologjike, ekonomike dhe përcakton të gjitha format e dhunës, por është gjithashtu shumë e rëndësishme që përfshin edhe parandalimin e dhunës”, tha Moraçanin.
Deputetja Dauti theksoi se megjithëse ata mbështetën Ligjin për Mbrojtjen dhe Parandalimin e Dhunës ndaj Grave dhe Dhunës në Familje në Parlament, vërejtjet e saj personale janë në përputhje me aftësinë e kësaj Qeverie, e cila, siç tha ajo, promovon pabarazi në kierarkinë e saj, për të zbatuar ligjet për barazinë gjinore dhe mbrojtjen e grave nga diskriminimi dhe dhuna, sepse në radhët e saj prej 19 ministrash me përjashtim të kryeministrit, ka vetëm katër gra dhe për fat të keq asnjë grua ministre apo zëvendësministre nuk është nga radhët e partisë shqiptare që merr pjesë ajo.
“Duke u nisur nga ky aspekt, më duhet të theksoj me keqardhje që edhe ky ligj do të mbetet i tillë që sqaron disa koncepte dhe ndan disa detyra, por nuk zbatohet. Ndërsa vetë shteti promovon pabarazinë në kierarkinë e tij më të lartë dhe dihet që pabarazia prodhon dhunë,” tha ajo.
Me ndryshimet e reja ligjore në Kodin Penal në përgatitje, priten që të inkorporohen akte të reja penale për mbrojtjen e grave nga dhuna.
Ministria e Drejtësisë po përgatit ndryshime në Kodin Penal që parashikojnë inkorporimin e krimeve të reja të tilla si “ndjekja” dhe “ngacmimi seksual” dhe dënime me burg deri në tre vjet. Ata që ndjekin dikë për një kohë të gjatë, persekutojnë ose ndërhyjnë në jetën personale të tjetrit, duke abuzuar me të dhënat personale të viktimave, telekomunikacioneve ose sistemeve të tjera të komunikimit, do të gjobiten ose do të dënohen me deri në tre vjet burg. Dënimi do të jepet edhe për ata ndjekës që abuzojnë psikologjikisht, ngacmojnë ose frikësojnë viktimat e tyre dhe kështu i bëjnë ata të ndjehen të pasigurt, të shqetësuar ose të frikësuar për sigurinë e tyre ose të të dashurve të tyre. Këto ndryshime ligjore erdhën pasiu aktualizua grupi “Dhoma Publike” në aplikacionin celular “Telegrami” në fillim të këtij viti, ku u shpërndanë foto eksplicite, video me përmbajtje pornografike dhe numra telefoni me lista çmimesh për shërbimet e pretenduara të vajzave. Grupi numëronte më shumë se 7,400 anëtarë, përfshirë edhe të mitur.
Nga Ministria e Drejtësisë për MIA-n theksojnë se ndryshimet në Kodin Penal, të cilat përfshijnë nene që dalin nga Konventa e Stambollit, janë në Qeveri për një kohë të gjatë.
“Pritet që këto ndryshime të votohen në Qeveri shumë shpejt, dhe më pas të dërgohen në Parlament. Ministria e Drejtësisë pret që deputetët të mbështesin unanimisht këto ndryshime” citojnë nga Ministria.
Ministria e Punës dhe Politikës Sociale për MIA-n tha se grupi i punës për ndryshime në Kodin Penal është ende duke punuar në ndryshimin e Kodit Penal.
“Parashikohen dy vepra penale Ndjekje – me dënim deri në 3 vjet dhe për formën më të rëndë të krimit nga paragrafi 2 deri në 5 vjet dhe Ngacmimi seksual me dënim me burg deri në 1 vit, thonë nga Ministria.
Avramovska Nushkova pretendon se ndryshimet e reja në Kodin Penal duhet të harmonizohen plotësisht me Konventën e Stambollit, sepse, siç thotë ajo, në vendin tonë “ndjekja” nuk është rregulluar plotësisht si një veprim i përsëritur. Ajo beson se ndjekja duhet të rregullohet në vendin tonë sa më shpejt që të jetë e mundur në mënyrë që të jetë në gjendje të parandalojë dhe mbrojë gratë para se të ndodhë ndonjë pasojë e madhe e dëmshme.
Ajo thekson se ngacmimi seksual në publik në përgjithësi dhe ngacmimi seksual përmes internetit duhet gjithashtu të rregullohen dhe të përfshihen në Kodin Penal si një krim i veçantë.
“Ngacmimet seksuale nuk janë shaka, por krim dhe mund të jenë verbale, joverbale, fizike dhe mund të ketë edhe kontakt, duke lënë pasoja të përkohshme ose të përhershme psikologjike mbi viktimën që ngacmohet seksualisht. Sipas statistikave që kemi, kryesisht për sa i përket ngacmimit seksual, shumë gra nuk e raportojnë atë. Këto janë ngacmime të përditshme, fishkëllima, gjeste që kanë një konotacion seksual, hipja në një autobus të qytetit ose përdorimi i transportit tjetër publik, të gjitha këto duhet të rregullohen në mënyrë që të mos i jepet sinjal autorit që ai të mbetet pa u ndëshkuar. Pse përsëritet kaq shpesh kjo vepër? Sepse askush nuk i dënon. Askush nuk merr sanksione për këtë në mënyrë që të mund të dalim me statistika dhe të themi se kaq shumë gra ngacmohen seksualisht, aq shumë autorë që ishin ngacmues morën dënimin e duhur për atë që po bëjnë. Një fakt që më mbetet në mendje është se viktimave, të cilat në parim fatkeqësisht përfundojnë me femicide ose lëndime të rënda trupore, paraprihen nga ndjekja dyvjeçare. Prandaj, unë besoj se është një krim që mund të parandalojë krime të tjera me një formë më të rëndë dhe pasoja fatale dhe duhet të rregullohet”, tha Nushkova.
Nga MPPS theksojnë se projektligji për emërimin dhe ndryshimin e Kodit Penal do të përfshijë një përkufizim të dhunës me bazë gjinore, duke ripërcaktuar krimin e përdhunimit dhe ndjekjen e kriminalizuar, ngacmimin seksual dhe gjymtimin e organeve gjenitale. Miratimi i ndryshimeve të lartpërmendura, sipas Ministrisë, do të mundësojë mbledhjen e të dhënave statistikore nga autoritetet kompetente për rastet e dhunës ndaj grave dhe marrjen e të dhënave për shkallën e të dënuarve, llojin, dënimin etj.
OJQ-të janë përfshirë në grupet e punës për zgjidhje ligjore, por mendimi i tyre nuk është përshkruar plotësisht në ligjet përfundimtare
Avramovska Nushkova tregon se ekspertiza e tyre njihet nga institucionet shtetërore dhe i fton ata të marrin pjesë në grupe pune, por thotë se kjo nuk do të thotë gjithmonë se mendimi i tyre do të përshkruhet plotësisht, në produktin përfundimtar, në ligjin që do të përftohet.
“Gjithashtu, shteti ka një detyrim të vendosë ligjet në ENER para se të shkojë në procedurën parlamentare, ku ligjet mund të komentohen, për të dhënë sugjerime se në cilin drejtim duhet të shkojnë ndryshimet. Kur bëhet fjalë për ENER, është shumë e vështirë të bësh ndryshime në ligj, pavarësisht se sa qytetarë dhe shoqata reagojnë ose flasin për të, tha ajo.
Avramovska Nushkova thekson se organizatat joqeveritare prej kohësh kanë ofruar ekspertizën e tyre institucioneve shtetërore, veçanërisht duke marrë pjesë në grupet e punës ku krijohet legjislacioni.
Grave viktima të dhunës u ofrohet një program riintegrimi në shoqëri
Grave viktima të dhunës dhe dhunës në familje u është ofruar një sërë programesh dhe masash nga MPPS për të lehtësuar riintegrimin e tyre në shoqëri pas një periudhe të kaluar në qendrat e strehimit dhe të mbijetuarve të dhunës në familje.
“Sipas Planit Operacional për programet aktive dhe masat për punësimin dhe shërbimet e tregut të punës në vitin 2018, 2019 dhe 2020: Masa Mbështetja e vetë-punësimit (sipërmarrja) u ofron grave viktima të dhunës në familje mundësinë për të marrë mbështetje këshillimi / mentorimi në periudhën prej 12 muajsh nga krijimi i biznesit si anëtare e target grupit të grave nga kategoritë e ndjeshme. Në masën Subvencioni i Pagave, i cili synon të mbështesë punësimin e njerëzve të papunë që e kanë më të vështirë të hyjnë në tregun e punës, një nga target grupet janë viktimat e dhunës në familje. Përveç masave të përmendura, gratë e papuna viktima të dhunës në familje kanë të drejtë të marrin pjesë në të gjitha programet e tjera dhe masat e punësimit, citojnë nga MPPS-ja.
Nga Ministria theksojnë se në përputhje me Konventën e Stambollit, është hartuar një Ligj për pagimin e kompensimit monetar për viktimat e veprave penale të dhunës, kur viktimat e dhunës me bazë gjinore kanë të drejtë për kompensim në përputhje me dispozitat e këtij ligji.
Ata theksojnë se si shërbime të specializuara nën kompetencën e Ministrisë së Punës dhe Politikës Sociale sigurohen: Shërbimi i Informimit dhe Referimit (SOS Line), Shërbimi i Këshillimit dhe Shërbimi i Qëndrimit të Përkohshëm. Këto shërbime janë krijuar, por ato duhet të harmonizohen në përputhje me standardet e Këshillit të Evropës dhe/ose të rrisin numrin dhe shpërndarjen në rajone të ndryshme në të gjithë vendin.
Ministria e Punës dhe Politikës Sociale së bashku me UNDP krijuan aplikacionin e parë celular për ndihmë dhe mbështetje për viktimat e dhunës “Qëndro i sigurt”, i aksesushëm në Maqedoni, në gjuhën shqipe dhe rome.
MPPS informon se aktualisht ekzistojnë 13 shërbime të specializuara për kujdesin ndaj viktimave të dhunës në familje dhe dhunës me bazë gjinore në 6 rajone planifikuese në territorin e Republikës së Maqedonisë së Veriut: rajoni i Shkupit, Rajoni Jugperëndimor, Rajoni i Lindjes, Rajoni i Vardarit, Rajoni i Juglindjes dhe Rajoni i Pellagonisë. Nga Ministria e Punës dhe Politikës Sociale janë hapur gjithsej 8 shërbime. Lidhur me shërbimet e specializuara, 10 janë për gratë viktima të viktimave të dhunës në familje, 9 të hapura nga MPPS, 8 qendra këshillimi në territorin e RSM dhe 1 qendër këshillimi e financuar nga MPPS, e menaxhuar nga një shoqatë dhe 1 qendër këshillimi për autorët e dhunës familjare të hapur nga MPPS-ja. Nga Ministria e Shëndetësisë janë hapur 3 qendra krize për viktimat e dhunës seksuale (deri në 72 orë) në Shkup, në Tetovë dhe në Kumanovë./Kohamk/
